Book 12 Chapter 9 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | muhūrtaṃ tāvad ekāgro manaḥśrotre 'ntarātmani
dhārayitvāpi te śrutvā rocatāṃ vacanaṃ mama |
2 | sārthagamyam ahaṃ mārgaṃ na jātu tvatkṛte punaḥ
gaccheyaṃ tad gamiṣyāmi hitvā grāmyasukhāny uta |
3 | kṣemyaś caikākinā gamyaḥ panthāḥ ko 'stīti pṛccha mām
atha vā necchasi praṣṭum apṛcchann api me śṛṇu |
4 | hitvā grāmyasukhācāraṃ tapyamāno mahat tapaḥ
araṇye phalamūlāśī cariṣyāmi mṛgaiḥ saha |
5 | juhvāno 'gniṃ yathākālam ubhau kālāv upaspṛśan
kṛśaḥ parimitāhāraś carmacīrajaṭādharaḥ |
6 | śītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāśramakṣamaḥ
tapasā vidhidṛṣṭena śarīram upaśoṣayan |
7 | manaḥkarṇasukhā nityaṃ śṛṇvann uccāvacā giraḥ
muditānām araṇyeṣu vasatāṃ mṛgapakṣiṇām |
8 | ājighran peśalān gandhān phullānāṃ vṛkṣavīrudhām
nānārūpān vane paśyan ramaṇīyān vanaukasaḥ |
9 | vānaprasthajanasyāpi darśanaṃ kulavāsinaḥ
nāpriyāṇy ācariṣyāmi kiṃ punar grāmavāsinām |
10 | ekāntaśīlī vimṛśan pakvāpakvena vartayan
pitṝn devāṃś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan |
11 | evam āraṇyaśāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim
sevamānaḥ pratīkṣiṣye dehasyāsya samāpanam |
12 | atha vaiko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau
caran bhaikṣyaṃ munir muṇḍaḥ kṣapayiṣye kalevaram |
13 | pāṃsubhiḥ samavacchannaḥ śūnyāgārapratiśrayaḥ
vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ |
14 | na śocan na prahṛṣyaṃś ca tulyanindātmasaṃstutiḥ
nirāśīr nirmamo bhūtvā nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ |
15 | ātmārāmaḥ prasannātmā jaḍāndhabadhirākṛtiḥ
akurvāṇaḥ paraiḥ kāṃ cit saṃvidaṃ jātu kena cit |
16 | jaṅgamājaṅgamān sarvān navihiṃsaṃś caturvidhān
prajāḥ sarvāḥ svadharmasthāḥ samaḥ prāṇabhṛtaḥ prati |
17 | na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit
prasannavadano nityaṃ sarvendriyasusaṃyataḥ |
18 | apṛcchan kasya cin mārgaṃ vrajan yenaiva kena cit
na deśaṃ na diśaṃ kāṃ cid gantum icchan viśeṣataḥ |
19 | gamane nirapekṣaś ca paścād anavalokayan
ṛjuḥ praṇihito gacchaṃs trasasthāvaravarjakaḥ |
20 | svabhāvas tu prayāty agre prabhavanty aśanāny api
dvaṃdvāni ca viruddhāni tāni sarvāṇy acintayan |
21 | alpaṃ vāsvādu vā bhojyaṃ pūrvālābhena jātu cit
anyeṣv api caraṃl lābham alābhe sapta pūrayan |
22 | vidhūme nyastamusale vyaṅgāre bhuktavaj jane
atītapātrasaṃcāre kāle vigatabhikṣuke |
23 | ekakālaṃ caran bhaikṣyaṃ gṛhe dve caiva pañca ca
spṛhāpāśān vimucyāhaṃ cariṣyāmi mahīm imām |
24 | na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran
jīvitaṃ maraṇaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan |
25 | vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ
nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ cintayann ubhayos tayoḥ |
26 | yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ
sarvās tāḥ samabhityajya nimeṣādivyavasthitaḥ |
27 | teṣu nityam asaktaś ca tyaktasarvendriyakriyaḥ
suparityaktasaṃkalpaḥ sunirṇiktātmakalmaṣaḥ |
28 | vimuktaḥ sarvasaṅgebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ
na vaśe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariśvanaḥ |
29 | vītarāgaś carann evaṃ tuṣṭiṃ prāpsyāmi śāśvatīm
tṛṣṇayā hi mahat pāpam ajñānād asmi kāritaḥ |
30 | kuśalākuśalāny eke kṛtvā karmāṇi mānavāḥ
kāryakāraṇasaṃśliṣṭaṃ svajanaṃ nāma bibhrati |
31 | āyuṣo 'nte prahāyedaṃ kṣīṇaprāyaṃ kalevaram
pratigṛhṇāti tat pāpaṃ kartuḥ karmaphalaṃ hi tat |
32 | evaṃ saṃsāracakre 'smin vyāviddhe rathacakravat
sameti bhūtagrāmo 'yaṃ bhūtagrāmeṇa kāryavān |
33 | janmamṛtyujarāvyādhivedanābhir upadrutam
asāram imam asvantaṃ saṃsāraṃ tyajataḥ sukham |
34 | divaḥ patatsu deveṣu sthānebhyaś ca maharṣiṣu
ko hi nāma bhavenārthī bhavet kāraṇatattvavit |
35 | kṛtvā hi vividhaṃ karma tat tad vividhalakṣaṇam
pārthivair nṛpatiḥ svalpaiḥ kāraṇair eva badhyate |
36 | tasmāt prajñāmṛtam idaṃ cirān māṃ pratyupasthitam
tat prāpya prārthaye sthānam avyayaṃ śāśvataṃ dhruvam |
37 | etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃprakārayā
dehaṃ saṃsthāpayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ |