Book 12 Chapter 70 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | daṇḍanītiś ca rājā ca samastau tāv ubhāv api
kasya kiṃ kurvataḥ siddhyai tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | mahābhāgyaṃ daṇḍanītyāḥ siddhaiḥ śabdaiḥ sahetukaiḥ
śṛṇu me śaṃsato rājan yathāvad iha bhārata |
3 | daṇḍanītiḥ svadharmebhyaś cāturvarṇyaṃ niyacchati
prayuktā svāminā samyag adharmebhyaś ca yacchati |
4 | cāturvarṇye svadharmasthe maryādānām asaṃkare
daṇḍanītikṛte kṣeme prajānām akutobhaye |
5 | some prayatnaṃ kurvanti trayo varṇā yathāvidhi
tasmād devamanuṣyāṇāṃ sukhaṃ viddhi samāhitam |
6 | kālo vā kāraṇaṃ rājño rājā vā kālakāraṇam
iti te saṃśayo mā bhūd rājā kālasya kāraṇam |
7 | daṇḍanītyā yadā rājā samyak kārtsnyena vartate
tadā kṛtayugaṃ nāma kālaḥ śreṣṭhaḥ pravartate |
8 | bhavet kṛtayuge dharmo nādharmo vidyate kva cit
sarveṣām eva varṇānāṃ nādharme ramate manaḥ |
9 | yogakṣemāḥ pravartante prajānāṃ nātra saṃśayaḥ
vaidikāni ca karmāṇi bhavanty aviguṇāny uta |
10 | ṛtavaś ca sukhāḥ sarve bhavanty uta nirāmayāḥ
prasīdanti narāṇāṃ ca svaravarṇamanāṃsi ca |
11 | vyādhayo na bhavanty atra nālpāyur dṛśyate naraḥ
vidhavā na bhavanty atra nṛśaṃso nābhijāyate |
12 | akṛṣṭapacyā pṛthivī bhavanty oṣadhayas tathā
tvakpatraphalamūlāni vīryavanti bhavanti ca |
13 | nādharmo vidyate tatra dharma eva tu kevalaḥ
iti kārtayugān etān guṇān viddhi yudhiṣṭhira |
14 | daṇḍanītyā yadā rājā trīn aṃśān anuvartate
caturtham aṃśam utsṛjya tadā tretā pravartate |
15 | aśubhasya caturthāṃśas trīn aṃśān anuvartate
kṛṣṭapacyaiva pṛthivī bhavanty oṣadhayas tathā |
16 | ardhaṃ tyaktvā yadā rājā nītyardham anuvartate
tatas tu dvāparaṃ nāma sa kālaḥ saṃpravartate |
17 | aśubhasya tadā ardhaṃ dvāv aṃśāv anuvartate
kṛṣṭapacyaiva pṛthivī bhavaty alpaphalā tathā |
18 | daṇḍanītiṃ parityajya yadā kārtsnyena bhūmipaḥ
prajāḥ kliśnāty ayogena praviśyati tadā kaliḥ |
19 | kalāv adharmo bhūyiṣṭhaṃ dharmo bhavati tu kva cit
sarveṣām eva varṇānāṃ svadharmāc cyavate manaḥ |
20 | śūdrā bhaikṣeṇa jīvanti brāhmaṇāḥ paricaryayā
yogakṣemasya nāśaś ca vartate varṇasaṃkaraḥ |
21 | vaidikāni ca karmāṇi bhavanti viguṇāny uta
ṛtavo nasukhāḥ sarve bhavanty āmayinas tathā |
22 | hrasanti ca manuṣyāṇāṃ svaravarṇamanāṃsy uta
vyādhayaś ca bhavanty atra mriyante cāgatāyuṣaḥ |
23 | vidhavāś ca bhavanty atra nṛśaṃsā jāyate prajā
kva cid varṣati parjanyaḥ kva cit sasyaṃ prarohati |
24 | rasāḥ sarve kṣayaṃ yānti yadā necchati bhūmipaḥ
prajāḥ saṃrakṣituṃ samyag daṇḍanītisamāhitaḥ |
25 | rājā kṛtayugasraṣṭā tretāyā dvāparasya ca
yugasya ca caturthasya rājā bhavati kāraṇam |
26 | kṛtasya karaṇād rājā svargam atyantam aśnute
tretāyāḥ karaṇād rājā svargaṃ nātyantam aśnute |
27 | pravartanād dvāparasya yathābhāgam upāśnute
kaleḥ pravartanād rājā pāpam atyantam aśnute |
28 | tato vasati duṣkarmā narake śāśvatīḥ samāḥ
prajānāṃ kalmaṣe magno 'kīrtiṃ pāpaṃ ca vindati |
29 | daṇḍanītiṃ puraskṛtya vijānan kṣatriyaḥ sadā
anavāptaṃ ca lipseta labdhaṃ ca paripālayet |
30 | lokasya sīmantakarī maryādā lokabhāvanī
samyaṅ nītā daṇḍanītir yathā mātā yathā pitā |
31 | yasyāṃ bhavanti bhūtāni tad viddhi bharatarṣabha
eṣa eva paro dharmo yad rājā daṇḍanītimān |
32 | tasmāt kauravya dharmeṇa prajāḥ pālaya nītimān
evaṃvṛttaḥ prajā rakṣan svargaṃ jetāsi durjayam |