Book 12 Chapter 65 | |
1 | indra uvāca |
1 | evaṃvīryaḥ sarvadharmopapannaḥ; kṣātraḥ śreṣṭhaḥ sarvadharmeṣu dharmaḥ
pālyo yuṣmābhir lokasiṃhair udārair; viparyaye syād abhāvaḥ prajānām |
2 | bhuvaḥ saṃskāraṃ rājasaṃskārayogam; abhaikṣacaryāṃ pālanaṃ ca prajānām
vidyād rājā sarvabhūtānukampāṃ; dehatyāgaṃ cāhave dharmam agryam |
3 | tyāgaṃ śreṣṭhaṃ munayo vai vadanti; sarvaśreṣṭho yaḥ śarīraṃ tyajeta
nityaṃ tyaktaṃ rājadharmeṣu sarvaṃ; pratyakṣaṃ te bhūmipālāḥ sadaite |
4 | bahuśrutyā guruśuśrūṣayā vā; parasya vā saṃhananād vadanti
nityaṃ dharmaṃ kṣatriyo brahmacārī; cared eko hy āśramaṃ dharmakāmaḥ |
5 | sāmānyārthe vyavahāre pravṛtte; priyāpriye varjayann eva yatnāt
cāturvarṇyasthāpanāt pālanāc ca; tais tair yogair niyamair aurasaiś ca |
6 | sarvodyogair āśramaṃ dharmam āhuḥ; kṣātraṃ jyeṣṭhaṃ sarvadharmopapannam
svaṃ svaṃ dharmaṃ ye na caranti varṇās; tāṃs tān dharmān ayathāvad vadanti |
7 | nirmaryāde nityam arthe vinaṣṭān; āhus tān vai paśubhūtān manuṣyān
yathā nītiṃ gamayaty arthalobhāc; chreyāṃs tasmād āśramaḥ kṣatradharmaḥ |
8 | traividyānāṃ yā gatir brāhmaṇānāṃ; yaś caivokto 'thāśramo brāhmaṇānām
etat karma brāhmaṇasyāhur agryam; anyat kurvañ śūdravac chastravadhyaḥ |
9 | cāturāśramyadharmāś ca vedadharmāś ca pārthiva
brāhmaṇenānugantavyā nānyo vidyāt kathaṃ cana |
10 | anyathā vartamānasya na sā vṛttiḥ prakalpyate
karmaṇā vyajyate dharmo yathaiva śvā tathaiva saḥ |
11 | yo vikarmasthito vipro na sa sanmānam arhati
karmasv anupayuñjānam aviśvāsyaṃ hi taṃ viduḥ |
12 | ete dharmāḥ sarvavarṇāś ca vīrair; utkraṣṭavyāḥ kṣatriyair eṣa dharmaḥ
tasmāj jyeṣṭhā rājadharmā na cānye; vīryajyeṣṭhā vīradharmā matā me |
13 | māndhātovāca |
13 | yavanāḥ kirātā gāndhārāś cīnāḥ śabarabarbarāḥ
śakās tuṣārāḥ kahvāś ca pahlavāś cāndhramadrakāḥ |
14 | oḍrāḥ pulindā ramaṭhāḥ kācā mlecchāś ca sarvaśaḥ
brahmakṣatraprasūtāś ca vaiśyāḥ śūdrāś ca mānavāḥ |
15 | kathaṃ dharmaṃ careyus te sarve viṣayavāsinaḥ
madvidhaiś ca kathaṃ sthāpyāḥ sarve te dasyujīvinaḥ |
16 | etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ bhagavaṃs tad bravīhi me
tvaṃ bandhubhūto hy asmākaṃ kṣatriyāṇāṃ sureśvara |
17 | indra uvāca |
17 | mātāpitror hi kartavyā śuśrūṣā sarvadasyubhiḥ
ācāryaguruśuśrūṣā tathaivāśramavāsinām |
18 | bhūmipālānāṃ ca śuśrūṣā kartavyā sarvadasyubhiḥ
vedadharmakriyāś caiva teṣāṃ dharmo vidhīyate |
19 | pitṛyajñās tathā kūpāḥ prapāś ca śayanāni ca
dānāni ca yathākālaṃ dvijeṣu dadyur eva te |
20 | ahiṃsā satyam akrodho vṛttidāyānupālanam
bharaṇaṃ putradārāṇāṃ śaucam adroha eva ca |
21 | dakṣiṇā sarvayajñānāṃ dātavyā bhūtim icchatā
pākayajñā mahārhāś ca kartavyāḥ sarvadasyubhiḥ |
22 | etāny evaṃprakārāṇi vihitāni purānagha
sarvalokasya karmāṇi kartavyānīha pārthiva |
23 | māndhātovāca |
23 | dṛśyante mānavā loke sarvavarṇeṣu dasyavaḥ
liṅgāntare vartamānā āśrameṣu caturṣv api |
24 | indra uvāca |
24 | vinaṣṭāyāṃ daṇḍanītau rājadharme nirākṛte
saṃpramuhyanti bhūtāni rājadaurātmyato nṛpa |
25 | asaṃkhyātā bhaviṣyanti bhikṣavo liṅginas tathā
āśramāṇāṃ vikalpāś ca nivṛtte 'smin kṛte yuge |
26 | aśṛṇvānāḥ purāṇānāṃ dharmāṇāṃ pravarā gatīḥ
utpathaṃ pratipatsyante kāmamanyusamīritāḥ |
27 | yadā nivartyate pāpo daṇḍanītyā mahātmabhiḥ
tadā dharmo na calate sadbhūtaḥ śāśvataḥ paraḥ |
28 | paralokaguruṃ caiva rājānaṃ yo 'vamanyate
na tasya dattaṃ na hutaṃ na śrāddhaṃ phalati kva cit |
29 | mānuṣāṇām adhipatiṃ devabhūtaṃ sanātanam
devāś ca bahu manyante dharmakāmaṃ nareśvaram |
30 | prajāpatir hi bhagavān yaḥ sarvam asṛjaj jagat
sa pravṛttinivṛttyarthaṃ dharmāṇāṃ kṣatram icchati |
31 | pravṛttasya hi dharmasya buddhyā yaḥ smarate gatim
sa me mānyaś ca pūjyaś ca tatra kṣatraṃ pratiṣṭhitam |
32 | bhīṣma uvāca |
32 | evam uktvā sa bhagavān marudgaṇavṛtaḥ prabhuḥ
jagāma bhavanaṃ viṣṇur akṣaraṃ paramaṃ padam |
33 | evaṃ pravartite dharme purā sucarite 'nagha
kaḥ kṣatram avamanyeta cetanāvān bahuśrutaḥ |
34 | anyāyena pravṛttāni nivṛttāni tathaiva ca
antarā vilayaṃ yānti yathā pathi vicakṣuṣaḥ |
35 | ādau pravartite cakre tathaivādiparāyaṇe
vartasva puruṣavyāghra saṃvijānāmi te 'nagha |