Book 12 Chapter 38 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | śrotum icchāmi bhagavan vistareṇa mahāmune
rājadharmān dvijaśreṣṭha cāturvarṇyasya cākhilān |
2 | āpatsu ca yathā nītir vidhātavyā mahīkṣitā
dharmyam ālambya panthānaṃ vijayeyaṃ kathaṃ mahīm |
3 | prāyaścittakathā hy eṣā bhakṣyābhakṣyavivardhitā
kautūhalānupravaṇā harṣaṃ janayatīva me |
4 | dharmacaryā ca rājyaṃ ca nityam eva virudhyate
yena muhyati me cetaś cintayānasya nityaśaḥ |
5 | vaiśaṃpāyana uvāca |
5 | tam uvāca mahātejā vyāso vedavidāṃ varaḥ
nāradaṃ samabhiprekṣya sarvaṃ jānan purātanam |
6 | śrotum icchasi ced dharmān akhilena yudhiṣṭhira
praihi bhīṣmaṃ mahābāho vṛddhaṃ kurupitāmaham |
7 | sa te sarvarahasyeṣu saṃśayān manasi sthitān
chettā bhāgīrathīputraḥ sarvajñaḥ sarvadharmavit |
8 | janayām āsa yaṃ devī divyā tripathagā nadī
sākṣād dadarśa yo devān sarvāñ śakrapurogamān |
9 | bṛhaspatipurogāṃś ca devarṣīn asakṛt prabhuḥ
toṣayitvopacāreṇa rājanītim adhītavān |
10 | uśanā veda yac chāstraṃ devāsuragurur dvijaḥ
tac ca sarvaṃ savaiyākhyaṃ prāptavān kurusattamaḥ |
11 | bhārgavāc cyavanāc cāpi vedān aṅgopabṛṃhitān
pratipede mahābuddhir vasiṣṭhāc ca yatavratāt |
12 | pitāmahasutaṃ jyeṣṭhaṃ kumāraṃ dīptatejasam
adhyātmagatitattvajñam upāśikṣata yaḥ purā |
13 | mārkaṇḍeyamukhāt kṛtsnaṃ yatidharmam avāptavān
rāmād astrāṇi śakrāc ca prāptavān bharatarṣabha |
14 | mṛtyur ātmecchayā yasya jātasya manujeṣv api
tathānapatyasya sataḥ puṇyalokā divi śrutāḥ |
15 | yasya brahmarṣayaḥ puṇyā nityam āsan sabhāsadaḥ
yasya nāviditaṃ kiṃ cij jñānajñeyeṣu vidyate |
16 | sa te vakṣyati dharmajñaḥ sūkṣmadharmārthatattvavit
tam abhyehi purā prāṇān sa vimuñcati dharmavit |
17 | evam uktas tu kaunteyo dīrghaprajño mahādyutiḥ
uvāca vadatāṃ śreṣṭhaṃ vyāsaṃ satyavatīsutam |
18 | vaiśasaṃ sumahat kṛtvā jñātīnāṃ lomaharṣaṇam
āgaskṛt sarvalokasya pṛthivīnāśakārakaḥ |
19 | ghātayitvā tam evājau chalenājihmayodhinam
upasaṃpraṣṭum arhāmi tam ahaṃ kena hetunā |
20 | tatas taṃ nṛpatiśreṣṭhaṃ cāturvarṇyahitepsayā
punar āha mahābāhur yaduśreṣṭho mahādyutiḥ |
21 | nedānīm atinirbandhaṃ śoke kartum ihārhasi
yad āha bhagavān vyāsas tat kuruṣva nṛpottama |
22 | brāhmaṇās tvāṃ mahābāho bhrātaraś ca mahaujasaḥ
parjanyam iva gharmārtā āśaṃsānā upāsate |
23 | hataśiṣṭāś ca rājānaḥ kṛtsnaṃ caiva samāgatam
cāturvarṇyaṃ mahārāja rāṣṭraṃ te kurujāṅgalam |
24 | priyārtham api caiteṣāṃ brāhmaṇānāṃ mahātmanām
niyogād asya ca guror vyāsasyāmitatejasaḥ |
25 | suhṛdāṃ cāsmad ādīnāṃ draupadyāś ca paraṃtapa
kuru priyam amitraghna lokasya ca hitaṃ kuru |
26 | evam uktas tu kṛṣṇena rājā rājīvalocanaḥ
hitārthaṃ sarvalokasya samuttasthau mahātapāḥ |
27 | so 'nunīto naravyāghro viṣṭaraśravasā svayam
dvaipāyanena ca tathā devasthānena jiṣṇunā |
28 | etaiś cānyaiś ca bahubhir anunīto yudhiṣṭhiraḥ
vyajahān mānasaṃ duḥkhaṃ saṃtāpaṃ ca mahāmanāḥ |
29 | śrutavākyaḥ śrutanidhiḥ śrutaśravyaviśāradaḥ
vyavasya manasaḥ śāntim agacchat pāṇḍunandanaḥ |
30 | sa taiḥ parivṛto rājā nakṣatrair iva candramāḥ
dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya svapuraṃ praviveśa ha |
31 | pravivikṣuḥ sa dharmajñaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
arcayām āsa devāṃś ca brāhmaṇāṃś ca sahasraśaḥ |
32 | tato rathaṃ navaṃ śubhraṃ kambalājinasaṃvṛtam
yuktaṃ ṣoḍaśabhir gobhiḥ pāṇḍuraiḥ śubhalakṣaṇaiḥ |
33 | mantrair abhyarcitaḥ puṇyaiḥ stūyamāno maharṣibhiḥ
āruroha yathā devaḥ somo 'mṛtamayaṃ ratham |
34 | jagrāha raśmīn kaunteyo bhīmo bhīmaparākramaḥ
arjunaḥ pāṇḍuraṃ chatraṃ dhārayām āsa bhānumat |
35 | dhriyamāṇaṃ tu tac chatraṃ pāṇḍuraṃ tasya mūrdhani
śuśubhe tārakārājasitam abhram ivāmbare |
36 | cāmaravyajane cāsya vīrau jagṛhatus tadā
candraraśmiprabhe śubhre mādrīputrāv alaṃkṛte |
37 | te pañca ratham āsthāya bhrātaraḥ samalaṃkṛtāḥ
bhūtānīva samastāni rājan dadṛśire tadā |
38 | āsthāya tu rathaṃ śubhraṃ yuktam aśvair mahājavaiḥ
anvayāt pṛṣṭhato rājan yuyutsuḥ pāṇḍavāgrajam |
39 | rathaṃ hemamayaṃ śubhraṃ sainyasugrīvayojitam
saha sātyakinā kṛṣṇaḥ samāsthāyānvayāt kurūn |
40 | narayānena tu jyeṣṭhaḥ pitā pārthasya bhārata
agrato dharmarājasya gāndhārīsahito yayau |
41 | kurustriyaś ca tāḥ sarvāḥ kuntī kṛṣṇā ca draupadī
yānair uccāvacair jagmur vidureṇa puraskṛtāḥ |
42 | tato rathāś ca bahulā nāgāś ca samalaṃkṛtāḥ
pādātāś ca hayāś caiva pṛṣṭhataḥ samanuvrajan |
43 | tato vaitālikaiḥ sūtair māgadhaiś ca subhāṣitaiḥ
stūyamāno yayau rājā nagaraṃ nāgasāhvayam |
44 | tat prayāṇaṃ mahābāhor babhūvāpratimaṃ bhuvi
ākulākulam utsṛṣṭaṃ hṛṣṭapuṣṭajanānvitam |
45 | abhiyāne tu pārthasya narair nagaravāsibhiḥ
nagaraṃ rājamārgaś ca yathāvat samalaṃkṛtam |
46 | pāṇḍureṇa ca mālyena patākābhiś ca vedibhiḥ
saṃvṛto rājamārgaś ca dhūpanaiś ca sudhūpitaḥ |
47 | atha cūrṇaiś ca gandhānāṃ nānāpuṣpaiḥ priyaṅgubhiḥ
mālyadāmabhir āsaktai rājaveśmābhisaṃvṛtam |
48 | kumbhāś ca nagaradvāri vāripūrṇā dṛḍhā navāḥ
kanyāḥ sumanasaś chāgāḥ sthāpitās tatra tatra ha |
49 | tathā svalaṃkṛtadvāraṃ nagaraṃ pāṇḍunandanaḥ
stūyamānaḥ śubhair vākyaiḥ praviveśa suhṛdvṛtaḥ |