Book 12 Chapter 47 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | śaratalpe śayānas tu bharatānāṃ pitāmahaḥ
katham utsṛṣṭavān dehaṃ kaṃ ca yogam adhārayat |
2 | vaiśaṃpāyana uvāca |
2 | śṛṇuṣvāvahito rājañ śucir bhūtvā samāhitaḥ
bhīṣmasya kuruśārdūla dehotsargaṃ mahātmanaḥ |
3 | nivṛttamātre tv ayana uttare vai divākare
samāveśayad ātmānam ātmany eva samāhitaḥ |
4 | vikīrṇāṃśur ivādityo bhīṣmaḥ śaraśataiś citaḥ
śiśye paramayā lakṣmyā vṛto brāhmaṇasattamaiḥ |
5 | vyāsena vedaśravasā nāradena surarṣiṇā
devasthānena vātsyena tathāśmakasumantunā |
6 | etaiś cānyair munigaṇair mahābhāgair mahātmabhiḥ
śraddhādamapuraskārair vṛtaś candra iva grahaiḥ |
7 | bhīṣmas tu puruṣavyāghraḥ karmaṇā manasā girā
śaratalpagataḥ kṛṣṇaṃ pradadhyau prāñjaliḥ sthitaḥ |
8 | svareṇa puṣṭanādena tuṣṭāva madhusūdanam
yogeśvaraṃ padmanābhaṃ viṣṇuṃ jiṣṇuṃ jagatpatim |
9 | kṛtāñjaliḥ śucir bhūtvā vāgvidāṃ pravaraḥ prabhum
bhīṣmaḥ paramadharmātmā vāsudevam athāstuvat |
10 | ārirādhayiṣuḥ kṛṣṇaṃ vācaṃ jigamiṣāmi yām
tayā vyāsasamāsinyā prīyatāṃ puruṣottamaḥ |
11 | śuciḥ śuciṣadaṃ haṃsaṃ tatparaḥ parameṣṭhinam
yuktvā sarvātmanātmānaṃ taṃ prapadye prajāpatim |
12 | yasmin viśvāni bhūtāni tiṣṭhanti ca viśanti ca
guṇabhūtāni bhūteśe sūtre maṇigaṇā iva |
13 | yasmin nitye tate tantau dṛḍhe srag iva tiṣṭhati
sadasadgrathitaṃ viśvaṃ viśvāṅge viśvakarmaṇi |
14 | hariṃ sahasraśirasaṃ sahasracaraṇekṣaṇam
prāhur nārāyaṇaṃ devaṃ yaṃ viśvasya parāyaṇam |
15 | aṇīyasām aṇīyāṃsaṃ sthaviṣṭhaṃ ca sthavīyasām
garīyasāṃ gariṣṭhaṃ ca śreṣṭhaṃ ca śreyasām api |
16 | yaṃ vākeṣv anuvākeṣu niṣatsūpaniṣatsu ca
gṛṇanti satyakarmāṇaṃ satyaṃ satyeṣu sāmasu |
17 | caturbhiś caturātmānaṃ sattvasthaṃ sātvatāṃ patim
yaṃ divyair devam arcanti guhyaiḥ paramanāmabhiḥ |
18 | yaṃ devaṃ devakī devī vasudevād ajījanat
bhaumasya brahmaṇo guptyai dīptam agnim ivāraṇiḥ |
19 | yam ananyo vyapetāśīr ātmānaṃ vītakalmaṣam
iṣṭvānantyāya govindaṃ paśyaty ātmany avasthitam |
20 | purāṇe puruṣaḥ prokto brahmā prokto yugādiṣu
kṣaye saṃkarṣaṇaḥ proktas tam upāsyam upāsmahe |
21 | ativāyvindrakarmāṇam atisūryāgnitejasam
atibuddhīndriyātmānaṃ taṃ prapadye prajāpatim |
22 | yaṃ vai viśvasya kartāraṃ jagatas tasthuṣāṃ patim
vadanti jagato 'dhyakṣam akṣaraṃ paramaṃ padam |
23 | hiraṇyavarṇaṃ yaṃ garbham aditir daityanāśanam
ekaṃ dvādaśadhā jajñe tasmai sūryātmane namaḥ |
24 | śukle devān pitṝn kṛṣṇe tarpayaty amṛtena yaḥ
yaś ca rājā dvijātīnāṃ tasmai somātmane namaḥ |
25 | mahatas tamasaḥ pāre puruṣaṃ jvalanadyutim
yaṃ jñātvā mṛtyum atyeti tasmai jñeyātmane namaḥ |
26 | yaṃ bṛhantaṃ bṛhaty ukthe yam agnau yaṃ mahādhvare
yaṃ viprasaṃghā gāyanti tasmai vedātmane namaḥ |
27 | ṛgyajuḥsāmadhāmānaṃ daśārdhahavirākṛtim
yaṃ saptatantuṃ tanvanti tasmai yajñātmane namaḥ |
28 | yaḥ suparṇo yajur nāma chandogātras trivṛcchirāḥ
rathaṃtarabṛhatyakṣas tasmai stotrātmane namaḥ |
29 | yaḥ sahasrasave satre jajñe viśvasṛjām ṛṣiḥ
hiraṇyavarṇaḥ śakunis tasmai haṃsātmane namaḥ |
30 | padāṅgaṃ saṃdhiparvāṇaṃ svaravyañjanalakṣaṇam
yam āhur akṣaraṃ nityaṃ tasmai vāgātmane namaḥ |
31 | yaś cinoti satāṃ setum ṛtenāmṛtayoninā
dharmārthavyavahārāṅgais tasmai satyātmane namaḥ |
32 | yaṃ pṛthagdharmacaraṇāḥ pṛthagdharmaphalaiṣiṇaḥ
pṛthagdharmaiḥ samarcanti tasmai dharmātmane namaḥ |
33 | yaṃ taṃ vyaktastham avyaktaṃ vicinvanti maharṣayaḥ
kṣetre kṣetrajñam āsīnaṃ tasmai kṣetrātmane namaḥ |
34 | yaṃ dṛgātmānam ātmasthaṃ vṛtaṃ ṣoḍaśabhir guṇaiḥ
prāhuḥ saptadaśaṃ sāṃkhyās tasmai sāṃkhyātmane namaḥ |
35 | yaṃ vinidrā jitaśvāsāḥ sattvasthāḥ saṃyatendriyāḥ
jyotiḥ paśyanti yuñjānās tasmai yogātmane namaḥ |
36 | apuṇyapuṇyoparame yaṃ punarbhavanirbhayāḥ
śāntāḥ saṃnyāsino yānti tasmai mokṣātmane namaḥ |
37 | yo 'sau yugasahasrānte pradīptārcir vibhāvasuḥ
saṃbhakṣayati bhūtāni tasmai ghorātmane namaḥ |
38 | saṃbhakṣya sarvabhūtāni kṛtvā caikārṇavaṃ jagat
bālaḥ svapiti yaś caikas tasmai māyātmane namaḥ |
39 | sahasraśirase tasmai puruṣāyāmitātmane
catuḥsamudraparyāyayoganidrātmane namaḥ |
40 | ajasya nābhāv adhyekaṃ yasmin viśvaṃ pratiṣṭhitam
puṣkaraṃ puṣkarākṣasya tasmai padmātmane namaḥ |
41 | yasya keśeṣu jīmūtā nadyaḥ sarvāṅgasaṃdhiṣu
kukṣau samudrāś catvāras tasmai toyātmane namaḥ |
42 | yugeṣv āvartate yo 'ṃśair dinartvanayahāyanaiḥ
sargapralayayoḥ kartā tasmai kālātmane namaḥ |
43 | brahma vaktraṃ bhujau kṣatraṃ kṛtsnam ūrūdaraṃ viśaḥ
pādau yasyāśritāḥ śūdrās tasmai varṇātmane namaḥ |
44 | yasyāgnir āsyaṃ dyaur mūrdhā khaṃ nābhiś caraṇau kṣitiḥ
sūryaś cakṣur diśaḥ śrotre tasmai lokātmane namaḥ |
45 | viṣaye vartamānānāṃ yaṃ taṃ vaiśeṣikair guṇaiḥ
prāhur viṣayagoptāraṃ tasmai goptrātmane namaḥ |
46 | annapānendhanamayo rasaprāṇavivardhanaḥ
yo dhārayati bhūtāni tasmai prāṇātmane namaḥ |
47 | paraḥ kālāt paro yajñāt paraḥ sadasatoś ca yaḥ
anādir ādir viśvasya tasmai viśvātmane namaḥ |
48 | yo mohayati bhūtāni sneharāgānubandhanaiḥ
sargasya rakṣaṇārthāya tasmai mohātmane namaḥ |
49 | ātmajñānam idaṃ jñānaṃ jñātvā pañcasv avasthitam
yaṃ jñānino 'dhigacchanti tasmai jñānātmane namaḥ |
50 | aprameyaśarīrāya sarvato 'nantacakṣuṣe
apāraparimeyāya tasmai cintyātmane namaḥ |
51 | jaṭine daṇḍine nityaṃ lambodaraśarīriṇe
kamaṇḍaluniṣaṅgāya tasmai brahmātmane namaḥ |
52 | śūline tridaśeśāya tryambakāya mahātmane
bhasmadigdhordhvaliṅgāya tasmai rudrātmane namaḥ |
53 | pañcabhūtātmabhūtāya bhūtādinidhanātmane
akrodhadrohamohāya tasmai śāntātmane namaḥ |
54 | yasmin sarvaṃ yataḥ sarvaṃ yaḥ sarvaṃ sarvataś ca yaḥ
yaś ca sarvamayo nityaṃ tasmai sarvātmane namaḥ |
55 | viśvakarman namas te 'stu viśvātman viśvasaṃbhava
apavargo 'si bhūtānāṃ pañcānāṃ parataḥ sthitaḥ |
56 | namas te triṣu lokeṣu namas te paratastriṣu
namas te dikṣu sarvāsu tvaṃ hi sarvaparāyaṇam |
57 | namas te bhagavan viṣṇo lokānāṃ prabhavāpyaya
tvaṃ hi kartā hṛṣīkeśa saṃhartā cāparājitaḥ |
58 | tena paśyāmi te divyān bhāvān hi triṣu vartmasu
tac ca paśyāmi tattvena yat te rūpaṃ sanātanam |
59 | divaṃ te śirasā vyāptaṃ padbhyāṃ devī vasuṃdharā
vikrameṇa trayo lokāḥ puruṣo 'si sanātanaḥ |
60 | atasīpuṣpasaṃkāśaṃ pītavāsasam acyutam
ye namasyanti govindaṃ na teṣāṃ vidyate bhayam |
61 | yathā viṣṇumayaṃ satyaṃ yathā viṣṇumayaṃ haviḥ
yathā viṣṇumayaṃ sarvaṃ pāpmā me naśyatāṃ tathā |
62 | tvāṃ prapannāya bhaktāya gatim iṣṭāṃ jigīṣave
yac chreyaḥ puṇḍarīkākṣa tad dhyāyasva surottama |
63 | iti vidyātapoyonir ayonir viṣṇur īḍitaḥ
vāgyajñenārcito devaḥ prīyatāṃ me janārdanaḥ |
64 | etāvad uktvā vacanaṃ bhīṣmas tadgatamānasaḥ
nama ity eva kṛṣṇāya praṇāmam akarot tadā |
65 | abhigamya tu yogena bhaktiṃ bhīṣmasya mādhavaḥ
traikālyadarśanaṃ jñānaṃ divyaṃ dātuṃ yayau hariḥ |
66 | tasminn uparate śabde tatas te brahmavādinaḥ
bhīṣmaṃ vāgbhir bāṣpakaṇṭhās tam ānarcur mahāmatim |
67 | te stuvantaś ca viprāgryāḥ keśavaṃ puruṣottamam
bhīṣmaṃ ca śanakaiḥ sarve praśaśaṃsuḥ punaḥ punaḥ |
68 | viditvā bhaktiyogaṃ tu bhīṣmasya puruṣottamaḥ
sahasotthāya saṃhṛṣṭo yānam evānvapadyata |
69 | keśavaḥ sātyakiś caiva rathenaikena jagmatuḥ
apareṇa mahātmānau yudhiṣṭhiradhanaṃjayau |
70 | bhīmaseno yamau cobhau ratham ekaṃ samāsthitau
kṛpo yuyutsuḥ sūtaś ca saṃjayaś cāparaṃ ratham |
71 | te rathair nagarākāraiḥ prayātāḥ puruṣarṣabhāḥ
nemighoṣeṇa mahatā kampayanto vasuṃdharām |
72 | tato giraḥ puruṣavaras tavānvitā; dvijeritāḥ pathi sumanāḥ sa śuśruve
kṛtāñjaliṃ praṇatam athāparaṃ janaṃ; sa keśihā muditamanābhyanandata |