Book 12 Chapter 81
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	yad apy alpataraṃ karma tad apy ekena duṣkaram puruṣeṇāsahāyena kim u rājyaṃ pitāmaha
2	kiṃśīlaḥ kiṃsamācāro rājño 'rthasacivo bhavet kīdṛśe viśvased rājā kīdṛśe nāpi viśvaset
3	bhīṣma uvāca
3	caturvidhāni mitrāṇi rājñāṃ rājan bhavanty uta sahārtho bhajamānaś ca sahajaḥ kṛtrimas tathā
4	dharmātmā pañcamaṃ mitraṃ sa tu naikasya na dvayoḥ yato dharmas tato vā syān madhyastho vā tato bhavet
5	yas tasyārtho na roceta na taṃ tasya prakāśayet dharmādharmeṇa rājānaś caranti vijigīṣavaḥ
6	caturṇāṃ madhyamau śreṣṭhau nityaṃ śaṅkyau tathāparau sarve nityaṃ śaṅkitavyāḥ pratyakṣaṃ kāryam ātmanaḥ
7	na hi rājñā pramādo vai kartavyo mitrarakṣaṇe pramādinaṃ hi rājānaṃ lokāḥ paribhavanty uta
8	asādhuḥ sādhutām eti sādhur bhavati dāruṇaḥ ariś ca mitraṃ bhavati mitraṃ cāpi praduṣyati
9	anityacittaḥ puruṣas tasmin ko jātu viśvaset tasmāt pradhānaṃ yat kāryaṃ pratyakṣaṃ tat samācaret
10	ekāntena hi viśvāsaḥ kṛtsno dharmārthanāśakaḥ aviśvāsaś ca sarvatra mṛtyunā na viśiṣyate
11	akālamṛtyur viśvāso viśvasan hi vipadyate yasmin karoti viśvāsam icchatas tasya jīvati
12	tasmād viśvasitavyaṃ ca śaṅkitavyaṃ ca keṣu cit eṣā nītigatis tāta lakṣmīś caiva sanātanī
13	yaṃ manyeta mamābhāvād imam arthāgamaḥ spṛśet nityaṃ tasmāc chaṅkitavyam amitraṃ taṃ vidur budhāḥ
14	yasya kṣetrād apy udakaṃ kṣetram anyasya gacchati na tatrānicchatas tasya bhidyeran sarvasetavaḥ
15	tathaivāty udakād bhītas tasya bhedanam icchati yam evaṃlakṣaṇaṃ vidyāt tam amitraṃ vinirdiśet
16	yaḥ samṛddhyā na tuṣyeta kṣaye dīnataro bhavet etad uttamamitrasya nimittam abhicakṣate
17	yaṃ manyeta mamābhāvād asyābhāvo bhaved iti tasmin kurvīta viśvāsaṃ yathā pitari vai tathā
18	taṃ śaktyā vardhamānaś ca sarvataḥ paribṛṃhayet nityaṃ kṣatād vārayati yo dharmeṣv api karmasu
19	kṣatād bhītaṃ vijānīyād uttamaṃ mitralakṣaṇam ye tasya kṣatam icchanti te tasya ripavaḥ smṛtāḥ
20	vyasanān nityabhīto 'sau samṛddhyām eva tṛpyate yat syād evaṃvidhaṃ mitraṃ tad ātmasamam ucyate
21	rūpavarṇasvaropetas titikṣur anasūyakaḥ kulīnaḥ śīlasaṃpannaḥ sa te syāt pratyanantaraḥ
22	medhāvī smṛtimān dakṣaḥ prakṛtyā cānṛśaṃsavān yo mānito 'mānito vā na saṃdūṣyet kadā cana
23	ṛtvig vā yadi vācāryaḥ sakhā vātyantasaṃstutaḥ gṛhe vased amātyas te yaḥ syāt paramapūjitaḥ
24	sa te vidyāt paraṃ mantraṃ prakṛtiṃ cārthadharmayoḥ viśvāsas te bhavet tatra yathā pitari vai tathā
25	naiva dvau na trayaḥ kāryā na mṛṣyeran parasparam ekārthād eva bhūtānāṃ bhedo bhavati sarvadā
26	kīrtipradhāno yaś ca syād yaś ca syāt samaye sthitaḥ samarthān yaś ca na dveṣṭi samarthān kurute ca yaḥ
27	yo na kāmād bhayāl lobhāt krodhād vā dharmam utsṛjet dakṣaḥ paryāptavacanaḥ sa te syāt pratyanantaraḥ
28	śūraś cāryaś ca vidvāṃś ca pratipattiviśāradaḥ kulīnaḥ śīlasaṃpannas titikṣur anasūyakaḥ
29	ete hy amātyāḥ kartavyāḥ sarvakarmasv avasthitāḥ pūjitāḥ saṃvibhaktāś ca susahāyāḥ svanuṣṭhitāḥ
30	kṛtsnam ete vinikṣiptāḥ pratirūpeṣu karmasu yuktā mahatsu kāryeṣu śreyāṃsy utpādayanti ca
31	ete karmāṇi kurvanti spardhamānā mithaḥ sadā anutiṣṭhanti caivārthān ācakṣāṇāḥ parasparam
32	jñātibhyaś caiva bibhyethā mṛtyor iva yataḥ sadā uparājeva rājardhiṃ jñātir na sahate sadā
33	ṛjor mṛdor vadānyasya hrīmataḥ satyavādinaḥ nānyo jñāter mahābāho vināśam abhinandati
34	ajñātitā nātisukhā nāvajñeyās tv ataḥ param ajñātimantaṃ puruṣaṃ pare paribhavanty uta
35	nikṛtasya narair anyair jñātir eva parāyaṇam nānyair nikāraṃ sahate jñāter jñātiḥ kadā cana
36	ātmānam eva jānāti nikṛtaṃ bāndhavair api teṣu santi guṇāś caiva nairguṇyaṃ teṣu lakṣyate
37	nājñātir anugṛhṇāti nājñātir digdham asyati ubhayaṃ jñātilokeṣu dṛśyate sādhv asādhu ca
38	tān mānayet pūjayec ca nityaṃ vācā ca karmaṇā kuryāc ca priyam etebhyo nāpriyaṃ kiṃ cid ācaret
39	viśvastavad aviśvastas teṣu varteta sarvadā na hi doṣo guṇo veti nispṛktas teṣu dṛśyate
40	tasyaivaṃ vartamānasya puruṣasyāpramādinaḥ amitrāḥ saṃprasīdanti tathā mitrībhavanty api
41	ya evaṃ vartate nityaṃ jñātisaṃbandhimaṇḍale mitreṣv amitreṣv aiśvarye ciraṃ yaśasi tiṣṭhati