Book 11 Chapter 2 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | tato 'mṛtasamair vākyair hlādayan puruṣarṣabham
vaicitravīryaṃ viduro yad uvāca nibodha tat |
2 | vidura uvāca |
2 | uttiṣṭha rājan kiṃ śeṣe dhārayātmānam ātmanā
sthirajaṅgamamartyānāṃ sarveṣām eṣa nirṇayaḥ |
3 | sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ
saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam |
4 | yadā śūraṃ ca bhīruṃ ca yamaḥ karṣati bhārata
tat kiṃ na yotsyanti hi te kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabha |
5 | ayudhyamāno mriyate yudhyamānaś ca jīvati
kālaṃ prāpya mahārāja na kaś cid ativartate |
6 | na cāpy etān hatān yuddhe rājañ śocitum arhasi
pramāṇaṃ yadi śāstrāṇi gatās te paramāṃ gatim |
7 | sarve svādhyāyavanto hi sarve ca caritavratāḥ
sarve cābhimukhāḥ kṣīṇās tatra kā paridevanā |
8 | adarśanād āpatitāḥ punaś cādarśanaṃ gatāḥ
na te tava na teṣāṃ tvaṃ tatra kā paridevanā |
9 | hato 'pi labhate svargaṃ hatvā ca labhate yaśaḥ
ubhayaṃ no bahuguṇaṃ nāsti niṣphalatā raṇe |
10 | teṣāṃ kāmadughāṃl lokān indraḥ saṃkalpayiṣyati
indrasyātithayo hy ete bhavanti puruṣarṣabha |
11 | na yajñair dakṣiṇāvadbhir na tapobhir na vidyayā
svargaṃ yānti tathā martyā yathā śūrā raṇe hatāḥ |
12 | mātāpitṛsahasrāṇi putradāraśatāni ca
saṃsāreṣv anubhūtāni kasya te kasya vā vayam |
13 | śokasthānasahasrāṇi bhayasthānaśatāni ca
divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam |
14 | na kālasya priyaḥ kaś cin na dveṣyaḥ kurusattama
na madhyasthaḥ kva cit kālaḥ sarvaṃ kālaḥ prakarṣati |
15 | anityaṃ jīvitaṃ rūpaṃ yauvanaṃ dravyasaṃcayaḥ
ārogyaṃ priyasaṃvāso gṛdhyed eṣu na paṇḍitaḥ |
16 | na jānapadikaṃ duḥkham ekaḥ śocitum arhasi
apy abhāvena yujyeta tac cāsya na nivartate |
17 | aśocan pratikurvīta yadi paśyet parākramam
bhaiṣajyam etad duḥkhasya yad etan nānucintayet cintyamānaṃ hi na vyeti bhūyaś cāpi vivardhate |
18 | aniṣṭasaṃprayogāc ca viprayogāt priyasya ca
manuṣyā mānasair duḥkhair yujyante ye 'lpabuddhayaḥ |
19 | nārtho na dharmo na sukhaṃ yad etad anuśocasi
na ca nāpaiti kāryārthāt trivargāc caiva bhraśyate |
20 | anyām anyāṃ dhanāvasthāṃ prāpya vaiśeṣikīṃ narāḥ
asaṃtuṣṭāḥ pramuhyanti saṃtoṣaṃ yānti paṇḍitāḥ |
21 | prajñayā mānasaṃ duḥkhaṃ hanyāc chārīram auṣadhaiḥ
etaj jñānasya sāmarthyaṃ na bālaiḥ samatām iyāt |
22 | śayānaṃ cānuśayati tiṣṭhantaṃ cānutiṣṭhati
anudhāvati dhāvantaṃ karma pūrvakṛtaṃ naram |
23 | yasyāṃ yasyām avasthāyāṃ yat karoti śubhāśubham
tasyāṃ tasyām avasthāyāṃ tat tat phalam upāśnute |