Book 12 Chapter 49 | |
1 | vāsudeva uvāca |
1 | śṛṇu kaunteya rāmasya mayā yāvat pariśrutam
maharṣīṇāṃ kathayatāṃ kāraṇaṃ tasya janma ca |
2 | yathā ca jāmadagnyena koṭiśaḥ kṣatriyā hatāḥ
udbhūtā rājavaṃśeṣu ye bhūyo bhārate hatāḥ |
3 | jahnor ajahnus tanayo ballavas tasya cātmajaḥ
kuśiko nāma dharmajñas tasya putro mahīpatiḥ |
4 | ugraṃ tapaḥ samātiṣṭhat sahasrākṣasamo bhuvi
putraṃ labheyam ajitaṃ trilokeśvaram ity uta |
5 | tam ugratapasaṃ dṛṣṭvā sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ
samarthaḥ putrajanane svayam evaitya bhārata |
6 | putratvam agamad rājaṃs tasya lokeśvareśvaraḥ
gādhir nāmābhavat putraḥ kauśikaḥ pākaśāsanaḥ |
7 | tasya kanyābhavad rājan nāmnā satyavatī prabho
tāṃ gādhiḥ kaviputrāya sorcīkāya dadau prabhuḥ |
8 | tataḥ prītas tu kaunteya bhārgavaḥ kurunandana
putrārthe śrapayām āsa caruṃ gādhes tathaiva ca |
9 | āhūya cāha tāṃ bhāryām ṛcīko bhārgavas tadā
upayojyaś carur ayaṃ tvayā mātrāpy ayaṃ tava |
10 | tasyā janiṣyate putro dīptimān kṣatriyarṣabhaḥ
ajayyaḥ kṣatriyair loke kṣatriyarṣabhasūdanaḥ |
11 | tavāpi putraṃ kalyāṇi dhṛtimantaṃ taponvitam
śamātmakaṃ dvijaśreṣṭhaṃ carur eṣa vidhāsyati |
12 | ity evam uktvā tāṃ bhāryām ṛcīko bhṛgunandanaḥ
tapasy abhirato dhīmāñ jagāmāraṇyam eva ha |
13 | etasminn eva kāle tu tīrthayātrāparo nṛpaḥ
gādhiḥ sadāraḥ saṃprāpta ṛcīkasyāśramaṃ prati |
14 | carudvayaṃ gṛhītvā tu rājan satyavatī tadā
bhartur vākyād athāvyagrā mātre hṛṣṭā nyavedayat |
15 | mātā tu tasyāḥ kaunteya duhitre svaṃ caruṃ dadau
tasyāś carum athājñātam ātmasaṃsthaṃ cakāra ha |
16 | atha satyavatī garbhaṃ kṣatriyāntakaraṃ tadā
dhārayām āsa dīptena vapuṣā ghoradarśanam |
17 | tām ṛcīkas tadā dṛṣṭvā dhyānayogena vai tataḥ
abravīd rājaśārdūla svāṃ bhāryāṃ varavarṇinīm |
18 | mātrāsi vyaṃsitā bhadre caruvyatyāsahetunā
janiṣyate hi te putraḥ krūrakarmā mahābalaḥ |
19 | janiṣyate hi te bhrātā brahmabhūtas tapodhanaḥ
viśvaṃ hi brahma tapasā mayā tatra samarpitam |
20 | saivam uktā mahābhāgā bhartrā satyavatī tadā
papāta śirasā tasmai vepantī cābravīd idam |
21 | nārho 'si bhagavann adya vaktum evaṃvidhaṃ vacaḥ
brāhmaṇāpasadaṃ putraṃ prāpsyasīti mahāmune |
22 | ṛcīka uvāca |
22 | naiṣa saṃkalpitaḥ kāmo mayā bhadre tathā tvayi
ugrakarmā bhavet putraś carur mātā ca kāraṇam |
23 | satyavaty uvāca |
23 | icchaṃl lokān api mune sṛjethāḥ kiṃ punar mama
śamātmakam ṛjuṃ putraṃ labheyaṃ japatāṃ vara |
24 | ṛcīka uvāca |
24 | noktapūrvaṃ mayā bhadre svaireṣv apy anṛtaṃ vacaḥ
kim utāgniṃ samādhāya mantravac carusādhane |
25 | satyavaty uvāca |
25 | kāmam evaṃ bhavet pautro mameha tava caiva ha
śamātmakam ṛjuṃ putraṃ labheyaṃ japatāṃ vara |
26 | ṛcīka uvāca |
26 | putre nāsti viśeṣo me pautre vā varavarṇini
yathā tvayoktaṃ tu vacas tathā bhadre bhaviṣyati |
27 | vāsudeva uvāca |
27 | tataḥ satyavatī putraṃ janayām āsa bhārgavam
tapasy abhirataṃ śāntaṃ jamadagniṃ śamātmakam |
28 | viśvāmitraṃ ca dāyādaṃ gādhiḥ kuśikanandanaḥ
prāpa brahmarṣisamitaṃ viśvena brahmaṇā yutam |
29 | ārcīko janayām āsa jamadagniḥ sudāruṇam
sarvavidyāntagaṃ śreṣṭhaṃ dhanurvede ca pāragam rāmaṃ kṣatriyahantāraṃ pradīptam iva pāvakam |
30 | etasminn eva kāle tu kṛtavīryātmajo balī
arjuno nāma tejasvī kṣatriyo haihayānvayaḥ |
31 | dadāha pṛthivīṃ sarvāṃ saptadvīpāṃ sapattanām
svabāhvastrabalenājau dharmeṇa parameṇa ca |
32 | tṛṣitena sa kauravya bhikṣitaś citrabhānunā
sahasrabāhur vikrāntaḥ prādād bhikṣām athāgnaye |
33 | grāmān purāṇi ghoṣāṃś ca pattanāni ca vīryavān
jajvāla tasya bāṇais tu citrabhānur didhakṣayā |
34 | sa tasya puruṣendrasya prabhāvena mahātapāḥ
dadāha kārtavīryasya śailān atha vanāni ca |
35 | sa śūnyam āśramāraṇyaṃ varuṇasyātmajasya tat
dadāha pavaneneddhaś citrabhānuḥ sahaihayaḥ |
36 | āpavas taṃ tato roṣāc chaśāpārjunam acyuta
dagdhe 'śrame mahārāja kārtavīryeṇa vīryavān |
37 | tvayā na varjitaṃ mohād yasmād vanam idaṃ mama
dagdhaṃ tasmād raṇe rāmo bāhūṃs te chetsyate 'rjuna |
38 | arjunas tu mahārāja balī nityaṃ śamātmakaḥ
brahmaṇyaś ca śaraṇyaś ca dātā śūraś ca bhārata |
39 | tasya putrāḥ subalinaḥ śāpenāsan pitur vadhe
nimittam avaliptā vai nṛśaṃsāś caiva nityadā |
40 | jamadagnidhenvās te vatsam āninyur bharatarṣabha
ajñātaṃ kārtavīryasya haihayendrasya dhīmataḥ |
41 | tato 'rjunasya bāhūṃs tu chittvā vai pauruṣānvitaḥ
taṃ ruvantaṃ tato vatsaṃ jāmadagnyaḥ svam āśramam pratyānayata rājendra teṣām antaḥpurāt prabhuḥ |
42 | arjunasya sutās te tu saṃbhūyābuddhayas tadā
gatvāśramam asaṃbuddhaṃ jamadagner mahātmanaḥ |
43 | apātayanta bhallāgraiḥ śiraḥ kāyān narādhipa
samitkuśārthaṃ rāmasya nirgatasya mahātmanaḥ |
44 | tataḥ pitṛvadhāmarṣād rāmaḥ paramamanyumān
niḥkṣatriyāṃ pratiśrutya mahīṃ śastram agṛhṇata |
45 | tataḥ sa bhṛguśārdūlaḥ kārtavīryasya vīryavān
vikramya nijaghānāśu putrān pautrāṃś ca sarvaśaḥ |
46 | sa haihayasahasrāṇi hatvā paramamanyumān
cakāra bhārgavo rājan mahīṃ śoṇitakardamām |
47 | sa tathā sumahātejāḥ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ mahīm
kṛpayā parayāviṣṭo vanam eva jagāma ha |
48 | tato varṣasahasreṣu samatīteṣu keṣu cit
kṣobhaṃ saṃprāptavāṃs tīvraṃ prakṛtyā kopanaḥ prabhuḥ |
49 | viśvāmitrasya pautras tu raibhyaputro mahātapāḥ
parāvasur mahārāja kṣiptvāha janasaṃsadi |
50 | ye te yayātipatane yajñe santaḥ samāgatāḥ
pratardanaprabhṛtayo rāma kiṃ kṣatriyā na te |
51 | mithyāpratijño rāma tvaṃ katthase janasaṃsadi
bhayāt kṣatriyavīrāṇāṃ parvataṃ samupāśritaḥ |
52 | sa punaḥ kṣatriyaśataiḥ pṛthivīm anusaṃtatām
parāvasos tadā śrutvā śastraṃ jagrāha bhārgavaḥ |
53 | tato ye kṣatriyā rājañ śataśas tena jīvitāḥ
te vivṛddhā mahāvīryāḥ pṛthivīpatayo 'bhavan |
54 | sa punas tāñ jaghānāśu bālān api narādhipa
garbhasthais tu mahī vyāptā punar evābhavat tadā |
55 | jātaṃ jātaṃ sa garbhaṃ tu punar eva jaghāna ha
arakṣaṃś ca sutān kāṃś cit tadā kṣatriyayoṣitaḥ |
56 | triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivīṃ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ prabhuḥ
dakṣiṇām aśvamedhānte kaśyapāyādadat tataḥ |
57 | kṣatriyāṇāṃ tu śeṣārthaṃ kareṇoddiśya kaśyapaḥ
srukpragrahavatā rājañ śrīmān vākyam athābravīt |
58 | gaccha pāraṃ samudrasya dakṣiṇasya mahāmune
na te madviṣaye rāma vastavyam iha karhi cit |
59 | tataḥ śūrpārakaṃ deśaṃ sāgaras tasya nirmame
saṃtrāsāj jāmadagnyasya so 'parāntaṃ mahītalam |
60 | kaśyapas tu mahārāja pratigṛhya mahīm imām
kṛtvā brāhmaṇasaṃsthāṃ vai praviveśa mahāvanam |
61 | tataḥ śūdrāś ca vaiśyāś ca yathāsvairapracāriṇaḥ
avartanta dvijāgryāṇāṃ dāreṣu bharatarṣabha |
62 | arājake jīvaloke durbalā balavattaraiḥ
bādhyante na ca vitteṣu prabhutvam iha kasya cit |
63 | tataḥ kālena pṛthivī praviveśa rasātalam
arakṣyamāṇā vidhivat kṣatriyair dharmarakṣibhiḥ |
64 | ūruṇā dhārayām āsa kaśyapaḥ pṛthivīṃ tataḥ
nimajjantīṃ tadā rājaṃs tenorvīti mahī smṛtā |
65 | rakṣiṇaś ca samuddiśya prāyācat pṛthivī tadā
prasādya kaśyapaṃ devī kṣatriyān bāhuśālinaḥ |
66 | santi brahman mayā guptā nṛṣu kṣatriyapuṃgavāḥ
haihayānāṃ kule jātās te saṃrakṣantu māṃ mune |
67 | asti pauravadāyādo viḍūrathasutaḥ prabho
ṛkṣaiḥ saṃvardhito vipra ṛkṣavaty eva parvate |
68 | tathānukampamānena yajvanāthāmitaujasā
parāśareṇa dāyādaḥ saudāsasyābhirakṣitaḥ |
69 | sarvakarmāṇi kurute tasyarṣeḥ śūdravad dhi saḥ
sarvakarmety abhikhyātaḥ sa māṃ rakṣatu pārthivaḥ |
70 | śibeḥ putro mahātejā gopatir nāma nāmataḥ
vane saṃrakṣito gobhiḥ so 'bhirakṣatu māṃ mune |
71 | pratardanasya putras tu vatso nāma mahāyaśāḥ
vatsaiḥ saṃvardhito goṣṭhe sa māṃ rakṣatu pārthivaḥ |
72 | dadhivāhanapautras tu putro divirathasya ha
aṅgaḥ sa gautamenāpi gaṅgākūle 'bhirakṣitaḥ |
73 | bṛhadratho mahābāhur bhuvi bhūtipuraskṛtaḥ
golāṅgūlair mahābhāgo gṛdhrakūṭe 'bhirakṣitaḥ |
74 | maruttasyānvavāye tu kṣatriyās turvasos trayaḥ
marutpatisamā vīrye samudreṇābhirakṣitāḥ |
75 | ete kṣatriyadāyādās tatra tatra pariśrutāḥ
samyaṅ mām abhirakṣantu tataḥ sthāsyāmi niścalā |
76 | eteṣāṃ pitaraś caiva tathaiva ca pitāmahāḥ
madarthaṃ nihatā yuddhe rāmeṇākliṣṭakarmaṇā |
77 | teṣām apacitiś caiva mayā kāryā na saṃśayaḥ
na hy ahaṃ kāmaye nityam avikrāntena rakṣaṇam |
78 | tataḥ pṛthivyā nirdiṣṭāṃs tān samānīya kaśyapaḥ
abhyaṣiñcan mahīpālān kṣatriyān vīryasaṃmatān |
79 | teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca yeṣāṃ vaṃśāḥ pratiṣṭhitāḥ
evam etat purā vṛttaṃ yan māṃ pṛcchasi pāṇḍava |
80 | vaiśaṃpāyana uvāca |
80 | evaṃ bruvann eva yadupravīro; yudhiṣṭhiraṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭham
rathena tenāśu yayau yathārko; viśan prabhābhir bhagavāṃs trilokam |