Book 12 Chapter 16 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | arjunasya vacaḥ śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ
dhairyam āsthāya tejasvī jyeṣṭhaṃ bhrātaram abravīt |
2 | rājan viditadharmo 'si na te 'sty aviditaṃ bhuvi
upaśikṣāma te vṛttaṃ sadaiva na ca śaknumaḥ |
3 | na vakṣyāmi na vakṣyāmīty evaṃ me manasi sthitam
atiduḥkhāt tu vakṣyāmi tan nibodha janādhipa |
4 | bhavatas tu pramohena sarvaṃ saṃśayitaṃ kṛtam
viklavatvaṃ ca naḥ prāptam abalatvaṃ tathaiva ca |
5 | kathaṃ hi rājā lokasya sarvaśāstraviśāradaḥ
moham āpadyate dainyād yathā kupuruṣas tathā |
6 | āgatiś ca gatiś caiva lokasya viditā tava
āyatyāṃ ca tadātve ca na te 'sty aviditaṃ prabho |
7 | evaṃ gate mahārāja rājyaṃ prati janādhipa
hetum atra pravakṣyāmi tad ihaikamanāḥ śṛṇu |
8 | dvividho jāyate vyādhiḥ śārīro mānasas tathā
parasparaṃ tayor janma nirdvaṃdvaṃ nopalabhyate |
9 | śārīrāj jāyate vyādhir mānaso nātra saṃśayaḥ
mānasāj jāyate vyādhiḥ śārīra iti niścayaḥ |
10 | śārīramānase duḥkhe yo 'tīte anuśocati
duḥkhena labhate duḥkhaṃ dvāv anarthau prapadyate |
11 | śītoṣṇe caiva vāyuś ca trayaḥ śārīrajā guṇāḥ
teṣāṃ guṇānāṃ sāmyaṃ ca tad āhuḥ svasthalakṣaṇam |
12 | teṣām anyatamotseke vidhānam upadiṣyate
uṣṇena bādhyate śītaṃ śītenoṣṇaṃ prabādhyate |
13 | sattvaṃ rajas tamaś caiva mānasāḥ syus trayo guṇāḥ
harṣeṇa bādhyate śoko harṣaḥ śokena bādhyate |
14 | kaś cit sukhe vartamāno duḥkhasya smartum icchati
kaś cid duḥkhe vartamānaḥ sukhasya smartum icchati |
15 | sa tvaṃ na duḥkhī duḥkhasya na sukhī ca sukhasya ca
na duḥkhī sukhajātasya na sukhī duḥkhajasya vā |
16 | smartum arhasi kauravya diṣṭaṃ tu balavattaram
atha vā te svabhāvo 'yaṃ yena pārthiva kṛṣyase |
17 | dṛṣṭvā sabhāgatāṃ kṛṣṇām ekavastrāṃ rajasvalām
miṣatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ na tasya smartum arhasi |
18 | pravrājanaṃ ca nagarād ajinaiś ca nivāsanam
mahāraṇyanivāsaś ca na tasya smartum arhasi |
19 | jaṭāsurāt parikleśaṃ citrasenena cāhavam
saindhavāc ca parikleśaṃ kathaṃ vismṛtavān asi punar ajñātacaryāyāṃ kīcakena padā vadham |
20 | yac ca te droṇabhīṣmābhyāṃ yuddham āsīd ariṃdama
manasaikena te yuddham idaṃ ghoram upasthitam |
21 | yatra nāsti śaraiḥ kāryaṃ na mitrair na ca bandhubhiḥ
ātmanaikena yoddhavyaṃ tat te yuddham upasthitam |
22 | tasminn anirjite yuddhe prāṇān yadi ha mokṣyase
anyaṃ dehaṃ samāsthāya punas tenaiva yotsyase |
23 | tasmād adyaiva gantavyaṃ yuddhasya bharatarṣabha
etaj jitvā mahārāja kṛtakṛtyo bhaviṣyasi |
24 | etāṃ buddhiṃ viniścitya bhūtānām āgatiṃ gatim
pitṛpaitāmahe vṛtte śādhi rājyaṃ yathocitam |
25 | diṣṭyā duryodhanaḥ pāpo nihataḥ sānugo yudhi
draupadyāḥ keśapakṣasya diṣṭyā tvaṃ padavīṃ gataḥ |
26 | yajasva vājimedhena vidhivad dakṣiṇāvatā
vayaṃ te kiṃkarāḥ pārtha vāsudevaś ca vīryavān |