Book 11 Chapter 8 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | vidurasya tu tad vākyaṃ niśamya kurusattamaḥ
putraśokābhisaṃtaptaḥ papāta bhuvi mūrchitaḥ |
2 | taṃ tathā patitaṃ bhūmau niḥsaṃjñaṃ prekṣya bāndhavāḥ
kṛṣṇadvaipāyanaś caiva kṣattā ca viduras tathā |
3 | saṃjayaḥ suhṛdaś cānye dvāḥsthā ye cāsya saṃmatāḥ
jalena sukhaśītena tālavṛntaiś ca bhārata |
4 | paspṛśuś ca karair gātraṃ vījamānāś ca yatnataḥ
anvāsan suciraṃ kālaṃ dhṛtarāṣṭraṃ tathāgatam |
5 | atha dīrghasya kālasya labdhasaṃjño mahīpatiḥ
vilalāpa ciraṃ kālaṃ putrādhibhir abhiplutaḥ |
6 | dhig astu khalu mānuṣyaṃ mānuṣye ca parigraham
yatomūlāni duḥkhāni saṃbhavanti muhur muhuḥ |
7 | putranāśe 'rthanāśe ca jñātisaṃbandhinām api
prāpyate sumahad duḥkhaṃ viṣāgnipratimaṃ vibho |
8 | yena dahyanti gātrāṇi yena prajñā vinaśyati
yenābhibhūtaḥ puruṣo maraṇaṃ bahu manyate |
9 | tad idaṃ vyasanaṃ prāptaṃ mayā bhāgyaviparyayāt
tac caivāhaṃ kariṣyāmi adyaiva dvijasattama |
10 | ity uktvā tu mahātmānaṃ pitaraṃ brahmavittamam
dhṛtarāṣṭro 'bhavan mūḍhaḥ śokaṃ ca paramaṃ gataḥ abhūc ca tūṣṇīṃ rājāsau dhyāyamāno mahīpate |
11 | tasya tad vacanaṃ śrutvā kṛṣṇadvaipāyanaḥ prabhuḥ
putraśokābhisaṃtaptaṃ putraṃ vacanam abravīt |
12 | dhṛtarāṣṭra mahābāho yat tvāṃ vakṣyāmi tac chṛṇu
śrutavān asi medhāvī dharmārthakuśalas tathā |
13 | na te 'sty aviditaṃ kiṃ cid veditavyaṃ paraṃtapa
anityatāṃ hi martyānāṃ vijānāsi na saṃśayaḥ |
14 | adhruve jīvaloke ca sthāne vāśāśvate sati
jīvite maraṇānte ca kasmāc chocasi bhārata |
15 | pratyakṣaṃ tava rājendra vairasyāsya samudbhavaḥ
putraṃ te kāraṇaṃ kṛtvā kālayogena kāritaḥ |
16 | avaśyaṃ bhavitavye ca kurūṇāṃ vaiśase nṛpa
kasmāc chocasi tāñ śūrān gatān paramikāṃ gatim |
17 | jānatā ca mahābāho vidureṇa mahātmanā
yatitaṃ sarvayatnena śamaṃ prati janeśvara |
18 | na ca daivakṛto mārgaḥ śakyo bhūtena kena cit
ghaṭatāpi ciraṃ kālaṃ niyantum iti me matiḥ |
19 | devatānāṃ hi yat kāryaṃ mayā pratyakṣataḥ śrutam
tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi kathaṃ sthairyaṃ bhavet tava |
20 | purāhaṃ tvarito yātaḥ sabhām aindrīṃ jitaklamaḥ
apaśyaṃ tatra ca tadā samavetān divaukasaḥ nāradapramukhāṃś cāpi sarvān devaṛṣīṃs tathā |
21 | tatra cāpi mayā dṛṣṭā pṛthivī pṛthivīpate
kāryārtham upasaṃprāptā devatānāṃ samīpataḥ |
22 | upagamya tadā dhātrī devān āha samāgatān
yat kāryaṃ mama yuṣmābhir brahmaṇaḥ sadane tadā pratijñātaṃ mahābhāgās tac chīghraṃ saṃvidhīyatām |
23 | tasyās tad vacanaṃ śrutvā viṣṇur lokanamaskṛtaḥ
uvāca prahasan vākyaṃ pṛthivīṃ devasaṃsadi |
24 | dhṛtarāṣṭrasya putrāṇāṃ yas tu jyeṣṭhaḥ śatasya vai
duryodhana iti khyātaḥ sa te kāryaṃ kariṣyati taṃ ca prāpya mahīpālaṃ kṛtakṛtyā bhaviṣyasi |
25 | tasyārthe pṛthivīpālāḥ kurukṣetre samāgatāḥ
anyonyaṃ ghātayiṣyanti dṛḍhaiḥ śastraiḥ prahāriṇaḥ |
26 | tatas te bhavitā devi bhārasya yudhi nāśanam
gaccha śīghraṃ svakaṃ sthānaṃ lokān dhāraya śobhane |
27 | sa eṣa te suto rājaṃl lokasaṃhārakāraṇāt
kaler aṃśaḥ samutpanno gāndhāryā jaṭhare nṛpa |
28 | amarṣī capalaś cāpi krodhano duṣprasādhanaḥ
daivayogāt samutpannā bhrātaraś cāsya tādṛśāḥ |
29 | śakunir mātulaś caiva karṇaś ca paramaḥ sakhā
samutpannā vināśārthaṃ pṛthivyāṃ sahitā nṛpāḥ etam arthaṃ mahābāho nārado veda tattvataḥ |
30 | ātmāparādhāt putrās te vinaṣṭāḥ pṛthivīpate
mā tāñ śocasva rājendra na hi śoke 'sti kāraṇam |
31 | na hi te pāṇḍavāḥ svalpam aparādhyanti bhārata
putrās tava durātmāno yair iyaṃ ghātitā mahī |
32 | nāradena ca bhadraṃ te pūrvam eva na saṃśayaḥ
yudhiṣṭhirasya samitau rājasūye niveditam |
33 | pāṇḍavāḥ kauravāś caiva samāsādya parasparam
na bhaviṣyanti kaunteya yat te kṛtyaṃ tad ācara |
34 | nāradasya vacaḥ śrutvā tadāśocanta pāṇḍavāḥ
etat te sarvam ākhyātaṃ devaguhyaṃ sanātanam |
35 | kathaṃ te śokanāśaḥ syāt prāṇeṣu ca dayā prabho
snehaś ca pāṇḍuputreṣu jñātvā daivakṛtaṃ vidhim |
36 | eṣa cārtho mahābāho pūrvam eva mayā śrutaḥ
kathito dharmarājasya rājasūye kratūttame |
37 | yatitaṃ dharmaputreṇa mayā guhye nivedite
avigrahe kauravāṇāṃ daivaṃ tu balavattaram |
38 | anatikramaṇīyo hi vidhī rājan kathaṃ cana
kṛtāntasya hi bhūtena sthāvareṇa trasena ca |
39 | bhavān karmaparo yatra buddhiśreṣṭhaś ca bhārata
muhyate prāṇināṃ jñātvā gatiṃ cāgatim eva ca |
40 | tvāṃ tu śokena saṃtaptaṃ muhyamānaṃ muhur muhuḥ
jñātvā yudhiṣṭhiro rājā prāṇān api parityajet |
41 | kṛpālur nityaśo vīras tiryagyonigateṣv api
sa kathaṃ tvayi rājendra kṛpāṃ vai na kariṣyati |
42 | mama caiva niyogena vidheś cāpy anivartanāt
pāṇḍavānāṃ ca kāruṇyāt prāṇān dhāraya bhārata |
43 | evaṃ te vartamānasya loke kīrtir bhaviṣyati
dharmaś ca sumahāṃs tāta taptaṃ syāc ca tapaś cirāt |
44 | putraśokasamutpannaṃ hutāśaṃ jvalitaṃ yathā
prajñāmbhasā mahārāja nirvāpaya sadā sadā |
45 | etac chrutvā tu vacanaṃ vyāsasyāmitatejasaḥ
muhūrtaṃ samanudhyāya dhṛtarāṣṭro 'bhyabhāṣata |
46 | mahatā śokajālena praṇunno 'smi dvijottama
nātmānam avabudhyāmi muhyamāno muhur muhuḥ |
47 | idaṃ tu vacanaṃ śrutvā tava daivaniyogajam
dhārayiṣyāmy ahaṃ prāṇān yatiṣye ca naśocitum |
48 | etac chrutvā tu vacanaṃ vyāsaḥ satyavatīsutaḥ
dhṛtarāṣṭrasya rājendra tatraivāntaradhīyata |