Book 11 Chapter 16 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | evam uktvā tu gāndhārī kurūṇām āvikartanam
apaśyat tatra tiṣṭhantī sarvaṃ divyena cakṣuṣā |
2 | pativratā mahābhāgā samānavratacāriṇī
ugreṇa tapasā yuktā satataṃ satyavādinī |
3 | varadānena kṛṣṇasya maharṣeḥ puṇyakarmaṇaḥ
divyajñānabalopetā vividhaṃ paryadevayat |
4 | dadarśa sā buddhimatī dūrād api yathāntike
raṇājiraṃ nṛvīrāṇām adbhutaṃ lomaharṣaṇam |
5 | asthikeśaparistīrṇaṃ śoṇitaughapariplutam
śarīrair bahusāhasrair vinikīrṇaṃ samantataḥ |
6 | gajāśvarathayodhānām āvṛtaṃ rudhirāvilaiḥ
śarīrair aśiraskaiś ca videhaiś ca śirogaṇaiḥ |
7 | gajāśvanaravīrāṇāṃ niḥsattvair abhisaṃvṛtam
sṛgālabaḍakākolakaṅkakākaniṣevitam |
8 | rakṣasāṃ puruṣādānāṃ modanaṃ kurarākulam
aśivābhiḥ śivābhiś ca nāditaṃ gṛdhrasevitam |
9 | tato vyāsābhyanujñāto dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ
pāṇḍuputrāś ca te sarve yudhiṣṭhirapurogamāḥ |
10 | vāsudevaṃ puraskṛtya hatabandhuṃ ca pārthivam
kurustriyaḥ samāsādya jagmur āyodhanaṃ prati |
11 | samāsādya kurukṣetraṃ tāḥ striyo nihateśvarāḥ
apaśyanta hatāṃs tatra putrān bhrātṝn pitṝn patīn |
12 | kravyādair bhakṣyamāṇān vai gomāyubaḍavāyasaiḥ
bhūtaiḥ piśācai rakṣobhir vividhaiś ca niśācaraiḥ |
13 | rudrākrīḍanibhaṃ dṛṣṭvā tadā viśasanaṃ striyaḥ
mahārhebhyo 'tha yānebhyo vikrośantyo nipetire |
14 | adṛṣṭapūrvaṃ paśyantyo duḥkhārtā bharatastriyaḥ
śarīreṣv askhalann anyā nyapataṃś cāparā bhuvi |
15 | śrāntānāṃ cāpy anāthānāṃ nāsīt kā cana cetanā
pāñcālakuruyoṣāṇāṃ kṛpaṇaṃ tad abhūn mahat |
16 | duḥkhopahatacittābhiḥ samantād anunāditam
dṛṣṭvāyodhanam atyugraṃ dharmajñā subalātmajā |
17 | tataḥ sā puṇḍarīkākṣam āmantrya puruṣottamam
kurūṇāṃ vaiśasaṃ dṛṣṭvā duḥkhād vacanam abravīt |
18 | paśyaitāḥ puṇḍarīkākṣa snuṣā me nihateśvarāḥ
prakīrṇakeśāḥ krośantīḥ kurarīr iva mādhava |
19 | amūs tv abhisamāgamya smarantyo bharatarṣabhān
pṛthag evābhyadhāvanta putrān bhrātṝn pitṝn patīn |
20 | vīrasūbhir mahābāho hataputrābhir āvṛtam
kva cic ca vīrapatnībhir hatavīrābhir ākulam |
21 | śobhitaṃ puruṣavyāghrair bhīṣmakarṇābhimanyubhiḥ
droṇadrupadaśalyaiś ca jvaladbhir iva pāvakaiḥ |
22 | kāñcanaiḥ kavacair niṣkair maṇibhiś ca mahātmanām
aṅgadair hastakeyūraiḥ sragbhiś ca samalaṃkṛtam |
23 | vīrabāhuvisṛṣṭābhiḥ śaktibhiḥ parighair api
khaḍgaiś ca vimalais tīkṣṇaiḥ saśaraiś ca śarāsanaiḥ |
24 | kravyādasaṃghair muditais tiṣṭhadbhiḥ sahitaiḥ kva cit
kva cid ākrīḍamānaiś ca śayānair aparaiḥ kva cit |
25 | etad evaṃvidhaṃ vīra saṃpaśyāyodhanaṃ vibho
paśyamānā ca dahyāmi śokenāhaṃ janārdana |
26 | pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca vināśaṃ madhusūdana
pañcānām iva bhūtānāṃ nāhaṃ vadham acintayam |
27 | tān suparṇāś ca gṛdhrāś ca niṣkarṣanty asṛgukṣitān
nigṛhya kavaceṣūgrā bhakṣayanti sahasraśaḥ |
28 | jayadrathasya karṇasya tathaiva droṇabhīṣmayoḥ
abhimanyor vināśaṃ ca kaś cintayitum arhati |
29 | avadhyakalpān nihatān dṛṣṭvāhaṃ madhusūdana
gṛdhrakaṅkabaḍaśyenaśvasṛgālādanīkṛtān |
30 | amarṣavaśam āpannān duryodhanavaśe sthitān
paśyemān puruṣavyāghrān saṃśāntān pāvakān iva |
31 | śayanāny ucitāḥ sarve mṛdūni vimalāni ca
vipannās te 'dya vasudhāṃ vivṛtām adhiśerate |
32 | bandibhiḥ satataṃ kāle stuvadbhir abhinanditāḥ
śivānām aśivā ghorāḥ śṛṇvanti vividhā giraḥ |
33 | ye purā śerate vīrāḥ śayaneṣu yaśasvinaḥ
candanāgurudigdhāṅgās te 'dya pāṃsuṣu śerate |
34 | teṣām ābharaṇāny ete gṛdhragomāyuvāyasāḥ
ākṣipanty aśivā ghorā vinadantaḥ punaḥ punaḥ |
35 | cāpāni viśikhān pītān nistriṃśān vimalā gadāḥ
yuddhābhimāninaḥ prītā jīvanta iva bibhrati |
36 | surūpavarṇā bahavaḥ kravyādair avaghaṭṭitāḥ
ṛṣabhapratirūpākṣāḥ śerate haritasrajaḥ |
37 | apare punar āliṅgya gadāḥ parighabāhavaḥ
śerate 'bhimukhāḥ śūrā dayitā iva yoṣitaḥ |
38 | bibhrataḥ kavacāny anye vimalāny āyudhāni ca
na dharṣayanti kravyādā jīvantīti janārdana |
39 | kravyādaiḥ kṛṣyamāṇānām apareṣāṃ mahātmanām
śātakaumbhyaḥ srajaś citrā viprakīrṇāḥ samantataḥ |
40 | ete gomāyavo bhīmā nihatānāṃ yaśasvinām
kaṇṭhāntaragatān hārān ākṣipanti sahasraśaḥ |
41 | sarveṣv apararātreṣu yān anandanta bandinaḥ
stutibhiś ca parārdhyābhir upacāraiś ca śikṣitāḥ |
42 | tān imāḥ paridevanti duḥkhārtāḥ paramāṅganāḥ
kṛpaṇaṃ vṛṣṇiśārdūla duḥkhaśokārditā bhṛśam |
43 | raktotpalavanānīva vibhānti rucirāṇi vai
mukhāni paramastrīṇāṃ pariśuṣkāṇi keśava |
44 | ruditoparatā hy etā dhyāyantyaḥ saṃpariplutāḥ
kurustriyo 'bhigacchanti tena tenaiva duḥkhitāḥ |
45 | etāny ādityavarṇāni tapanīyanibhāni ca
roṣarodanatāmrāṇi vaktrāṇi kuruyoṣitām |
46 | āsām aparipūrṇārthaṃ niśamya paridevitam
itaretarasaṃkrandān na vijānanti yoṣitaḥ |
47 | etā dīrgham ivocchvasya vikruśya ca vilapya ca
vispandamānā duḥkhena vīrā jahati jīvitam |
48 | bahvyo dṛṣṭvā śarīrāṇi krośanti vilapanti ca
pāṇibhiś cāparā ghnanti śirāṃsi mṛdupāṇayaḥ |
49 | śirobhiḥ patitair hastaiḥ sarvāṅgair yūthaśaḥ kṛtaiḥ
itaretarasaṃpṛktair ākīrṇā bhāti medinī |
50 | viśiraskān atho kāyān dṛṣṭvā ghorābhinandinaḥ
muhyanty anucitā nāryo videhāni śirāṃsi ca |
51 | śiraḥ kāyena saṃdhāya prekṣamāṇā vicetasaḥ
apaśyantyo paraṃ tatra nedam asyeti duḥkhitāḥ |
52 | bāhūrucaraṇān anyān viśikhonmathitān pṛthak
saṃdadhatyo 'sukhāviṣṭā mūrchanty etāḥ punaḥ punaḥ |
53 | utkṛttaśirasaś cānyān vijagdhān mṛgapakṣibhiḥ
dṛṣṭvā kāś cin na jānanti bhartṝn bharatayoṣitaḥ |
54 | pāṇibhiś cāparā ghnanti śirāṃsi madhusūdana
prekṣya bhrātṝn pitṝn putrān patīṃś ca nihatān paraiḥ |
55 | bāhubhiś ca sakhaḍgaiś ca śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ
agamyakalpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā |
56 | na duḥkheṣūcitāḥ pūrvaṃ duḥkhaṃ gāhanty aninditāḥ
bhrātṛbhiḥ pitṛbhiḥ putrair upakīrṇāṃ vasuṃdharām |
57 | yūthānīva kiśorīṇāṃ sukeśīnāṃ janārdana
snuṣāṇāṃ dhṛtarāṣṭrasya paśya vṛndāny anekaśaḥ |
58 | ato duḥkhataraṃ kiṃ nu keśava pratibhāti me
yad imāḥ kurvate sarvā rūpam uccāvacaṃ striyaḥ |
59 | nūnam ācaritaṃ pāpaṃ mayā pūrveṣu janmasu
yā paśyāmi hatān putrān pautrān bhrātṝṃś ca keśava evam ārtā vilapatī dadarśa nihataṃ sutam |