Book 12 Chapter 50 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | tato rāmasya tat karma śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ
vismayaṃ paramaṃ gatvā pratyuvāca janārdanam |
2 | aho rāmasya vārṣṇeya śakrasyeva mahātmanaḥ
vikramo yena vasudhā krodhān niḥkṣatriyā kṛtā |
3 | gobhiḥ samudreṇa tathā golāṅgūlarkṣavānaraiḥ
guptā rāmabhayodvignāḥ kṣatriyāṇāṃ kulodvahāḥ |
4 | aho dhanyo hi loko 'yaṃ sabhāgyāś ca narā bhuvi
yatra karmedṛśaṃ dharmyaṃ dvijena kṛtam acyuta |
5 | tathā yāntau tadā tāta tāv acyutayudhiṣṭhirau
jagmatur yatra gāṅgeyaḥ śaratalpagataḥ prabhuḥ |
6 | tatas te dadṛśur bhīṣmaṃ śaraprastaraśāyinam
svaraśmijālasaṃvītaṃ sāyaṃsūryam ivānalam |
7 | upāsyamānaṃ munibhir devair iva śatakratum
deśe paramadharmiṣṭhe nadīmoghavatīm anu |
8 | dūrād eva tam ālokya kṛṣṇo rājā ca dharmarāṭ
catvāraḥ pāṇḍavāś caiva te ca śāradvatādayaḥ |
9 | avaskandyātha vāhebhyaḥ saṃyamya pracalaṃ manaḥ
ekīkṛtyendriyagrāmam upatasthur mahāmunīn |
10 | abhivādya ca govindaḥ sātyakis te ca kauravāḥ
vyāsādīṃs tān ṛṣīn paścād gāṅgeyam upatasthire |
11 | tapovṛddhiṃ tataḥ pṛṣṭvā gāṅgeyaṃ yadukauravāḥ
parivārya tataḥ sarve niṣeduḥ puruṣarṣabhāḥ |
12 | tato niśamya gāṅgeyaṃ śāmyamānam ivānalam
kiṃ cid dīnamanā bhīṣmam iti hovāca keśavaḥ |
13 | kaccij jñānāni te rājan prasannāni yathā purā
kaccid avyākulā caiva buddhis te vadatāṃ vara |
14 | śarābhighātaduḥkhāt te kaccid gātraṃ na dūyate
mānasād api duḥkhād dhi śārīraṃ balavattaram |
15 | varadānāt pituḥ kāmaṃ chandamṛtyur asi prabho
śaṃtanor dharmaśīlasya na tv etac chamakāraṇam |
16 | susūkṣmo 'pīha dehe vai śalyo janayate rujam
kiṃ punaḥ śarasaṃghātaiś citasya tava bhārata |
17 | kāmaṃ naitat tavākhyeyaṃ prāṇināṃ prabhavāpyayau
bhavān hy upadiśec chreyo devānām api bhārata |
18 | yad dhi bhūtaṃ bhaviṣyac ca bhavac ca puruṣarṣabha
sarvaṃ taj jñānavṛddhasya tava pāṇāv ivāhitam |
19 | saṃsāraś caiva bhūtānāṃ dharmasya ca phalodayaḥ
viditas te mahāprājña tvaṃ hi brahmamayo nidhiḥ |
20 | tvāṃ hi rājye sthitaṃ sphīte samagrāṅgam arogiṇam
strīsahasraiḥ parivṛtaṃ paśyāmīhordhvaretasam |
21 | ṛte śāṃtanavād bhīṣmāt triṣu lokeṣu pārthiva
satyasaṃdhān mahāvīryāc chūrād dharmaikatatparāt |
22 | mṛtyum āvārya tarasā śaraprastaraśāyinaḥ
nisargaprabhavaṃ kiṃ cin na ca tātānuśuśruma |
23 | satye tapasi dāne ca yajñādhikaraṇe tathā
dhanurvede ca vede ca nityaṃ caivānvavekṣaṇe |
24 | anṛśaṃsaṃ śuciṃ dāntaṃ sarvabhūtahite ratam
mahārathaṃ tvatsadṛśaṃ na kaṃ cid anuśuśruma |
25 | tvaṃ hi devān sagandharvān sasurāsurarākṣasān
śakta ekarathenaiva vijetuṃ nātra saṃśayaḥ |
26 | tvaṃ hi bhīṣma mahābāho vasūnāṃ vāsavopamaḥ
nityaṃ vipraiḥ samākhyāto navamo 'navamo guṇaiḥ |
27 | ahaṃ hi tvābhijānāmi yas tvaṃ puruṣasattama
tridaśeṣv api vikhyātaḥ svaśaktyā sumahābalaḥ |
28 | manuṣyeṣu manuṣyendra na dṛṣṭo na ca me śrutaḥ
bhavato yo guṇais tulyaḥ pṛthivyāṃ puruṣaḥ kva cit |
29 | tvaṃ hi sarvair guṇai rājan devān apy atiricyase
tapasā hi bhavāñ śaktaḥ sraṣṭuṃ lokāṃś carācarān |
30 | tad asya tapyamānasya jñātīnāṃ saṃkṣayeṇa vai
jyeṣṭhasya pāṇḍuputrasya śokaṃ bhīṣma vyapānuda |
31 | ye hi dharmāḥ samākhyātāś cāturvarṇyasya bhārata
cāturāśramyasaṃsṛṣṭās te sarve viditās tava |
32 | cāturvedye ca ye proktāś cāturhotre ca bhārata
sāṃkhye yoge ca niyatā ye ca dharmāḥ sanātanāḥ |
33 | cāturvarṇyena yaś caiko dharmo na sma virudhyate
sevyamānaḥ sa caivādyo gāṅgeya viditas tava |
34 | itihāsapurāṇaṃ ca kārtsnyena viditaṃ tava
dharmaśāstraṃ ca sakalaṃ nityaṃ manasi te sthitam |
35 | ye ca ke cana loke 'sminn arthāḥ saṃśayakārakāḥ
teṣāṃ chettā nāsti loke tvad anyaḥ puruṣarṣabha |
36 | sa pāṇḍaveyasya manaḥsamutthitaṃ; narendra śokaṃ vyapakarṣa medhayā
bhavadvidhā hy uttamabuddhivistarā; vimuhyamānasya janasya śāntaye |