Book 12 Chapter 15 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | yājñasenyā vacaḥ śrutvā punar evārjuno 'bravīt
anumānya mahābāhuṃ jyeṣṭhaṃ bhrātaram īśvaram |
2 | daṇḍaḥ śāsti prajāḥ sarvā daṇḍa evābhirakṣati
daṇḍaḥ supteṣu jāgarti daṇḍaṃ dharmaṃ vidur budhāḥ |
3 | dharmaṃ saṃrakṣate daṇḍas tathaivārthaṃ narādhipa
kāmaṃ saṃrakṣate daṇḍas trivargo daṇḍa ucyate |
4 | daṇḍena rakṣyate dhānyaṃ dhanaṃ daṇḍena rakṣyate
etad vidvann upādatsva svabhāvaṃ paśya laukikam |
5 | rājadaṇḍabhayād eke pāpāḥ pāpaṃ na kurvate
yamadaṇḍabhayād eke paralokabhayād api |
6 | parasparabhayād eke pāpāḥ pāpaṃ na kurvate
evaṃ sāṃsiddhike loke sarvaṃ daṇḍe pratiṣṭhitam |
7 | daṇḍasyaiva bhayād eke na khādanti parasparam
andhe tamasi majjeyur yadi daṇḍo na pālayet |
8 | yasmād adāntān damayaty aśiṣṭān daṇḍayaty api
damanād daṇḍanāc caiva tasmād daṇḍaṃ vidur budhāḥ |
9 | vāci daṇḍo brāhmaṇānāṃ kṣatriyāṇāṃ bhujārpaṇam
dānadaṇḍaḥ smṛto vaiśyo nirdaṇḍaḥ śūdra ucyate |
10 | asaṃmohāya martyānām arthasaṃrakṣaṇāya ca
maryādā sthāpitā loke daṇḍasaṃjñā viśāṃ pate |
11 | yatra śyāmo lohitākṣo daṇḍaś carati sūnṛtaḥ
prajās tatra na muhyanti netā cet sādhu paśyati |
12 | brahmacārī gṛhasthaś ca vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ
daṇḍasyaiva bhayād ete manuṣyā vartmani sthitāḥ |
13 | nābhīto yajate rājan nābhīto dātum icchati
nābhītaḥ puruṣaḥ kaś cit samaye sthātum icchati |
14 | nācchittvā paramarmāṇi nākṛtvā karma dāruṇam
nāhatvā matsyaghātīva prāpnoti mahatīṃ śriyam |
15 | nāghnataḥ kīrtir astīha na vittaṃ na punaḥ prajāḥ
indro vṛtravadhenaiva mahendraḥ samapadyata |
16 | ya eva devā hantāras tāṃl loko 'rcayate bhṛśam
hantā rudras tathā skandaḥ śakro 'gnir varuṇo yamaḥ |
17 | hantā kālas tathā vāyur mṛtyur vaiśravaṇo raviḥ
vasavo marutaḥ sādhyā viśvedevāś ca bhārata |
18 | etān devān namasyanti pratāpapraṇatā janāḥ
na brahmāṇaṃ na dhātāraṃ na pūṣāṇaṃ kathaṃ cana |
19 | madhyasthān sarvabhūteṣu dāntāñ śamaparāyaṇān
yajante mānavāḥ ke cit praśāntāḥ sarvakarmasu |
20 | na hi paśyāmi jīvantaṃ loke kaṃ cid ahiṃsayā
sattvaiḥ sattvāni jīvanti durbalair balavattarāḥ |
21 | nakulo mūṣakān atti biḍālo nakulaṃ tathā
biḍālam atti śvā rājañ śvānaṃ vyālamṛgas tathā |
22 | tān atti puruṣaḥ sarvān paśya dharmo yathāgataḥ
prāṇasyānnam idaṃ sarvaṃ jaṅgamaṃ sthāvaraṃ ca yat |
23 | vidhānaṃ devavihitaṃ tatra vidvān na muhyati
yathā sṛṣṭo 'si rājendra tathā bhavitum arhasi |
24 | vinītakrodhaharṣā hi mandā vanam upāśritāḥ
vinā vadhaṃ na kurvanti tāpasāḥ prāṇayāpanam |
25 | udake bahavaḥ prāṇāḥ pṛthivyāṃ ca phaleṣu ca
na ca kaś cin na tān hanti kim anyat prāṇayāpanāt |
26 | sūkṣmayonīni bhūtāni tarkagamyāni kāni cit
pakṣmaṇo 'pi nipātena yeṣāṃ syāt skandhaparyayaḥ |
27 | grāmān niṣkramya munayo vigatakrodhamatsarāḥ
vane kuṭumbadharmāṇo dṛśyante parimohitāḥ |
28 | bhūmiṃ bhittvauṣadhīś chittvā vṛkṣādīn aṇḍajān paśūn
manuṣyās tanvate yajñāṃs te svargaṃ prāpnuvanti ca |
29 | daṇḍanītyāṃ praṇītāyāṃ sarve sidhyanty upakramāḥ
kaunteya sarvabhūtānāṃ tatra me nāsti saṃśayaḥ |
30 | daṇḍaś cen na bhavel loke vyanaśiṣyann imāḥ prajāḥ
śūle matsyān ivāpakṣyan durbalān balavattarāḥ |
31 |
satyaṃ cedaṃ brahmaṇā pūrvam uktaṃ; daṇḍaḥ prajā rakṣati sādhu nītaḥ
paśyāgnayaś ca pratiśāmyanty abhītāḥ; saṃtarjitā daṇḍabhayāj jvalanti |
32 | andhaṃ tama ivedaṃ syān na prajñāyeta kiṃ cana
daṇḍaś cen na bhavel loke vibhajan sādhvasādhunī |
33 | ye 'pi saṃbhinnamaryādā nāstikā vedanindakāḥ
te 'pi bhogāya kalpante daṇḍenopanipīḍitāḥ |
34 | sarvo daṇḍajito loko durlabho hi śucir naraḥ
daṇḍasya hi bhayād bhīto bhogāyeha prakalpate |
35 | cāturvarṇyāpramohāya sunītanayanāya ca
daṇḍo vidhātrā vihito dharmārthāv abhirakṣitum |
36 | yadi daṇḍān na bibhyeyur vayāṃsi śvāpadāni ca
adyuḥ paśūn manuṣyāṃś ca yajñārthāni havīṃṣi ca |
37 | na brahmacāry adhīyīta kalyāṇī gaur na duhyate
na kanyodvahanaṃ gacched yadi daṇḍo na pālayet |
38 | viśvalopaḥ pravarteta bhidyeran sarvasetavaḥ
mamatvaṃ na prajānīyur yadi daṇḍo na pālayet |
39 | na saṃvatsarasatrāṇi tiṣṭheyur akutobhayāḥ
vidhivad dakṣiṇāvanti yadi daṇḍo na pālayet |
40 | careyur nāśrame dharmaṃ yathoktaṃ vidhim āśritāḥ
na vidyāṃ prāpnuyāt kaś cid yadi daṇḍo na pālayet |
41 | na coṣṭrā na balīvardā nāśvāśvataragardabhāḥ
yuktā vaheyur yānāni yadi daṇḍo na pālayet |
42 | na preṣyā vacanaṃ kuryur na bālo jātu karhi cit
tiṣṭhet pitṛmate dharme yadi daṇḍo na pālayet |
43 | daṇḍe sthitāḥ prajāḥ sarvā bhayaṃ daṇḍaṃ vidur budhāḥ
daṇḍe svargo manuṣyāṇāṃ loko 'yaṃ ca pratiṣṭhitaḥ |
44 | na tatra kūṭaṃ pāpaṃ vā vañcanā vāpi dṛṣyate
yatra daṇḍaḥ suvihitaś caraty arivināśanaḥ |
45 | haviḥ śvā prapibed dhṛṣṭo daṇḍaś cen nodyato bhavet
haret kākaḥ puroḍāśaṃ yadi daṇḍo na pālayet |
46 | yad idaṃ dharmato rājyaṃ vihitaṃ yady adharmataḥ
kāryas tatra na śoko vai bhuṅkṣva bhogān yajasva ca |
47 | sukhena dharmaṃ śrīmantaś caranti śucivāsasaḥ
saṃvasantaḥ priyair dārair bhuñjānāś cānnam uttamam |
48 | arthe sarve samārambhāḥ samāyattā na saṃśayaḥ
sa ca daṇḍe samāyattaḥ paśya daṇḍasya gauravam |
49 | lokayātrārtham eveha dharmapravacanaṃ kṛtam
ahiṃsā sādhuhiṃseti śreyān dharmaparigrahaḥ |
50 | nātyantaguṇavān kaś cin na cāpy atyantanirguṇaḥ
ubhayaṃ sarvakāryeṣu dṛśyate sādhv asādhu ca |
51 | paśūnāṃ vṛṣaṇaṃ chittvā tato bhindanti nastakān
kṛṣanti bahavo bhārān badhnanti damayanti ca |
52 | evaṃ paryākule loke vipathe jarjarīkṛte
tais tair nyāyair mahārāja purāṇaṃ dharmam ācara |
53 | yaja dehi prajā rakṣa dharmaṃ samanupālaya
amitrāñ jahi kaunteya mitrāṇi paripālaya |
54 | mā ca te nighnataḥ śatrūn manyur bhavatu bhārata
na tatra kilbiṣaṃ kiṃ cit kartur bhavati bhārata |
55 | ātatāyī hi yo hanyād ātatāyinam āgatam
na tena bhrūṇahā sa syān manyus taṃ manyum ṛcchati |
56 | avadhyaḥ sarvabhūtānām antarātmā na saṃśayaḥ
avadhye cātmani kathaṃ vadhyo bhavati kena cit |
57 | yathā hi puruṣaḥ śālāṃ punaḥ saṃpraviśen navām
evaṃ jīvaḥ śarīrāṇi tāni tāni prapadyate |
58 | dehān purāṇān utsṛjya navān saṃpratipadyate
evaṃ mṛtyumukhaṃ prāhur ye janās tattvadarśinaḥ |