Book 12 Chapter 63 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | jyākarṣaṇaṃ śatrunibarhaṇaṃ ca; kṛṣir vaṇijyā paśupālanaṃ ca
śuśrūṣaṇaṃ cāpi tathārthahetor; akāryam etat paramaṃ dvijasya |
2 | sevyaṃ tu brahmaṣaṭkarma gṛhasthena manīṣiṇā
kṛtakṛtyasya cāraṇye vāso viprasya śasyate |
3 | rājapraiṣyaṃ kṛṣidhanaṃ jīvanaṃ ca vaṇijyayā
kauṭilyaṃ kaulaṭeyaṃ ca kusīdaṃ ca vivarjayet |
4 | śūdro rājan bhavati brahmabandhur; duścāritryo yaś ca dharmād apetaḥ
vṛṣalīpatiḥ piśuno nartakaś ca; grāmapraiṣyo yaś ca bhaved vikarmā |
5 | japan vedān ajapaṃś cāpi rājan; samaḥ śūdrair dāsavac cāpi bhojyaḥ
ete sarve śūdrasamā bhavanti; rājann etān varjayed devakṛtye |
6 | nirmaryāde cāśane krūravṛttau; hiṃsātmake tyaktadharmasvavṛtte
havyaṃ kavyaṃ yāni cānyāni rājan; deyāny adeyāni bhavanti tasmin |
7 | tasmād dharmo vihito brāhmaṇasya; damaḥ śaucaṃ cārjavaṃ cāpi rājan
tathā viprasyāśramāḥ sarva eva; purā rājan brahmaṇā vai nisṛṣṭāḥ |
8 | yaḥ syād dāntaḥ somapa āryaśīlaḥ; sānukrośaḥ sarvasaho nirāśīḥ
ṛjur mṛdur anṛśaṃsaḥ kṣamāvān; sa vai vipro netaraḥ pāpakarmā |
9 |
śūdraṃ vaiśyaṃ rājaputraṃ ca rājaṃl; lokāḥ sarve saṃśritā dharmakāmāḥ
tasmād varṇāñ jātidharmeṣu saktān; matvā viṣṇur necchati pāṇḍuputra |
10 | loke cedaṃ sarvalokasya na syāc; cāturvarṇyaṃ vedavādāś ca na syuḥ
sarvāś cejyāḥ sarvalokakriyāś ca; sadyaḥ sarve cāśramasthā na vai syuḥ |
11 | yaś ca trayāṇāṃ varṇānām icched āśramasevanam
kartum āśramadṛṣṭāṃś ca dharmāṃs tāñ śṛṇu pāṇḍava |
12 | śuśrūṣākṛtakṛtyasya kṛtasaṃtānakarmaṇaḥ
abhyanujñāpya rājānaṃ śūdrasya jagatīpate |
13 | alpāntaragatasyāpi daśadharmagatasya vā
āśramā vihitāḥ sarve varjayitvā nirāśiṣam |
14 | bhaikṣacaryāṃ na tu prāhus tasya tad dharmacāriṇaḥ
tathā vaiśyasya rājendra rājaputrasya caiva hi |
15 | kṛtakṛtyo vayotīto rājñaḥ kṛtapariśramaḥ
vaiśyo gacched anujñāto nṛpeṇāśramamaṇḍalam |
16 | vedān adhītya dharmeṇa rājaśāstrāṇi cānagha
saṃtānādīni karmāṇi kṛtvā somaṃ niṣevya ca |
17 | pālayitvā prajāḥ sarvā dharmeṇa vadatāṃ vara
rājasūyāśvamedhādīn makhān anyāṃs tathaiva ca |
18 | samānīya yathāpāṭhaṃ viprebhyo dattadakṣiṇaḥ
saṃgrāme vijayaṃ prāpya tathālpaṃ yadi vā bahu |
19 | sthāpayitvā prajāpālaṃ putraṃ rājye ca pāṇḍava
anyagotraṃ praśastaṃ vā kṣatriyaṃ kṣatriyarṣabha |
20 | arcayitvā pitṝn samyak pitṛyajñair yathāvidhi
devān yajñair ṛṣīn vedair arcitvā caiva yatnataḥ |
21 | antakāle ca saṃprāpte ya icched āśramāntaram
ānupūrvyāśramān rājan gatvā siddhim avāpnuyāt |
22 | rājarṣitvena rājendra bhaikṣacaryādhvasevayā
apetagṛhadharmo 'pi carej jīvitakāmyayā |
23 | na caitan naiṣṭhikaṃ karma trayāṇāṃ bharatarṣabha
caturṇāṃ rājaśārdūla prāhur āśramavāsinām |
24 | bahv āyattaṃ kṣatriyair mānavānāṃ; lokaśreṣṭhaṃ dharmam āsevamānaiḥ
sarve dharmāḥ sopadharmās trayāṇāṃ; rājño dharmād iti vedāc chṛṇomi |
25 | yathā rājan hastipade padāni; saṃlīyante sarvasattvodbhavāni
evaṃ dharmān rājadharmeṣu sarvān; sarvāvasthaṃ saṃpralīnān nibodha |
26 | alpāśrayān alpaphalān vadanti; dharmān anyān dharmavido manuṣyāḥ
mahāśrayaṃ bahukalyāṇarūpaṃ; kṣātraṃ dharmaṃ netaraṃ prāhur āryāḥ |
27 | sarve dharmā rājadharmapradhānāḥ; sarve dharmāḥ pālyamānā bhavanti
sarvatyāgo rājadharmeṣu rājaṃs; tyāge cāhur dharmam agryaṃ purāṇam |
28 | majjet trayī daṇḍanītau hatāyāṃ; sarve dharmā na bhaveyur viruddhāḥ
sarve dharmāś cāśramāṇāṃ gatāḥ syuḥ; kṣātre tyakte rājadharme purāṇe |
29 |
sarve tyāgā rājadharmeṣu dṛṣṭāḥ; sarvā dīkṣā rājadharmeṣu coktāḥ
sarve yogā rājadharmeṣu coktāḥ; sarve lokā rājadharmān praviṣṭāḥ |
30 | yathā jīvāḥ prakṛtau vadhyamānā; dharmāśritānām upapīḍanāya
evaṃ dharmā rājadharmair viyuktāḥ; sarvāvasthaṃ nādriyante svadharmam |