Book 12 Chapter 86 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kathaṃ svid iha rājendra pālayan pārthivaḥ prajāḥ
prati dharmaṃ viśeṣeṇa kīrtim āpnoti śāśvatīm |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | vyavahāreṇa śuddhena prajāpālanatatparaḥ
prāpya dharmaṃ ca kīrtiṃ ca lokāv āpnoty ubhau śuciḥ |
3 | yudhiṣṭhira uvāca |
3 | kīdṛśaṃ vyavahāraṃ tu kaiś ca vyavaharen nṛpaḥ
etat pṛṣṭo mahāprājña yathāvad vaktum arhasi |
4 | ye caite pūrvakathitā guṇās te puruṣaṃ prati
naikasmin puruṣe hy ete vidyanta iti me matiḥ |
5 | bhīṣma uvāca |
5 | evam etan mahāprājña yathā vadasi buddhimān
durlabhaḥ puruṣaḥ kaś cid ebhir guṇaguṇair yutaḥ |
6 | kiṃ tu saṃkṣepataḥ śīlaṃ prayatne neha durlabham
vakṣyāmi tu yathāmātyān yādṛśāṃś ca kariṣyasi |
7 | caturo brāhmaṇān vaidyān pragalbhān sāttvikāñ śucīn
trīṃś ca śūdrān vinītāṃś ca śucīn karmaṇi pūrvake |
8 | aṣṭābhiś ca guṇair yuktaṃ sūtaṃ paurāṇikaṃ caret
pañcāśadvarṣavayasaṃ pragalbham anasūyakam |
9 | matismṛtisamāyuktaṃ vinītaṃ samadarśanam
kārye vivadamānānāṃ śaktam artheṣv alolupam |
10 | vivarjitānāṃ vyasanaiḥ sughoraiḥ saptabhir bhṛśam
aṣṭānāṃ mantriṇāṃ madhye mantraṃ rājopadhārayet |
11 | tataḥ saṃpreṣayed rāṣṭre rāṣṭrāyātha ca darśayet
anena vyavahāreṇa draṣṭavyās te prajāḥ sadā |
12 | na cāpi gūḍhaṃ kāryaṃ te grāhyaṃ kāryopaghātakam
kārye khalu vipanne tvāṃ so 'dharmas tāṃś ca pīḍayet |
13 | vidravec caiva rāṣṭraṃ te śyenāt pakṣigaṇā iva
parisravec ca satataṃ naur viśīrṇeva sāgare |
14 | prajāḥ pālayato 'samyag adharmeṇeha bhūpateḥ
hārdaṃ bhayaṃ saṃbhavati svargaś cāsya virudhyate |
15 | atha yo 'dharmataḥ pāti rājāmātyo 'tha vātmajaḥ
dharmāsane niyuktaḥ san dharmamūlaṃ nararṣabha |
16 | kāryeṣv adhikṛtāḥ samyag akurvanto nṛpānugāḥ
ātmānaṃ purataḥ kṛtvā yānty adhaḥ sahapārthivāḥ |
17 | balātkṛtānāṃ balibhiḥ kṛpaṇaṃ bahu jalpatām
nātho vai bhūmipo nityam anāthānāṃ nṛṇāṃ bhavet |
18 | tataḥ sākṣibalaṃ sādhu dvaidhe vādakṛtaṃ bhavet
asākṣikam anāthaṃ vā parīkṣyaṃ tad viśeṣataḥ |
19 | aparādhānurūpaṃ ca daṇḍaṃ pāpeṣu pātayet
udvejayed dhanair ṛddhān daridrān vadhabandhanaiḥ |
20 | vinayair api durvṛttān prahārair api pārthivaḥ
sāntvenopapradānena śiṣṭāṃś ca paripālayet |
21 | rājño vadhaṃ cikīrṣed yas tasya citro vadho bhavet
ājīvakasya stenasya varṇasaṃkarakasya ca |
22 | samyak praṇayato daṇḍaṃ bhūmipasya viśāṃ pate
yuktasya vā nāsty adharmo dharma eveha śāśvataḥ |
23 | kāmakāreṇa daṇḍaṃ tu yaḥ kuryād avicakṣaṇaḥ
sa ihākīrtisaṃyukto mṛto narakam āpnuyāt |
24 | na parasya śravād eva pareṣāṃ daṇḍam arpayet
āgamānugamaṃ kṛtvā badhnīyān mokṣayeta vā |
25 | na tu hanyān nṛpo jātu dūtaṃ kasyāṃ cid āpadi
dūtasya hantā nirayam āviśet sacivaiḥ saha |
26 | yathoktavādinaṃ dūtaṃ kṣatradharmarato nṛpaḥ
yo hanyāt pitaras tasya bhrūṇahatyām avāpnuyuḥ |
27 | kulīnaḥ śīlasaṃpanno vāgmī dakṣaḥ priyaṃvadaḥ
yathoktavādī smṛtimān dūtaḥ syāt saptabhir guṇaiḥ |
28 | etair eva guṇair yuktaḥ pratīhāro 'sya rakṣitā
śirorakṣaś ca bhavati guṇair etaiḥ samanvitaḥ |
29 | dharmārthaśāstratattvajñaḥ saṃdhivigrahako bhavet
matimān dhṛtimān dhīmān rahasyavinigūhitā |
30 | kulīnaḥ satyasaṃpannaḥ śakto 'mātyaḥ praśaṃsitaḥ
etair eva guṇair yuktas tathā senāpatir bhavet |
31 | vyūhayantrāyudhīyānāṃ tattvajño vikramānvitaḥ
varṣaśītoṣṇavātānāṃ sahiṣṇuḥ pararandhravit |
32 | viśvāsayet parāṃś caiva viśvasen na tu kasya cit
putreṣv api hi rājendra viśvāso na praśasyate |
33 | etac chāstrārthatattvaṃ tu tavākhyātaṃ mayānagha
aviśvāso narendrāṇāṃ guhyaṃ paramam ucyate |