Book 12 Chapter 12 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | arjunasya vacaḥ śrutvā nakulo vākyam abravīt
rājānam abhisaṃprekṣya sarvadharmabhṛtāṃ varam |
2 | anurudhya mahāprājño bhrātuś cittam ariṃdamaḥ
vyūḍhorasko mahābāhus tāmrāsyo mitabhāṣitā |
3 | viśākhayūpe devānāṃ sarveṣām agnayaś citāḥ
tasmād viddhi mahārāja devān karmapathi sthitān |
4 | anāstikān āstikānāṃ prāṇadāḥ pitaraś ca ye
te 'pi karmaiva kurvanti vidhiṃ paśyasva pārthiva vedavādāpaviddhāṃs tu tān viddhi bhṛśanāstikān |
5 | na hi vedoktam utsṛjya vipraḥ sarveṣu karmasu
devayānena nākasya pṛṣṭham āpnoti bhārata |
6 | atyāśramān ayaṃ sarvān ity āhur vedaniścayāḥ
brāhmaṇāḥ śrutisaṃpannās tān nibodha janādhipa |
7 | vittāni dharmalabdhāni kratumukhyeṣv avāsṛjan
kṛtātmasu mahārāja sa vai tyāgī smṛto naraḥ |
8 | anavekṣya sukhādānaṃ tathaivordhvaṃ pratiṣṭhitaḥ
ātmatyāgī mahārāja sa tyāgī tāmasaḥ prabho |
9 | aniketaḥ paripatan vṛkṣamūlāśrayo muniḥ
apācakaḥ sadā yogī sa tyāgī pārtha bhikṣukaḥ |
10 | krodhaharṣāv anādṛtya paiśunyaṃ ca viśāṃ pate
vipro vedān adhīte yaḥ sa tyāgī gurupūjakaḥ |
11 | āśramāṃs tulayā sarvān dhṛtān āhur manīṣiṇaḥ
ekatas te trayo rājan gṛhasthāśrama ekataḥ |
12 | samīkṣate tu yo 'rthaṃ vai kāmaṃ svargaṃ ca bhārata
ayaṃ panthā maharṣīṇām iyaṃ lokavidāṃ gatiḥ |
13 | iti yaḥ kurute bhāvaṃ sa tyāgī bharatarṣabha
na yaḥ parityajya gṛhān vanam eti vimūḍhavat |
14 | yadā kāmān samīkṣeta dharmavaitaṃsiko 'nṛjuḥ
athainaṃ mṛtyupāśena kaṇṭhe badhnāti mṛtyurāṭ |
15 | abhimānakṛtaṃ karma naitat phalavad ucyate
tyāgayuktaṃ mahārāja sarvam eva mahāphalam |
16 | śamo damas tapo dānaṃ satyaṃ śaucam athārjavam
yajño dhṛtiś ca dharmaś ca nityam ārṣo vidhiḥ smṛtaḥ |
17 | pitṛdevātithikṛte samārambho 'tra śasyate
atraiva hi mahārāja trivargaḥ kevalaṃ phalam |
18 | etasmin vartamānasya vidhau vipraniṣevite
tyāginaḥ prasṛtasyeha nocchittir vidyate kva cit |
19 | asṛjad dhi prajā rājan prajāpatir akalmaṣaḥ
māṃ yakṣyantīti śāntātmā yajñair vividhadakṣiṇaiḥ |
20 | vīrudhaś caiva vṛkṣāṃś ca yajñārthaṃ ca tathauṣadhīḥ
paśūṃś caiva tathā medhyān yajñārthāni havīṃṣi ca |
21 | gṛhasthāśramiṇas tac ca yajñakarma virodhakam
tasmād gārhasthyam eveha duṣkaraṃ durlabhaṃ tathā |
22 | tat saṃprāpya gṛhasthā ye paśudhānyasamanvitāḥ
na yajante mahārāja śāśvataṃ teṣu kilbiṣam |
23 | svādhyāyayajñā ṛṣayo jñānayajñās tathāpare
athāpare mahāyajñān manasaiva vitanvate |
24 | evaṃ dānasamādhānaṃ mārgam ātiṣṭhato nṛpa
dvijāter brahmabhūtasya spṛhayanti divaukasaḥ |
25 | sa ratnāni vicitrāṇi saṃbhṛtāni tatas tataḥ
makheṣv anabhisaṃtyajya nāstikyam abhijalpasi kuṭumbam āsthite tyāgaṃ na paśyāmi narādhipa |
26 | rājasūyāśvamedheṣu sarvamedheṣu vā punaḥ
ya cānye kratavas tāta brāhmaṇair abhipūjitāḥ tair yajasva mahārāja śakro devapatir yathā |
27 | rājñaḥ pramādadoṣeṇa dasyubhiḥ parimuṣyatām
aśaraṇyaḥ prajānāṃ yaḥ sa rājā kalir ucyate |
28 | aśvān gāś caiva dāsīś ca kareṇūś ca svalaṃkṛtāḥ
grāmāñ janapadāṃś caiva kṣetrāṇi ca gṛhāṇi ca |
29 | apradāya dvijātibhyo mātsaryāviṣṭacetasaḥ
vayaṃ te rājakalayo bhaviṣyāmo viśāṃ pate |
30 | adātāro 'śaraṇyāś ca rājakilbiṣabhāginaḥ
duḥkhānām eva bhoktāro na sukhānāṃ kadā cana |
31 | aniṣṭvā ca mahāyajñair akṛtvā ca pitṛsvadhām
tīrtheṣv anabhisaṃtyajya pravrajiṣyasi ced atha |
32 | chinnābhram iva gantāsi vilayaṃ māruteritam
lokayor ubhayor bhraṣṭo hy antarāle vyavasthitaḥ |
33 | antar bahiś ca yat kiṃ cin manovyāsaṅgakārakam
parityajya bhavet tyāgī na yo hitvā pratiṣṭhate |
34 | etasmin vartamānasya vidhau vipraniṣevite
brāhmaṇasya mahārāja nocchittir vidyate kva cit |
35 | nihatya śatrūṃs tarasā samṛddhān; śakro yathā daityabalāni saṃkhye
kaḥ pārtha śocen nirataḥ svadharme; pūrvaiḥ smṛte pārthiva śiṣṭajuṣṭe |
36 | kṣātreṇa dharmeṇa parākrameṇa; jitvā mahīṃ mantravidbhyaḥ pradāya
nākasya pṛṣṭhe 'si narendra gantā; na śocitavyaṃ bhavatādya pārtha |