Book 12 Chapter 54 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | dharmātmani mahāsattve satyasaṃdhe jitātmani
devavrate mahābhāge śaratalpagate 'cyute |
2 | śayāne vīraśayane bhīṣme śaṃtanunandane
gāṅgeye puruṣavyāghre pāṇḍavaiḥ paryupasthite |
3 | kāḥ kathāḥ samavartanta tasmin vīrasamāgame
hateṣu sarvasainyeṣu tan me śaṃsa mahāmune |
4 | vaiśaṃpāyana uvāca |
4 | śaratalpagate bhīṣme kauravāṇāṃ dhuraṃdhare
ājagmur ṛṣayaḥ siddhā nāradapramukhā nṛpa |
5 | hataśiṣṭāś ca rājāno yudhiṣṭhirapurogamāḥ
dhṛtarāṣṭraś ca kṛṣṇaś ca bhīmārjunayamās tathā |
6 | te 'bhigamya mahātmāno bharatānāṃ pitāmaham
anvaśocanta gāṅgeyam ādityaṃ patitaṃ yathā |
7 | muhūrtam iva ca dhyātvā nārado devadarśanaḥ
uvāca pāṇḍavān sarvān hataśiṣṭāṃś ca pārthivān |
8 | prāptakālaṃ ca ācakṣe bhīṣmo 'yam anuyujyatām
astam eti hi gāṅgeyo bhānumān iva bhārata |
9 | ayaṃ prāṇān utsisṛkṣus taṃ sarve 'bhyetya pṛcchata
kṛtsnān hi vividhān dharmāṃś cāturvarṇyasya vetty ayam |
10 | eṣa vṛddhaḥ purā lokān saṃprāpnoti tanutyajām
taṃ śīghram anuyuñjadhvaṃ saṃśayān manasi sthitān |
11 | evam uktā nāradena bhīṣmam īyur narādhipāḥ
praṣṭuṃ cāśaknuvantas te vīkṣāṃ cakruḥ parasparam |
12 | athovāca hṛṣīkeśaṃ pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ
nānyas tvad devakīputra śaktaḥ praṣṭuṃ pitāmaham |
13 | pravyāhāraya durdharṣa tvam agre madhusūdana
tvaṃ hi nas tāta sarveṣāṃ sarvadharmavid uttamaḥ |
14 | evam uktaḥ pāṇḍavena bhagavān keśavas tadā
abhigamya durādharṣaṃ pravyāhārayad acyutaḥ |
15 | vāsudeva uvāca |
15 | kaccit sukhena rajanī vyuṣṭā te rājasattama
vispaṣṭalakṣaṇā buddhiḥ kaccic copasthitā tava |
16 | kaccij jñānāni sarvāṇi pratibhānti ca te 'nagha
na glāyate ca hṛdayaṃ na ca te vyākulaṃ manaḥ |
17 | bhīṣma uvāca |
17 | dāho mohaḥ śramaś caiva klamo glānis tathā rujā
tava prasādād govinda sadyo vyapagatānagha |
18 | yac ca bhūtaṃ bhaviṣyac ca bhavac ca paramadyute
tat sarvam anupaśyāmi pāṇau phalam ivāhitam |
19 | vedoktāś caiva ye dharmā vedāntanihitāś ca ye
tān sarvān saṃprapaśyāmi varadānāt tavācyuta |
20 | śiṣṭaiś ca dharmo yaḥ proktaḥ sa ca me hṛdi vartate
deśajātikulānāṃ ca dharmajño 'smi janārdana |
21 | caturṣv āśramadharmeṣu yo 'rthaḥ sa ca hṛdi sthitaḥ
rājadharmāṃś ca sakalān avagacchāmi keśava |
22 | yatra yatra ca vaktavyaṃ tad vakṣyāmi janārdana
tava prasādād dhi śubhā mano me buddhir āviśat |
23 | yuveva cāsmi saṃvṛttas tvadanudhyānabṛṃhitaḥ
vaktuṃ śreyaḥ samartho 'smi tvatprasādāj janārdana |
24 | svayaṃ kimarthaṃ tu bhavāñ śreyo na prāha pāṇḍavam
kiṃ te vivakṣitaṃ cātra tad āśu vada mādhava |
25 | vāsudeva uvāca |
25 | yaśasaḥ śreyasaś caiva mūlaṃ māṃ viddhi kaurava
mattaḥ sarve 'bhinirvṛttā bhāvāḥ sadasadātmakāḥ |
26 | śītāṃśuś candra ity ukte ko loke vismayiṣyati
tathaiva yaśasā pūrṇe mayi ko vismayiṣyati |
27 | ādheyaṃ tu mayā bhūyo yaśas tava mahādyute
tato me vipulā buddhis tvayi bhīṣma samāhitā |
28 | yāvad dhi pṛthivīpāla pṛthivī sthāsyate dhruvā
tāvat tavākṣayā kīrtir lokān anu cariṣyati |
29 | yac ca tvaṃ vakṣyase bhīṣma pāṇḍavāyānupṛcchate
vedapravādā iva te sthāsyanti vasudhātale |
30 | yaś caitena pramāṇena yokṣyaty ātmānam ātmanā
sa phalaṃ sarvapuṇyānāṃ pretya cānubhaviṣyati |
31 | etasmāt kāraṇād bhīṣma matir divyā mayā hi te
dattā yaśo vipratheta kathaṃ bhūyas taveti ha |
32 | yāvad dhi prathate loke puruṣasya yaśo bhuvi
tāvat tasyākṣayaṃ sthānaṃ bhavatīti viniścitam |
33 | rājāno hataśiṣṭās tvāṃ rājann abhita āsate
dharmān anuyuyukṣantas tebhyaḥ prabrūhi bhārata |
34 | bhavān hi vayasā vṛddhaḥ śrutācārasamanvitaḥ
kuśalo rājadharmāṇāṃ pūrveṣām aparāś ca ye |
35 | janmaprabhṛti te kaś cid vṛjinaṃ na dadarśa ha
jñātāram anudharmāṇāṃ tvāṃ viduḥ sarvapārthivāḥ |
36 | tebhyaḥ piteva putrebhyo rājan brūhi paraṃ nayam
ṛṣayaś ca hi devāś ca tvayā nityam upāsitāḥ |
37 | tasmād vaktavyam eveha tvayā paśyāmy aśeṣataḥ
dharmāñ śuśrūṣamāṇebhyaḥ pṛṣṭena ca satā punaḥ |
38 | vaktavyaṃ viduṣā ceti dharmam āhur manīṣiṇaḥ
apratibruvataḥ kaṣṭo doṣo hi bhavati prabho |
39 | tasmāt putraiś ca pautraiś ca dharmān pṛṣṭaḥ sanātanān
vidvāñ jijñāsamānais tvaṃ prabrūhi bharatarṣabha |