Book 11 Chapter 1 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | hate duryodhane caiva hate sainye ca sarvaśaḥ
dhṛtarāṣṭro mahārājaḥ śrutvā kim akaron mune |
2 | tathaiva kauravo rājā dharmaputro mahāmanāḥ
kṛpaprabhṛtayaś caiva kim akurvata te trayaḥ |
3 | aśvatthāmnaḥ śrutaṃ karma śāpaś cānyonyakāritaḥ
vṛttāntam uttaraṃ brūhi yad abhāṣata saṃjayaḥ |
4 | vaiśaṃpāyana uvāca |
4 | hate putraśate dīnaṃ chinnaśākham iva drumam
putraśokābhisaṃtaptaṃ dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim |
5 | dhyānamūkatvam āpannaṃ cintayā samabhiplutam
abhigamya mahāprājñaḥ saṃjayo vākyam abravīt |
6 | kiṃ śocasi mahārāja nāsti śoke sahāyatā
akṣauhiṇyo hatāś cāṣṭau daśa caiva viśāṃ pate nirjaneyaṃ vasumatī śūnyā saṃprati kevalā |
7 | nānādigbhyaḥ samāgamya nānādeśyā narādhipāḥ
sahitās tava putreṇa sarve vai nidhanaṃ gatāḥ |
8 | pitṝṇāṃ putrapautrāṇāṃ jñātīnāṃ suhṛdāṃ tathā
gurūṇāṃ cānupūrvyeṇa pretakāryāṇi kāraya |
9 | vaiśaṃpāyana uvāca |
9 | tac chrutvā karuṇaṃ vākyaṃ putrapautravadhārditaḥ
papāta bhuvi durdharṣo vātāhata iva drumaḥ |
10 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
10 | hataputro hatāmātyo hatasarvasuhṛjjanaḥ
duḥkhaṃ nūnaṃ bhaviṣyāmi vicaran pṛthivīm imām |
11 | kiṃ nu bandhuvihīnasya jīvitena mamādya vai
lūnapakṣasya iva me jarājīrṇasya pakṣiṇaḥ |
12 | hṛtarājyo hatasuhṛd dhatacakṣuś ca vai tathā
na bhrājiṣye mahāprājña kṣīṇaraśmir ivāṃśumān |
13 | na kṛtaṃ suhṛdāṃ vākyaṃ jāmadagnyasya jalpataḥ
nāradasya ca devarṣeḥ kṛṣṇadvaipāyanasya ca |
14 | sabhāmadhye tu kṛṣṇena yac chreyo 'bhihitaṃ mama
alaṃ vaireṇa te rājan putraḥ saṃgṛhyatām iti |
15 | tac ca vākyam akṛtvāhaṃ bhṛśaṃ tapyāmi durmatiḥ
na hi śrotāsmi bhīṣmasya dharmayuktaṃ prabhāṣitam |
16 | duryodhanasya ca tathā vṛṣabhasyeva nardataḥ
duḥśāsanavadhaṃ śrutvā karṇasya ca viparyayam droṇasūryoparāgaṃ ca hṛdayaṃ me vidīryate |
17 | na smarāmy ātmanaḥ kiṃ cit purā saṃjaya duṣkṛtam
yasyedaṃ phalam adyeha mayā mūḍhena bhujyate |
18 | nūnaṃ hy apakṛtaṃ kiṃ cin mayā pūrveṣu janmasu
yena māṃ duḥkhabhāgeṣu dhātā karmasu yuktavān |
19 | pariṇāmaś ca vayasaḥ sarvabandhukṣayaś ca me
suhṛnmitravināśaś ca daivayogād upāgataḥ ko 'nyo 'sti duḥkhitataro mayā loke pumān iha |
20 | tan mām adyaiva paśyantu pāṇḍavāḥ saṃśitavratam
vivṛtaṃ brahmalokasya dīrgham adhvānam āsthitam |
21 | vaiśaṃpāyana uvāca |
21 | tasya lālapyamānasya bahuśokaṃ vicinvataḥ
śokāpahaṃ narendrasya saṃjayo vākyam abravīt |
22 | śokaṃ rājan vyapanuda śrutās te vedaniścayāḥ
śāstrāgamāś ca vividhā vṛddhebhyo nṛpasattama sṛñjaye putraśokārte yad ūcur munayaḥ purā |
23 | tathā yauvanajaṃ darpam āsthite te sute nṛpa
na tvayā suhṛdāṃ vākyaṃ bruvatām avadhāritam svārthaś ca na kṛtaḥ kaś cil lubdhena phalagṛddhinā |
24 | tava duḥśāsano mantrī rādheyaś ca durātmavān
śakuniś caiva duṣṭātmā citrasenaś ca durmatiḥ śalyaś ca yena vai sarvaṃ śalyabhūtaṃ kṛtaṃ jagat |
25 | kuruvṛddhasya bhīṣmasya gāndhāryā vidurasya ca
na kṛtaṃ vacanaṃ tena tava putreṇa bhārata |
26 | na dharmaḥ satkṛtaḥ kaś cin nityaṃ yuddham iti bruvan
kṣapitāḥ kṣatriyāḥ sarve śatrūṇāṃ vardhitaṃ yaśaḥ |
27 | madhyastho hi tvam apy āsīr na kṣamaṃ kiṃ cid uktavān
dhūr dhareṇa tvayā bhāras tulayā na samaṃ dhṛtaḥ |
28 | ādāv eva manuṣyeṇa vartitavyaṃ yathā kṣamam
yathā nātītam arthaṃ vai paścāttāpena yujyate |
29 | putragṛddhyā tvayā rājan priyaṃ tasya cikīrṣatā
paścāttāpam idaṃ prāptaṃ na tvaṃ śocitum arhasi |
30 | madhu yaḥ kevalaṃ dṛṣṭvā prapātaṃ nānupaśyati
sa bhraṣṭo madhulobhena śocaty eva yathā bhavān |
31 | arthān na śocan prāpnoti na śocan vindate sukham
na śocañ śriyam āpnoti na śocan vindate param |
32 | svayam utpādayitvāgniṃ vastreṇa pariveṣṭayet
dahyamāno manastāpaṃ bhajate na sa paṇḍitaḥ |
33 | tvayaiva sasutenāyaṃ vākyavāyusamīritaḥ
lobhājyena ca saṃsikto jvalitaḥ pārthapāvakaḥ |
34 | tasmin samiddhe patitāḥ śalabhā iva te sutāḥ
tān keśavārcir nirdagdhān na tvaṃ śocitum arhasi |
35 | yac cāśrupātakalilaṃ vadanaṃ vahase nṛpa
aśāstradṛṣṭam etad dhi na praśaṃsanti paṇḍitāḥ |
36 | visphuliṅgā iva hy etān dahanti kila mānavān
jahīhi manyuṃ buddhyā vai dhārayātmānam ātmanā |
37 | evam āśvāsitas tena saṃjayena mahātmanā
viduro bhūya evāha buddhipūrvaṃ paraṃtapa |