Book 12 Chapter 76 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | yayā vṛttyā mahīpālo vivardhayati mānavān
puṇyāṃś ca lokāñ jayati tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | dānaśīlo bhaved rājā yajñaśīlaś ca bhārata
upavāsatapaḥśīlaḥ prajānāṃ pālane rataḥ |
3 | sarvāś caiva prajā nityaṃ rājā dharmeṇa pālayet
utthānenāpramādena pūjayec caiva dhārmikān |
4 | rājñā hi pūjito dharmas tataḥ sarvatra pūjyate
yad yad ācarate rājā tat prajānāṃ hi rocate |
5 | nityam udyatadaṇḍaś ca bhaven mṛtyur ivāriṣu
nihanyāt sarvato dasyūn na kāmāt kasya cit kṣamet |
6 | yaṃ hi dharmaṃ carantīha prajā rājñā surakṣitāḥ
caturthaṃ tasya dharmasya rājā bhārata vindati |
7 | yad adhīte yad yajate yad dadāti yad arcati
rājā caturthabhāk tasya prajā dharmeṇa pālayan |
8 | yad rāṣṭre 'kuśalaṃ kiṃ cid rājño 'rakṣayataḥ prajāḥ
caturthaṃ tasya pāpasya rājā bhārata vindati |
9 | apy āhuḥ sarvam eveti bhūyo 'rdham iti niścayaḥ
karmaṇaḥ pṛthivīpāla nṛśaṃso 'nṛtavāg api tādṛśāt kilbiṣād rājā śṛṇu yena pramucyate |
10 | pratyāhartum aśakyaṃ syād dhanaṃ corair hṛtaṃ yadi
svakośāt tat pradeyaṃ syād aśaktenopajīvatā |
11 | sarvavarṇaiḥ sadā rakṣyaṃ brahmasvaṃ brāhmaṇās tathā
na stheyaṃ viṣaye teṣu yo 'pakuryād dvijātiṣu |
12 | brahmasve rakṣyamāṇe hi sarvaṃ bhavati rakṣitam
teṣāṃ prasāde nirvṛtte kṛtakṛtyo bhaven nṛpaḥ |
13 | parjanyam iva bhūtāni mahādrumam iva dvijāḥ
narās tam upajīvanti nṛpaṃ sarvārthasādhakam |
14 | na hi kāmātmanā rājñā satataṃ śaṭhabuddhinā
nṛśaṃsenātilubdhena śakyāḥ pālayituṃ prajāḥ |
15 | yudhiṣṭhira uvāca |
15 | nāhaṃ rājyasukhānveṣī rājyam icchāmy api kṣaṇam
dharmārthaṃ rocaye rājyaṃ dharmaś cātra na vidyate |
16 | tad alaṃ mama rājyena yatra dharmo na vidyate
vanam eva gamiṣyāmi tasmād dharmacikīrṣayā |
17 | tatra medhyeṣv araṇyeṣu nyastadaṇḍo jitendriyaḥ
dharmam ārādhayiṣyāmi munir mūlaphalāśanaḥ |
18 | bhīṣma uvāca |
18 | vedāhaṃ tava yā buddhir ānṛśaṃsyaguṇaiva sā
na ca śuddhānṛśaṃsyena śakyaṃ mahad upāsitum |
19 | api tu tvā mṛduṃ dāntam atyāryam atidhārmikam
klībaṃ dharmaghṛṇāyuktaṃ na loko bahu manyate |
20 | rājadharmān avekṣasva pitṛpaitāmahocitān
naitad rājñām atho vṛttaṃ yathā tvaṃ sthātum icchasi |
21 | na hi vaiklavyasaṃsṛṣṭam ānṛśaṃsyam ihāsthitaḥ
prajāpālanasaṃbhūtaṃ prāptā dharmaphalaṃ hy asi |
22 | na hy etām āśiṣaṃ pāṇḍur na ca kunty anvayācata
na caitāṃ prājñatāṃ tāta yayā carasi medhayā |
23 | śauryaṃ balaṃ ca sattvaṃ ca pitā tava sadābravīt
māhātmyaṃ balam audāryaṃ tava kunty anvayācata |
24 | nityaṃ svāhā svadhā nityam ubhe mānuṣadaivate
putreṣv āśāsate nityaṃ pitaro daivatāni ca |
25 | dānam adhyayanaṃ yajñaḥ prajānāṃ paripālanam
dharmam etam adharmaṃ vā janmanaivābhyajāyithāḥ |
26 | kāle dhuri niyuktānāṃ vahatāṃ bhāra āhite
sīdatām api kaunteya na kīrtir avasīdati |
27 | samantato viniyato vahaty askhalito hi yaḥ
nirdoṣakarmavacanāt siddhiḥ karmaṇa eva sā |
28 | naikāntavinipātena vicacāreha kaś cana
dharmī gṛhī vā rājā vā brahmacāry atha vā punaḥ |
29 | alpaṃ tu sādhubhūyiṣṭhaṃ yat karmodāram eva tat
kṛtam evākṛtāc chreyo na pāpīyo 'sty akarmaṇaḥ |
30 | yadā kulīno dharmajñaḥ prāpnoty aiśvaryam uttamam
yogakṣemas tadā rājan kuśalāyaiva kalpate |
31 | dānenānyaṃ balenānyam anyaṃ sūnṛtayā girā
sarvataḥ parigṛhṇīyād rājyaṃ prāpyeha dhārmikaḥ |
32 | yaṃ hi vaidyāḥ kule jātā avṛttibhayapīḍitāḥ
prāpya tṛptāḥ pratiṣṭhanti dharmaḥ ko 'bhyadhikas tataḥ |
33 | yudhiṣṭhira uvāca |
33 | kiṃ nv ataḥ paramaṃ svargyaṃ kā nv ataḥ prītir uttamā
kiṃ nv ataḥ paramaiśvaryaṃ brūhi me yadi manyase |
34 | bhīṣma uvāca |
34 | yasmin pratiṣṭhitāḥ samyak kṣemaṃ vindanti tatkṣaṇam
sa svargajittamo 'smākaṃ satyam etad bravīmi te |
35 | tvam eva prītimāṃs tasmāt kurūṇāṃ kurusattama
bhava rājā jaya svargaṃ sato rakṣāsato jahi |
36 | anu tvā tāta jīvantu suhṛdaḥ sādhubhiḥ saha
parjanyam iva bhūtāni svādudrumam ivāṇḍajāḥ |
37 | dhṛṣṭaṃ śūraṃ prahartāram anṛśaṃsaṃ jitendriyam
vatsalaṃ saṃvibhaktāram anu jīvantu tvāṃ janāḥ |