Book 12 Chapter 66 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | śrutā me kathitāḥ pūrvaiś catvāro mānavāśramāḥ
vyākhyānam eṣām ācakṣva pṛcchato me pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | viditāḥ sarva eveha dharmās tava yudhiṣṭhira
yathā mama mahābāho viditāḥ sādhusaṃmatāḥ |
3 | yat tu liṅgāntaragataṃ pṛcchase māṃ yudhiṣṭhira
dharmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭha tan nibodha narādhipa |
4 | sarvāṇy etāni kaunteya vidyante manujarṣabha
sādhvācārapravṛttānāṃ cāturāśramyakarmaṇām |
5 | akāmadveṣayuktasya daṇḍanītyā yudhiṣṭhira
samekṣiṇaś ca bhūteṣu bhaikṣāśramapadaṃ bhavet |
6 | vetty ādānavisargaṃ yo nigrahānugrahau tathā
yathoktavṛtter vīrasya kṣemāśramapadaṃ bhavet |
7 | jñātisaṃbandhimitrāṇi vyāpannāni yudhiṣṭhira
samabhyuddharamāṇasya dīkṣāśramapadaṃ bhavet |
8 | āhnikaṃ bhūtayajñāṃś ca pitṛyajñāṃś ca mānuṣān
kurvataḥ pārtha vipulān vanyāśramapadaṃ bhavet |
9 | pālanāt sarvabhūtānāṃ svarāṣṭraparipālanāt
dīkṣā bahuvidhā rājño vanyāśramapadaṃ bhavet |
10 | vedādhyayananityatvaṃ kṣamāthācāryapūjanam
tathopādhyāyaśuśrūṣā brahmāśramapadaṃ bhavet |
11 | ajihmam aśaṭhaṃ mārgaṃ sevamānasya bhārata
sarvadā sarvabhūteṣu brahmāśramapadaṃ bhavet |
12 | vānaprastheṣu vipreṣu traividyeṣu ca bhārata
prayacchato 'rthān vipulān vanyāśramapadaṃ bhavet |
13 | sarvabhūteṣv anukrośaṃ kurvatas tasya bhārata
ānṛśaṃsyapravṛttasya sarvāvasthaṃ padaṃ bhavet |
14 | bālavṛddheṣu kauravya sarvāvasthaṃ yudhiṣṭhira
anukrośaṃ vidadhataḥ sarvāvasthaṃ padaṃ bhavet |
15 | balātkṛteṣu bhūteṣu paritrāṇaṃ kurūdvaha
śaraṇāgateṣu kauravya kurvan gārhasthyam āvaset |
16 | carācarāṇāṃ bhūtānāṃ rakṣām api ca sarvaśaḥ
yathārhapūjāṃ ca sadā kurvan gārhasthyam āvaset |
17 | jyeṣṭhānujyeṣṭhapatnīnāṃ bhrātṝṇāṃ putranaptṛṇām
nigrahānugrahau pārtha gārhasthyam iti tat tapaḥ |
18 | sādhūnām arcanīyānāṃ prajāsu viditātmanām
pālanaṃ puruṣavyāghra gṛhāśramapadaṃ bhavet |
19 | āśramasthāni sarvāṇi yas tu veśmani bhārata
ādadīteha bhojyena tad gārhasthyaṃ yudhiṣṭhira |
20 | yaḥ sthitaḥ puruṣo dharme dhātrā sṛṣṭe yathārthavat
āśramāṇāṃ sa sarveṣāṃ phalaṃ prāpnoty anuttamam |
21 | yasmin na naśyanti guṇāḥ kaunteya puruṣe sadā
āśramasthaṃ tam apy āhur naraśreṣṭhaṃ yudhiṣṭhira |
22 | sthānamānaṃ vayomānaṃ kulamānaṃ tathaiva ca
kurvan vasati sarveṣu hy āśrameṣu yudhiṣṭhira |
23 | deśadharmāṃś ca kaunteya kuladharmāṃs tathaiva ca
pālayan puruṣavyāghra rājā sarvāśramī bhavet |
24 | kāle vibhūtiṃ bhūtānām upahārāṃs tathaiva ca
arhayan puruṣavyāghra sādhūnām āśrame vaset |
25 | daśadharmagataś cāpi yo dharmaṃ pratyavekṣate
sarvalokasya kaunteya rājā bhavati so 'śramī |
26 | ye dharmakuśalā loke dharmaṃ kurvanti sādhavaḥ
pālitā yasya viṣaye pādo 'ṃśas tasya bhūpateḥ |
27 | dharmārāmān dharmaparān ye na rakṣanti mānavān
pārthivāḥ puruṣavyāghra teṣāṃ pāpaṃ haranti te |
28 | ye ca rakṣāsahāyāḥ syuḥ pārthivānāṃ yudhiṣṭhira
te caivāṃśaharāḥ sarve dharme parakṛte 'nagha |
29 | sarvāśramapade hy āhur gārhasthyaṃ dīptanirṇayam
pāvanaṃ puruṣavyāghra yaṃ vayaṃ paryupāsmahe |
30 | ātmopamas tu bhūteṣu yo vai bhavati mānavaḥ
nyastadaṇḍo jitakrodhaḥ sa pretya labhate sukham |
31 | dharmotthitā sattvavīryā dharmasetuvaṭākarā
tyāgavātādhvagā śīghrā naus tvā saṃtārayiṣyati |
32 | yadā nivṛttaḥ sarvasmāt kāmo yo 'sya hṛdi sthitaḥ
tadā bhavati sattvasthas tato brahma samaśnute |
33 | suprasannas tu bhāvena yogena ca narādhipa
dharmaṃ puruṣaśārdūla prāpsyase pālane rataḥ |
34 | vedādhyayanaśīlānāṃ viprāṇāṃ sādhukarmaṇām
pālane yatnam ātiṣṭha sarvalokasya cānagha |
35 | vane carati yo dharmam āśrameṣu ca bhārata
rakṣayā tac chataguṇaṃ dharmaṃ prāpnoti pārthivaḥ |
36 | eṣa te vividho dharmaḥ pāṇḍavaśreṣṭha kīrtitaḥ
anutiṣṭha tvam enaṃ vai pūrvair dṛṣṭaṃ sanātanam |
37 | cāturāśramyam ekāgraḥ cāturvarṇyaṃ ca pāṇḍava
dharmaṃ puruṣaśārdūla prāpsyase pālane rataḥ |