Book 12 Chapter 74 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | rājñā purohitaḥ kāryo bhaved vidvān bahuśrutaḥ
ubhau samīkṣya dharmārthāv aprameyāv anantaram |
2 | dharmātmā dharmavid yeṣāṃ rājñāṃ rājan purohitaḥ
rājā caivaṃ guṇo yeṣāṃ kuśalaṃ teṣu sarvaśaḥ |
3 | ubhau prajā vardhayato devān pūrvān parān pitṝn
yau sameyāsthitau dharme śraddheyau sutapasvinau |
4 | parasparasya suhṛdau saṃmatau samacetasau
brahmakṣatrasya saṃmānāt prajāḥ sukham avāpnuyuḥ |
5 | vimānanāt tayor eva prajā naśyeyur eva ha
brahmakṣatraṃ hi sarveṣāṃ dharmāṇāṃ mūlam ucyate |
6 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
ailakaśyapasaṃvādaṃ taṃ nibodha yudhiṣṭhira |
7 | aila uvāca |
7 | yadā hi brahma prajahāti kṣatraṃ; kṣatraṃ yadā vā prajahāti brahma
anvag balaṃ katame 'smin bhajante; tathābalyaṃ katame 'smin viyanti |
8 | kaśyapa uvāca |
8 | vyṛddhaṃ rāṣṭraṃ bhavati kṣatriyasya; brahma kṣatraṃ yatra virudhyate ha
anvag balaṃ dasyavas tad bhajante; 'balyaṃ tathā tatra viyanti santaḥ |
9 | naiṣām ukṣā vardhate nota usrā; na gargaro mathyate no yajante
naiṣāṃ putrā vedam adhīyate ca; yadā brahma kṣatriyāḥ saṃtyajanti |
10 | naiṣām ukṣā vardhate jātu gehe; nādhīyate saprajā no yajante
apadhvastā dasyubhūtā bhavanti; ye brāhmaṇāḥ kṣatriyān saṃtyajanti |
11 | etau hi nityasaṃyuktāv itaretaradhāraṇe
kṣatraṃ hi brahmaṇo yonir yoniḥ kṣatrasya ca dvijāḥ |
12 | ubhāv etau nityam abhiprapannau; saṃprāpatur mahatīṃ śrīpratiṣṭhām
tayoḥ saṃdhir bhidyate cet purāṇas; tataḥ sarvaṃ bhavati hi saṃpramūḍham |
13 | nātra plavaṃ labhate pāragāmī; mahāgādhe naur iva saṃpraṇunnā
cāturvarṇyaṃ bhavati ca saṃpramūḍhaṃ; tataḥ prajāḥ kṣayasaṃsthā bhavanti |
14 | brahmavṛkṣo rakṣyamāṇo madhu hema ca varṣati
arakṣyamāṇaḥ satatam aśru pāpaṃ ca varṣati |
15 | abrahmacārī caraṇād apeto; yadā brahmā brahmaṇi trāṇam icchet
āścaryaśo varṣati tatra devas; tatrābhīkṣṇaṃ duḥsahāś cāviśanti |
16 | striyaṃ hatvā brāhmaṇaṃ vāpi pāpaḥ; sabhāyāṃ yatra labhate 'nuvādam
rājñaḥ sakāśe na bibheti cāpi; tato bhayaṃ jāyate kṣatriyasya |
17 | pāpaiḥ pāpe kriyamāṇe 'tivelaṃ; tato rudro jāyate deva eṣaḥ
pāpaiḥ pāpāḥ saṃjanayanti rudraṃ; tataḥ sarvān sādhvasādhūn hinasti |
18 | aila uvāca |
18 | kuto rudraḥ kīdṛśo vāpi rudraḥ; sattvaiḥ sattvaṃ dṛśyate vadhyamānam
etad vidvan kaśyapa me pracakṣva; yato rudro jāyate deva eṣaḥ |
19 | kaśyapa uvāca |
19 | ātmā rudro hṛdaye mānavānāṃ; svaṃ svaṃ dehaṃ paradehaṃ ca hanti
vātotpātaiḥ sadṛśaṃ rudram āhur; dāvair jīmūtaiḥ sadṛśaṃ rūpam asya |
20 | aila uvāca |
20 | na vai vātaṃ parivṛnoti kaś cin; na jīmūto varṣati naiva dāvaḥ
tathāyukto dṛśyate mānaveṣu; kāmadveṣād badhyate mucyate ca |
21 | kaśyapa uvāca |
21 | yathaikagehe jātavedāḥ pradīptaḥ; kṛtsnaṃ grāmaṃ pradahet sa tvarāvān
vimohanaṃ kurute deva eṣa; tataḥ sarvaṃ spṛśyate puṇyapāpaiḥ |
22 | aila uvāca |
22 | yadi daṇḍaḥ spṛśate puṇyabhājaṃ; pāpaiḥ pāpe kriyamāṇe 'viśeṣāt
kasya hetoḥ sukṛtaṃ nāma kuryād; duṣkṛtaṃ vā kasya hetor na kuryāt |
23 | kaśyapa uvāca |
23 | asaṃtyāgāt pāpakṛtām apāpāṃs; tulyo daṇḍaḥ spṛśate miśrabhāvāt
śuṣkeṇārdraṃ dahyate miśrabhāvān; na miśraḥ syāt pāpakṛdbhiḥ kathaṃ cit |
24 | aila uvāca |
24 | sādhvasādhūn dhārayatīha bhūmiḥ; sādhvasādhūṃs tāpayatīha sūryaḥ
sādhvasādhūn vātayatīha vāyur; āpas tathā sādhvasādhūn vahanti |
25 | kaśyapa uvāca |
25 | evam asmin vartate loka eva; nāmutraivaṃ vartate rājaputra
pretyaitayor antaravān viśeṣo; yo vai puṇyaṃ carate yaś ca pāpam |
26 | puṇyasya loko madhumān ghṛtārcir; hiraṇyajyotir amṛtasya nābhiḥ
tatra pretya modate brahmacārī; na tatra mṛtyur na jarā nota duḥkham |
27 | pāpasya loko nirayo 'prakāśo; nityaṃ duḥkhaḥ śokabhūyiṣṭha eva
tatrātmānaṃ śocate pāpakarmā; bahvīḥ samāḥ prapatann apratiṣṭhaḥ |
28 | mitho bhedād brāhmaṇakṣatriyāṇāṃ; prajā duḥkhaṃ duḥsahaṃ cāviśanti
evaṃ jñātvā kārya eveha vidvān; purohito naikavidyo nṛpeṇa |
29 | taṃ caivānvabhiṣicyeta tathā dharmo vidhīyate
agryo hi brāhmaṇaḥ proktaḥ sarvasyaiveha dharmataḥ |
30 | pūrvaṃ hi brāhmaṇāḥ sṛṣṭā iti dharmavido viduḥ
jyeṣṭhenābhijanenāsya prāptaṃ sarvaṃ yad uttaram |
31 | tasmān mānyaś ca pūjyaś ca brāhmaṇaḥ prasṛtāgrabhuk
sarvaṃ śreṣṭhaṃ variṣṭhaṃ ca nivedyaṃ tasya dharmataḥ |
32 | avaśyam etat kartavyaṃ rājñā balavatāpi hi
brahma vardhayati kṣatraṃ kṣatrato brahma vardhate |