Book 12 Chapter 87 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kathaṃvidhaṃ puraṃ rājā svayam āvastum arhati
kṛtaṃ vā kārayitvā vā tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | yatra kaunteya vastavyaṃ saputrabhrātṛbandhunā
nyāyyaṃ tatra paripraṣṭuṃ guptiṃ vṛttiṃ ca bhārata |
3 | tasmāt te vartayiṣyāmi durgakarma viśeṣataḥ
śrutvā tathā vidhātavyam anuṣṭheyaṃ ca yatnataḥ |
4 | ṣaḍvidhaṃ durgam āsthāya purāṇy atha niveśayet
sarvasaṃpatpradhānaṃ yad bāhulyaṃ vāpi saṃbhavet |
5 | dhanvadurgaṃ mahīdurgaṃ giridurgaṃ tathaiva ca
manuṣyadurgam abdurgaṃ vanadurgaṃ ca tāni ṣaṭ |
6 | yat puraṃ durgasaṃpannaṃ dhānyāyudhasamanvitam
dṛḍhaprākāraparikhaṃ hastyaśvarathasaṃkulam |
7 | vidvāṃsaḥ śilpino yatra nicayāś ca susaṃcitāḥ
dhārmikaś ca jano yatra dākṣyam uttamam āsthitaḥ |
8 | ūrjasvinaranāgāśvaṃ catvarāpaṇaśobhitam
prasiddhavyavahāraṃ ca praśāntam akutobhayam |
9 | suprabhaṃ sānunādaṃ ca supraśastaniveśanam
śūrāḍhyajanasaṃpannaṃ brahmaghoṣānunāditam |
10 | samājotsavasaṃpannaṃ sadāpūjitadaivatam
vaśyāmātyabalo rājā tat puraṃ svayam āvaset |
11 | tatra kośaṃ balaṃ mitraṃ vyavahāraṃ ca vardhayet
pure janapade caiva sarvadoṣān nivartayet |
12 | bhāṇḍāgārāyudhāgāraṃ prayatnenābhivardhayet
nicayān vardhayet sarvāṃs tathā yantragadāgadān |
13 | kāṣṭhalohatuṣāṅgāradāruśṛṅgāsthivaiṇavān
majjāsnehavasākṣaudram auṣadhagrāmam eva ca |
14 | śaṇaṃ sarjarasaṃ dhānyam āyudhāni śarāṃs tathā
carma snāyu tathā vetraṃ muñjabalbajadhanvanān |
15 | āśayāś codapānāś ca prabhūtasalilā varāḥ
niroddhavyāḥ sadā rājñā kṣīriṇaś ca mahīruhāḥ |
16 | satkṛtāś ca prayatnena ācāryartvikpurohitāḥ
maheṣvāsāḥ sthapatayaḥ sāṃvatsaracikitsakāḥ |
17 | prājñā medhāvino dāntā dakṣāḥ śūrā bahuśrutāḥ
kulīnāḥ sattvasaṃpannā yuktāḥ sarveṣu karmasu |
18 | pūjayed dhārmikān rājā nigṛhṇīyād adhārmikān
niyuñjyāc ca prayatnena sarvavarṇān svakarmasu |
19 | bāhyam ābhyantaraṃ caiva paurajānapadaṃ janam
cāraiḥ suviditaṃ kṛtvā tataḥ karma prayojayet |
20 | cārān mantraṃ ca kośaṃ ca mantraṃ caiva viśeṣataḥ
anutiṣṭhet svayaṃ rājā sarvaṃ hy atra pratiṣṭhitam |
21 | udāsīnārimitrāṇāṃ sarvam eva cikīrṣitam
pure janapade caiva jñātavyaṃ cāracakṣuṣā |
22 | tatas tathā vidhātavyaṃ sarvam evāpramādataḥ
bhaktān pujayatā nityaṃ dviṣataś ca nigṛhṇatā |
23 | yaṣṭavyaṃ kratubhir nityaṃ dātavyaṃ cāpy apīḍayā
prajānāṃ rakṣaṇaṃ kāryaṃ na kāryaṃ karma garhitam |
24 | kṛpaṇānāthavṛddhānāṃ vidhavānāṃ ca yoṣitām
yogakṣemaṃ ca vṛttiṃ ca nityam eva prakalpayet |
25 | āśrameṣu yathākālaṃ celabhājanabhojanam
sadaivopahared rājā satkṛtyānavamanya ca |
26 | ātmānaṃ sarvakāryāṇi tāpase rājyam eva ca
nivedayet prayatnena tiṣṭhet prahvaś ca sarvadā |
27 | sarvārthatyāginaṃ rājā kule jātaṃ bahuśrutam
pūjayet tādṛśaṃ dṛṣṭvā śayanāsanabhojanaiḥ |
28 | tasmin kurvīta viśvāsaṃ rājā kasyāṃ cid āpadi
tāpaseṣu hi viśvāsam api kurvanti dasyavaḥ |
29 | tasmin nidhīn ādadhīta prajñāṃ paryādadīta ca
na cāpy abhīkṣṇaṃ seveta bhṛśaṃ vā pratipūjayet |
30 | anyaḥ kāryaḥ svarāṣṭreṣu pararāṣṭreṣu cāparaḥ
aṭavīṣv aparaḥ kāryaḥ sāmantanagareṣu ca |
31 | teṣu satkārasaṃskārān saṃvibhāgāṃś ca kārayet
pararāṣṭrāṭavīstheṣu yathā svaviṣaye tathā |
32 | te kasyāṃ cid avasthāyāṃ śaraṇaṃ śaraṇārthine
rājñe dadyur yathākāmaṃ tāpasāḥ saṃśitavratāḥ |
33 | eṣa te lakṣaṇoddeśaḥ saṃkṣepeṇa prakīrtitaḥ
yādṛśaṃ nagaraṃ rājā svayam āvastum arhati |