Book 12 Chapter 7 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | yudhiṣṭhiras tu dharmātmā śokavyākulacetanaḥ
śuśoca duḥkhasaṃtaptaḥ smṛtvā karṇaṃ mahāratham |
2 | āviṣṭo duḥkhaśokābhyāṃ niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ
dṛṣṭvārjunam uvācedaṃ vacanaṃ śokakarśitaḥ |
3 | yad bhaikṣam ācariṣyāma vṛṣṇyandhakapure vayam
jñātīn niṣpuruṣān kṛtvā nemāṃ prāpsyāma durgatim |
4 | amitrā naḥ samṛddhārthā vṛttārthāḥ kuravaḥ kila
ātmānam ātmanā hatvā kiṃ dharmaphalam āpnumaḥ |
5 | dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balam aurasam
dhig astv amarṣaṃ yenemām āpadaṃ gamitā vayam |
6 | sādhu kṣamā damaḥ śaucam avairodhyam amatsaraḥ
ahiṃsā satyavacanaṃ nityāni vanacāriṇām |
7 | vayaṃ tu lobhān mohāc ca stambhaṃ mānaṃ ca saṃśritāḥ
imām avasthām āpannā rājyaleśabubhukṣayā |
8 | trailokyasyāpi rājyena nāsmān kaś cit praharṣayet
bāndhavān nihatān dṛṣṭvā pṛthivyām āmiṣaiṣiṇaḥ |
9 | te vayaṃ pṛthivīhetor avadhyān pṛthivīsamān
saṃparityajya jīvāmo hīnārthā hatabāndhavāḥ |
10 | āmiṣe gṛdhyamānānām aśunāṃ naḥ śunām iva
āmiṣaṃ caiva no naṣṭam āmiṣasya ca bhojinaḥ |
11 | na pṛthivyā sakalayā na suvarṇasya rāśibhiḥ
na gavāśvena sarveṇa te tyājyā ya ime hatāḥ |
12 | saṃyuktāḥ kāmamanyubhyāṃ krodhāmarṣasamanvitāḥ
mṛtyuyānaṃ samāruhya gatā vaivasvatakṣayam |
13 | bahu kalyāṇam icchanta īhante pitaraḥ sutān
tapasā brahmacaryeṇa vandanena titikṣayā |
14 | upavāsais tathejyābhir vratakautukamaṅgalaiḥ
labhante mātaro garbhāṃs tān māsān daśa bibhrati |
15 | yadi svasti prajāyante jātā jīvanti vā yadi
saṃbhāvitā jātabalās te dadyur yadi naḥ sukham iha cāmutra caiveti kṛpaṇāḥ phalahetukāḥ |
16 | tāsām ayaṃ samārambho nivṛttaḥ kevalo 'phalaḥ
yad āsāṃ nihatāḥ putrā yuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ |
17 | abhuktvā pārthivān bhogān ṛṇāny anavadāya ca
pitṛbhyo devatābhyaś ca gatā vaivasvatakṣayam |
18 | yadaiṣām aṅga pitarau jātau kāmamayāv iva
saṃjātabalarūpeṣu tadaiva nihatā nṛpāḥ |
19 | saṃyuktāḥ kāmamanyubhyāṃ krodhaharṣāsamañjasāḥ
na te janmaphalaṃ kiṃ cid bhoktāro jātu karhi cit |
20 | pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca hatā eva hi ye 'hatāḥ
te vayaṃ tv adhamāṃl lokān prapadyema svakarmabhiḥ |
21 | vayam evāsya lokasya vināśe kāraṇaṃ smṛtāḥ
dhṛtarāṣṭrasya putreṇa nikṛtyā pratyapatsmahi |
22 | sadaiva nikṛtiprajño dveṣṭā māyopajīvanaḥ
mithyāvṛttaḥ sa satatam asmāsv anapakāriṣu |
23 | aṃśakāmā vayaṃ te ca na cāsmābhir na tair jitam
na tair bhukteyam avanir na nāryo gītavāditam |
24 | nāmātyasamitau kathyaṃ na ca śrutavatāṃ śrutam
na ratnāni parārdhyāni na bhūr na draviṇāgamaḥ |
25 | ṛddhim asmāsu tāṃ dṛṣṭvā vivarṇo hariṇaḥ kṛśaḥ
dhṛtarāṣṭrasya nṛpateḥ saubalena niveditaḥ |
26 | taṃ pitā putragṛddhitvād anumene 'naye sthitam
anavekṣyaiva pitaraṃ gāṅgeyaṃ viduraṃ tathā asaṃśayaṃ dhṛtarāṣṭro yathaivāhaṃ tathā gataḥ |
27 | aniyamyāśuciṃ lubdhaṃ putraṃ kāmavaśānugam
patito yaśaso dīptād ghātayitvā sahodarān |
28 | imau vṛddhau ca śokāgnau prakṣipya sa suyodhanaḥ
asmatpradveṣasaṃyuktaḥ pāpabuddhiḥ sadaiva hi |
29 | ko hi bandhuḥ kulīnaḥ saṃs tathā brūyāt suhṛjjane
yathāsāv uktavān kṣudro yuyutsur vṛṣṇisaṃnidhau |
30 | ātmano hi vayaṃ doṣād vinaṣṭāḥ śāśvatīḥ samāḥ
pradahanto diśaḥ sarvās tejasā bhāskarā iva |
31 | so 'smākaṃ vairapuruṣo durmantripragrahaṃ gataḥ
duryodhanakṛte hy etat kulaṃ no vinipātitam avadhyānāṃ vadhaṃ kṛtvā loke prāptāḥ sma vācyatām |
32 | kulasyāsyāntakaraṇaṃ durmatiṃ pāpakāriṇam
rājā rāṣṭreśvaraṃ kṛtvā dhṛtarāṣṭro 'dya śocati |
33 | hatāḥ śūrāḥ kṛtaṃ pāpaṃ viṣayaḥ svo vināśitaḥ
hatvā no vigato manyuḥ śoko māṃ rundhayaty ayam |
34 | dhanaṃjaya kṛtaṃ pāpaṃ kalyāṇenopahanyate
tyāgavāṃś ca punaḥ pāpaṃ nālaṃ kartum iti śrutiḥ |
35 | tyāgavāñ janmamaraṇe nāpnotīti śrutir yadā
prāptavartmā kṛtamatir brahma saṃpadyate tadā |
36 | sa dhanaṃjaya nirdvaṃdvo munir jñānasamanvitaḥ
vanam āmantrya vaḥ sarvān gamiṣyāmi paraṃtapa |
37 | na hi kṛtsnatamo dharmaḥ śakyaḥ prāptum iti śrutiḥ
parigrahavatā tan me pratyakṣam arisūdana |
38 | mayā nisṛṣṭaṃ pāpaṃ hi parigraham abhīpsatā
janmakṣayanimittaṃ ca śakyaṃ prāptum iti śrutiḥ |
39 | sa parigraham utsṛjya kṛtsnaṃ rājyaṃ tathaiva ca
gamiṣyāmi vinirmukto viśoko vijvaras tathā |
40 | praśādhi tvam imām urvīṃ kṣemāṃ nihatakaṇṭakām
na mamārtho 'sti rājyena na bhogair vā kurūttama |
41 | etāvad uktvā vacanaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
vyupāramat tataḥ pārthaḥ kanīyān pratyabhāṣata |