Book 10 Chapter 9 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | te hatvā sarvapāñcālān draupadeyāṃś ca sarvaśaḥ
agacchan sahitās tatra yatra duryodhano hataḥ |
2 | gatvā cainam apaśyaṃs te kiṃ cit prāṇaṃ narādhipam
tato rathebhyaḥ praskandya parivavrus tavātmajam |
3 | taṃ bhagnasakthaṃ rājendra kṛcchraprāṇam acetasam
vamantaṃ rudhiraṃ vaktrād apaśyan vasudhātale |
4 | vṛtaṃ samantād bahubhiḥ śvāpadair ghoradarśanaiḥ
śālāvṛkagaṇaiś caiva bhakṣayiṣyadbhir antikāt |
5 | nivārayantaṃ kṛcchrāt tāñ śvāpadān saṃcikhādiṣūn
viveṣṭamānaṃ mahyāṃ ca subhṛśaṃ gāḍhavedanam |
6 | taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ bhūmau svarudhirokṣitam
hataśiṣṭās trayo vīrāḥ śokārtāḥ paryavārayan aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ |
7 | tais tribhiḥ śoṇitādigdhair niḥśvasadbhir mahārathaiḥ
śuśubhe saṃvṛto rājā vedī tribhir ivāgnibhiḥ |
8 | te taṃ śayānaṃ saṃprekṣya rājānam atathocitam
aviṣahyena duḥkhena tatas te rurudus trayaḥ |
9 | tatas te rudhiraṃ hastair mukhān nirmṛjya tasya ha
raṇe rājñaḥ śayānasya kṛpaṇaṃ paryadevayan |
10 | kṛpa uvāca |
10 | na daivasyātibhāro 'sti yad ayaṃ rudhirokṣitaḥ
ekādaśacamūbhartā śete duryodhano hataḥ |
11 | paśya cāmīkarābhasya cāmīkaravibhūṣitām
gadāṃ gadāpriyasyemāṃ samīpe patitāṃ bhuvi |
12 | iyam enaṃ gadā śūraṃ na jahāti raṇe raṇe
svargāyāpi vrajantaṃ hi na jahāti yaśasvinam |
13 | paśyemāṃ saha vīreṇa jāmbūnadavibhūṣitām
śayānāṃ śayane dharme bhāryāṃ prītimatīm iva |
14 | yo vai mūrdhāvasiktānām agre yātaḥ paraṃtapaḥ
sa hato grasate pāṃsūn paśya kālasya paryayam |
15 | yenājau nihatā bhūmāv aśerata purā dviṣaḥ
sa bhūmau nihataḥ śete kururājaḥ parair ayam |
16 | bhayān namanti rājāno yasya sma śatasaṃghaśaḥ
sa vīraśayane śete kravyādbhiḥ parivāritaḥ |
17 | upāsata nṛpāḥ pūrvam arthahetor yam īśvaram
dhik sadyo nihataḥ śete paśya kālasya paryayam |
18 | saṃjaya uvāca |
18 | taṃ śayānaṃ nṛpaśreṣṭhaṃ tato bharatasattama
aśvatthāmā samālokya karuṇaṃ paryadevayat |
19 | āhus tvāṃ rājaśārdūla mukhyaṃ sarvadhanuṣmatām
dhanādhyakṣopamaṃ yuddhe śiṣyaṃ saṃkarṣaṇasya ha |
20 | kathaṃ vivaram adrākṣīd bhīmasenas tavānagha
balinaḥ kṛtino nityaṃ sa ca pāpātmavān nṛpa |
21 | kālo nūnaṃ mahārāja loke 'smin balavattaraḥ
paśyāmo nihataṃ tvāṃ ced bhīmasenena saṃyuge |
22 | kathaṃ tvāṃ sarvadharmajñaṃ kṣudraḥ pāpo vṛkodaraḥ
nikṛtyā hatavān mando nūnaṃ kālo duratyayaḥ |
23 | dharmayuddhe hy adharmeṇa samāhūyaujasā mṛdhe
gadayā bhīmasenena nirbhinne sakthinī tava |
24 | adharmeṇa hatasyājau mṛdyamānaṃ padā śiraḥ
yad upekṣitavān kṣudro dhik tam astu yudhiṣṭhiram |
25 | yuddheṣv apavadiṣyanti yodhā nūnaṃ vṛkodaram
yāvat sthāsyanti bhūtāni nikṛtyā hy asi pātitaḥ |
26 | nanu rāmo 'bravīd rājaṃs tvāṃ sadā yadunandanaḥ
duryodhanasamo nāsti gadayā iti vīryavān |
27 | ślāghate tvāṃ hi vārṣṇeyo rājan saṃsatsu bhārata
suśiṣyo mama kauravyo gadāyuddha iti prabho |
28 | yāṃ gatiṃ kṣatriyasyāhuḥ praśastāṃ paramarṣayaḥ
hatasyābhimukhasyājau prāptas tvam asi tāṃ gatim |
29 | duryodhana na śocāmi tvām ahaṃ puruṣarṣabha
hataputrāṃ tu śocāmi gāndhārīṃ pitaraṃ ca te bhikṣukau vicariṣyete śocantau pṛthivīm imām |
30 | dhig astu kṛṣṇaṃ vārṣṇeyam arjunaṃ cāpi durmatim
dharmajñamāninau yau tvāṃ vadhyamānam upekṣatām |
31 | pāṇḍavāś cāpi te sarve kiṃ vakṣyanti narādhipān
kathaṃ duryodhano 'smābhir hata ity anapatrapāḥ |
32 | dhanyas tvam asi gāndhāre yas tvam āyodhane hataḥ
prayāto 'bhimukhaḥ śatrūn dharmeṇa puruṣarṣabha |
33 | hataputrā hi gāndhārī nihatajñātibāndhavā
prajñācakṣuś ca durdharṣaḥ kāṃ gatiṃ pratipatsyate |
34 | dhig astu kṛtavarmāṇaṃ māṃ kṛpaṃ ca mahāratham
ye vayaṃ na gatāḥ svargaṃ tvāṃ puraskṛtya pārthivam |
35 | dātāraṃ sarvakāmānāṃ rakṣitāraṃ prajāhitam
yad vayaṃ nānugacchāmas tvāṃ dhig asmān narādhamān |
36 | kṛpasya tava vīryeṇa mama caiva pituś ca me
sabhṛtyānāṃ naravyāghra ratnavanti gṛhāṇi ca |
37 | bhavatprasādād asmābhiḥ samitraiḥ sahabāndhavaiḥ
avāptāḥ kratavo mukhyā bahavo bhūridakṣiṇāḥ |
38 | kutaś cāpīdṛśaṃ sārtham upalapsyāmahe vayam
yādṛśena puraskṛtya tvaṃ gataḥ sarvapārthivān |
39 | vayam eva trayo rājan gacchantaṃ paramāṃ gatim
yad vai tvāṃ nānugacchāmas tena tapsyāmahe vayam |
40 | tvatsvargahīnā hīnārthāḥ smarantaḥ sukṛtasya te
kiṃ nāma tad bhavet karma yena tvānuvrajema vai |
41 | duḥkhaṃ nūnaṃ kuruśreṣṭha cariṣyāmo mahīm imām
hīnānāṃ nas tvayā rājan kutaḥ śāntiḥ kutaḥ sukham |
42 | gatvaitāṃs tu mahārāja sametya tvaṃ mahārathān
yathāśreṣṭhaṃ yathājyeṣṭhaṃ pūjayer vacanān mama |
43 | ācāryaṃ pūjayitvā ca ketuṃ sarvadhanuṣmatām
hataṃ mayādya śaṃsethā dhṛṣṭadyumnaṃ narādhipa |
44 | pariṣvajethā rājānaṃ bāhlikaṃ sumahāratham
saindhavaṃ somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca |
45 | tathā pūrvagatān anyān svargaṃ pārthivasattamān
asmad vākyāt pariṣvajya pṛcchethās tvam anāmayam |
46 | ity evam uktvā rājānaṃ bhagnasaktham acetasam
aśvatthāmā samudvīkṣya punar vacanam abravīt |
47 | duryodhana jīvasi ced vācaṃ śrotrasukhāṃ śṛṇu
sapta pāṇḍavataḥ śeṣā dhārtarāṣṭrās trayo vayam |
48 | te caiva bhrātaraḥ pañca vāsudevo 'tha sātyakiḥ
ahaṃ ca kṛtavarmā ca kṛpaḥ śāradvatas tathā |
49 | draupadeyā hatāḥ sarve dhṛṣṭadyumnasya cātmajāḥ
pāñcālā nihatāḥ sarve matsyaśeṣaṃ ca bhārata |
50 | kṛte pratikṛtaṃ paśya hataputrā hi pāṇḍavāḥ
sauptike śibiraṃ teṣāṃ hataṃ sanaravāhanam |
51 | mayā ca pāpakarmāsau dhṛṣṭadyumno mahīpate
praviśya śibiraṃ rātrau paśumāreṇa māritaḥ |
52 | duryodhanas tu tāṃ vācaṃ niśamya manasaḥ priyām
pratilabhya punaś ceta idaṃ vacanam abravīt |
53 | na me 'karot tad gāṅgeyo na karṇo na ca te pitā
yat tvayā kṛpabhojābhyāṃ sahitenādya me kṛtam |
54 | sa cet senāpatiḥ kṣudro hataḥ sārdhaṃ śikhaṇḍinā
tena manye maghavatā samam ātmānam adya vai |
55 | svasti prāpnuta bhadraṃ vaḥ svarge naḥ saṃgamaḥ punaḥ
ity evam uktvā tūṣṇīṃ sa kururājo mahāmanāḥ prāṇān udasṛjad vīraḥ suhṛdāṃ śokam ādadhat |
56 | tatheti te pariṣvaktāḥ pariṣvajya ca taṃ nṛpam
punaḥ punaḥ prekṣamāṇāḥ svakān āruruhū rathān |
57 | ity evaṃ tava putrasya niśamya karuṇāṃ giram
pratyūṣakāle śokārtaḥ prādhāvaṃ nagaraṃ prati |
58 | tava putre gate svargaṃ śokārtasya mamānagha
ṛṣidattaṃ pranaṣṭaṃ tad divyadarśitvam adya vai |
59 | vaiśaṃpāyana uvāca |
59 | iti śrutvā sa nṛpatiḥ putrajñātivadhaṃ tadā
niḥśvasya dīrgham uṣṇaṃ ca tataś cintāparo 'bhavat |