Book 12 Chapter 73 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | ya eva tu sato rakṣed asataś ca nibarhayet
sa eva rājñā kartavyo rājan rājapurohitaḥ |
2 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
purūravasa ailasya saṃvādaṃ mātariśvanaḥ |
3 | aila uvāca |
3 | kutaḥ svid brāhmaṇo jāto varṇāś cāpi kutas trayaḥ
kasmāc ca bhavati śreyān etad vāyo vicakṣva me |
4 | vāyur uvāca |
4 | brahmaṇo mukhataḥ sṛṣṭo brāhmaṇo rājasattama
bāhubhyāṃ kṣatriyaḥ sṛṣṭa ūrubhyāṃ vaiśya ucyate |
5 | varṇānāṃ paricaryārthaṃ trayāṇāṃ puruṣarṣabha
varṇaś caturthaḥ paścāt tu padbhyāṃ śūdro vinirmitaḥ |
6 | brāhmaṇo jātamātras tu pṛthivīm anvajāyata
īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ dharmakośasya guptaye |
7 | tataḥ pṛthivyā goptāraṃ kṣatriyaṃ daṇḍadhāriṇam
dvitīyaṃ varṇam akarot prajānām anuguptaye |
8 | vaiśyas tu dhanadhānyena trīn varṇān bibhṛyād imān
śūdro hy enān paricared iti brahmānuśāsanam |
9 | aila uvāca |
9 | dvijasya kṣatrabandhor vā kasyeyaṃ pṛthivī bhavet
dharmataḥ saha vittena samyag vāyo pracakṣva me |
10 | vāyur uvāca |
10 | viprasya sarvam evaitad yat kiṃ cij jagatīgatam
jyeṣṭhenābhijaneneha tad dharmakuśalā viduḥ |
11 | svam eva brāhmaṇo bhuṅkte svaṃ vaste svaṃ dadāti ca
gurur hi sarvavarṇānāṃ jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaś ca vai dvijaḥ |
12 | patyabhāve yathā strī hi devaraṃ kurute patim
ānantaryāt tathā kṣatraṃ pṛthivī kurute patim |
13 | eṣa te prathamaḥ kalpa āpady anyo bhaved ataḥ
yadi svarge paraṃ sthānaṃ dharmataḥ parimārgasi |
14 | yaḥ kaś cid vijayed bhūmiṃ brāhmaṇāya nivedayet
śrutavṛttopapannāya dharmajñāya tapasvine |
15 | svadharmaparitṛptāya yo na vittaparo bhavet
yo rājānaṃ nayed buddhyā sarvataḥ paripūrṇayā |
16 | brāhmaṇo hi kule jātaḥ kṛtaprajño vinītavāk
śreyo nayati rājānaṃ bruvaṃś citrāṃ sarasvatīm |
17 | rājā carati yaṃ dharmaṃ brāhmaṇena nidarśitam
śuśrūṣur anahaṃvādī kṣatradharmavrate sthitaḥ |
18 | tāvatā sa kṛtaprajñaś ciraṃ yaśasi tiṣṭhati
tasya dharmasya sarvasya bhāgī rājapurohitaḥ |
19 | evam eva prajāḥ sarvā rājānam abhisaṃśritāḥ
samyagvṛttāḥ svadharmasthā na kutaś cid bhayānvitāḥ |
20 | rāṣṭre caranti yaṃ dharmaṃ rājñā sādhv abhirakṣitāḥ
caturthaṃ tasya dharmasya rājā bhāgaṃ sa vindati |
21 | devā manuṣyāḥ pitaro gandharvoragarākṣasāḥ
yajñam evopajīvanti nāsti ceṣṭam arājake |
22 | ito dattena jīvanti devatāḥ pitaras tathā
rājany evāsya dharmasya yogakṣemaḥ pratiṣṭhitaḥ |
23 | chāyāyām apsu vāyau ca sukham uṣṇe 'dhigacchati
agnau vāsasi sūrye ca sukhaṃ śīte 'dhigacchati |
24 | śabde sparśe rase rūpe gandhe ca ramate manaḥ
teṣu bhogeṣu sarveṣu nabhīto labhate sukham |
25 | abhayasyaiva yo dātā tasyaiva sumahat phalam
na hi prāṇasamaṃ dānaṃ triṣu lokeṣu vidyate |
26 | indro rājā yamo rājā dharmo rājā tathaiva ca
rājā bibharti rūpāṇi rājñā sarvam idaṃ dhṛtam |