Book 12 Chapter 91 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | yān aṅgirāḥ kṣatradharmān utathyo brahmavittamaḥ
māndhātre yauvanāśvāya prītimān abhyabhāṣata |
2 | sa yathānuśaśāsainam utathyo brahmavittamaḥ
tat te sarvaṃ pravakṣyāmi nikhilena yudhiṣṭhira |
3 | utathya uvāca |
3 | dharmāya rājā bhavati na kāmakaraṇāya tu
māndhātar evaṃ jānīhi rājā lokasya rakṣitā |
4 | rājā carati vai dharmaṃ devatvāyaiva gacchati
na ced dharmaṃ sa carati narakāyaiva gacchati |
5 | dharme tiṣṭhanti bhūtāni dharmo rājani tiṣṭhati
taṃ rājā sādhu yaḥ śāsti sa rājā pṛthivīpatiḥ |
6 | rājā paramadharmātmā lakṣmīvān pāpa ucyate
devāś ca garhāṃ gacchanti dharmo nāstīti cocyate |
7 | adharme vartamānānām arthasiddhiḥ pradṛśyate
tad eva maṅgalaṃ sarvaṃ lokaḥ samanuvartate |
8 | ucchidyate dharmavṛttam adharmo vartate mahān
bhayam āhur divārātraṃ yadā pāpo na vāryate |
9 | na vedān anuvartanti vratavanto dvijātayaḥ
na yajñāṃs tanvate viprā yadā pāpo na vāryate |
10 | vadhyānām iva sarveṣāṃ mano bhavati vihvalam
manuṣyāṇāṃ mahārāja yadā pāpo na vāryate |
11 | ubhau lokāv abhiprekṣya rājānam ṛṣayaḥ svayam
asṛjan sumahad bhūtam ayaṃ dharmo bhaviṣyati |
12 | yasmin dharmo virājeta taṃ rājānaṃ pracakṣate
yasmin vilīyate dharmas taṃ devā vṛṣalaṃ viduḥ |
13 | vṛṣo hi bhagavān dharmo yas tasya kurute hy alam
vṛṣalaṃ taṃ vidur devās tasmād dharmaṃ na lopayet |
14 | dharme vardhati vardhanti sarvabhūtāni sarvadā
tasmin hrasati hīyante tasmād dharmaṃ pravardhayet |
15 | dhanāt sravati dharmo hi dhāraṇād veti niścayaḥ
akāryāṇāṃ manuṣyendra sa sīmāntakaraḥ smṛtaḥ |
16 | prabhavārthaṃ hi bhūtānāṃ dharmaḥ sṛṣṭaḥ svayaṃbhuvā
tasmāt pravardhayed dharmaṃ prajānugrahakāraṇāt |
17 | tasmād dhi rājaśārdūla dharmaḥ śreṣṭha iti smṛtaḥ
sa rājā yaḥ prajāḥ śāsti sādhukṛt puruṣarṣabhaḥ |
18 | kāmakrodhāv anādṛtya dharmam evānupālayet
dharmaḥ śreyaskaratamo rājñāṃ bharatasattama |
19 | dharmasya brāhmaṇā yonis tasmāt tān pūjayet sadā
brāhmaṇānāṃ ca māndhātaḥ kāmān kuryād amatsarī |
20 | teṣāṃ hy akāmakaraṇād rājñaḥ saṃjāyate bhayam
mitrāṇi ca na vardhante tathāmitrībhavanty api |
21 | brāhmaṇān vai tadāsūyād yadā vairocano baliḥ
athāsmāc chrīr apākrāmad yāsminn āsīt pratāpinī |
22 | tatas tasmād apakramya sāgacchat pākaśāsanam
atha so 'nvatapat paścāc chriyaṃ dṛṣṭvā puraṃdare |
23 | etat phalam asūyāyā abhimānasya cābhibho
tasmād budhyasva māndhātar mā tvā jahyāt pratāpinī |
24 | darpo nāma śriyaḥ putro jajñe 'dharmād iti śrutiḥ
tena devāsurā rājan nītāḥ subahuśo vaśam |
25 | rājarṣayaś ca bahavas tasmād budhyasva pārthiva
rājā bhavati taṃ jitvā dāsas tena parājitaḥ |
26 | sa yathā darpasahitam adharmaṃ nānusevase
tathā vartasva māndhātaś ciraṃ cet sthātum icchasi |
27 | mattāt pramattāt pogaṇḍād unmattāc ca viśeṣataḥ
tadabhyāsād upāvartād ahitānāṃ ca sevanāt |
28 | nigṛhītād amātyāc ca strībhyaś caiva viśeṣataḥ
parvatād viṣamād durgād dhastino 'śvāt sarīsṛpāt |
29 | etebhyo nityayattaḥ syān naktaṃcaryāṃ ca varjayet
atyāyaṃ cātimānaṃ ca dambhaṃ krodhaṃ ca varjayet |
30 | avijñātāsu ca strīṣu klībāsu svairiṇīṣu ca
parabhāryāsu kanyāsu nācaren maithunaṃ nṛpaḥ |
31 | kuleṣu pāparakṣāṃsi jāyante varṇasaṃkarāt
apumāṃso 'ṅgahīnāś ca sthūlajihvā vicetasaḥ |
32 | ete cānye ca jāyante yadā rājā pramādyati
tasmād rājñā viśeṣeṇa vartitavyaṃ prajāhite |
33 | kṣatriyasya pramattasya doṣaḥ saṃjāyate mahān
adharmāḥ saṃpravartante prajāsaṃkarakārakāḥ |
34 | aśīte vidyate śītaṃ śīte śītaṃ na vidyate
avṛṣṭir ativṛṣṭiś ca vyādhiś cāviśati prajāḥ |
35 | nakṣatrāṇy upatiṣṭhanti grahā ghorās tathāpare
utpātāś cātra dṛśyante bahavo rājanāśanāḥ |
36 | arakṣitātmā yo rājā prajāś cāpi na rakṣati
prajāś ca tasya kṣīyante tāś ca so 'nu vinaśyati |
37 | dvāv ādadāte hy ekasya dvayoś ca bahavo 'pare
kumāryaḥ saṃpralupyante tadāhur nṛpadūṣaṇam |
38 | mamaitad iti naikasya manuṣyeṣv avatiṣṭhate
tyaktvā dharmaṃ yadā rājā pramādam anutiṣṭhati |