Book 12 Chapter 64 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | cāturāśramyadharmāś ca jātidharmāś ca pāṇḍava
lokapālottarāś caiva kṣātre dharme vyavasthitāḥ |
2 | sarvāṇy etāni dharmāṇi kṣātre bharatasattama
nirāśiṣo jīvaloke kṣātre dharme vyavasthitāḥ |
3 | apratyakṣaṃ bahudvāraṃ dharmam āśramavāsinām
prarūpayanti tadbhāvam āgamair eva śāśvatam |
4 | apare vacanaiḥ puṇyair vādino lokaniścayam
aniścayajñā dharmāṇām adṛṣṭānte pare ratāḥ |
5 | pratyakṣasukhabhūyiṣṭham ātmasākṣikam acchalam
sarvalokahitaṃ dharmaṃ kṣatriyeṣu pratiṣṭhitam |
6 | dharmāśramavyavasināṃ brāhmaṇānāṃ yudhiṣṭhira
yathā trayāṇāṃ varṇānāṃ saṃkhyātopaśrutiḥ purā rājadharmeṣv anupamā lokyā sucaritair iha |
7 | udāhṛtaṃ te rājendra yathā viṣṇuṃ mahaujasam
sarvabhūteśvaraṃ devaṃ prabhuṃ nārāyaṇaṃ purā jagmuḥ subahavaḥ śūrā rājāno daṇḍanītaye |
8 | ekaikam ātmanaḥ karma tulayitvāśrame purā
rājānaḥ paryupātiṣṭhan dṛṣṭāntavacane sthitāḥ |
9 | sādhyā devā vasavaś cāśvinau ca; rudrāś ca viśve marutāṃ gaṇāś ca
sṛṣṭāḥ purā ādidevena devā; kṣātre dharme vartayante ca siddhāḥ |
10 | atra te vartayiṣyāmi dharmam arthaviniścayam
nirmaryāde vartamāne dānavaikāyane kṛte babhūva rājā rājendra māndhātā nāma vīryavān |
11 | purā vasumatīpālo yajñaṃ cakre didṛkṣayā
anādimadhyanidhanaṃ devaṃ nārāyaṇaṃ prati |
12 | sa rājā rājaśārdūla māndhātā parameṣṭhinaḥ
jagrāha śirasā pādau yajñe viṣṇor mahātmanaḥ |
13 | darśayām āsa taṃ viṣṇū rūpam āsthāya vāsavam
sa pārthivair vṛtaḥ sadbhir arcayām āsa taṃ prabhum |
14 | tasya pārthivasaṃghasya tasya caiva mahātmanaḥ
saṃvādo 'yaṃ mahān āsīd viṣṇuṃ prati mahādyute |
15 | indra uvāca |
15 | kim iṣyate dharmabhṛtāṃ variṣṭha; yad draṣṭukāmo 'si tam aprameyam
anantamāyāmitasattvavīryaṃ; nārāyaṇaṃ hy ādidevaṃ purāṇam |
16 | nāsau devo viśvarūpo mayāpi; śakyo draṣṭuṃ brahmaṇā vāpi sākṣāt
ye 'nye kāmās tava rājan hṛdisthā; dāsyāmi tāṃs tvaṃ hi martyeṣu rājā |
17 | satye sthito dharmaparo jitendriyaḥ; śūro dṛḍhaṃ prītirataḥ surāṇām
buddhyā bhaktyā cottamaśraddhayā ca; tatas te 'haṃ dadmi varaṃ yatheṣṭam |
18 | māndhātovāca |
18 | asaṃśayaṃ bhagavann ādidevaṃ; drakṣyāmy ahaṃ śirasāhaṃ prasādya
tyaktvā bhogān dharmakāmo hy araṇyam; icche gantuṃ satpathaṃ lokajuṣṭam |
19 |
kṣātrād dharmād vipulād aprameyāl; lokāḥ prāptāḥ sthāpitaṃ svaṃ yaśaś ca
dharmo yo 'sāv ādidevāt pravṛtto; lokajyeṣṭhas taṃ na jānāmi kartum |
20 | indra uvāca |
20 | asainiko 'dharmaparaś carethāḥ; parāṃ gatiṃ lapsyase cāpramattaḥ
kṣātro dharmo hy ādidevāt pravṛttaḥ; paścād anye śeṣabhūtāś ca dharmāḥ |
21 |
śeṣāḥ sṛṣṭā hy antavanto hy anantāḥ; suprasthānāḥ kṣatradharmāviśiṣṭāḥ
asmin dharme sarvadharmāḥ praviṣṭās; tasmād dharmaṃ śreṣṭham imaṃ vadanti |
22 | karmaṇā vai purā devā ṛṣayaś cāmitaujasaḥ
trātāḥ sarve pramathyārīn kṣatradharmeṇa viṣṇunā |
23 | yadi hy asau bhagavān nāhaniṣyad; ripūn sarvān vasumān aprameyaḥ
na brāhmaṇā na ca lokādikartā; na saddharmā nādidharmā bhaveyuḥ |
24 | imām urvīṃ na jayed vikrameṇa; devaśreṣṭho 'sau purā ced ameyaḥ
cāturvarṇyaṃ cāturāśramyadharmāḥ; sarve na syur brahmaṇo vai vināśāt |
25 |
dṛṣṭā dharmāḥ śatadhā śāśvatena; kṣātreṇa dharmeṇa punaḥ pravṛttāḥ
yuge yuge hy ādidharmāḥ pravṛttā; lokajyeṣṭhaṃ kṣatradharmaṃ vadanti |
26 | ātmatyāgaḥ sarvabhūtānukampā; lokajñānaṃ mokṣaṇaṃ pālanaṃ ca
viṣaṇṇānāṃ mokṣaṇaṃ pīḍitānāṃ; kṣātre dharme vidyate pārthivānām |
27 | nirmaryādāḥ kāmamanyupravṛttā; bhītā rājño nādhigacchanti pāpam
śiṣṭāś cānye sarvadharmopapannāḥ; sādhvācārāḥ sādhu dharmaṃ caranti |
28 | putravat paripālyāni liṅgadharmeṇa pārthivaiḥ
loke bhūtāni sarvāṇi vicaranti na saṃśayaḥ |
29 | sarvadharmaparaṃ kṣatraṃ lokajyeṣṭhaṃ sanātanam
śaśvad akṣaraparyantam akṣaraṃ sarvatomukham |