Book 10 Chapter 3 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | kṛpasya vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ śubham
aśvatthāmā mahārāja duḥkhaśokasamanvitaḥ |
2 | dahyamānas tu śokena pradīptenāgninā yathā
krūraṃ manas tataḥ kṛtvā tāv ubhau pratyabhāṣata |
3 | puruṣe puruṣe buddhiḥ sā sā bhavati śobhanā
tuṣyanti ca pṛthak sarve prajñayā te svayā svayā |
4 | sarvo hi manyate loka ātmānaṃ buddhimattaram
sarvasyātmā bahumataḥ sarvātmānaṃ praśaṃsati |
5 | sarvasya hi svakā prajñā sādhuvāde pratiṣṭhitā
parabuddhiṃ ca nindanti svāṃ praśaṃsanti cāsakṛt |
6 | kāraṇāntarayogena yoge yeṣāṃ samā matiḥ
te 'nyonyena ca tuṣyanti bahu manyanti cāsakṛt |
7 | tasyaiva tu manuṣyasya sā sā buddhis tadā tadā
kālayogaviparyāsaṃ prāpyānyonyaṃ vipadyate |
8 | acintyatvād dhi cittānāṃ manuṣyāṇāṃ viśeṣataḥ
cittavaikalyam āsādya sā sā buddhiḥ prajāyate |
9 | yathā hi vaidyaḥ kuśalo jñātvā vyādhiṃ yathāvidhi
bheṣajaṃ kurute yogāt praśamārtham ihābhibho |
10 | evaṃ kāryasya yogārthaṃ buddhiṃ kurvanti mānavāḥ
prajñayā hi svayā yuktās tāṃ ca nindanti mānavāḥ |
11 | anyayā yauvane martyo buddhyā bhavati mohitaḥ
madhye 'nyayā jarāyāṃ tu so 'nyāṃ rocayate matim |
12 | vyasanaṃ vā punar ghoraṃ samṛddhiṃ vāpi tādṛśīm
avāpya puruṣo bhoja kurute buddhivaikṛtam |
13 | ekasminn eva puruṣe sā sā buddhis tadā tadā
bhavaty anityaprajñatvāt sā tasyaiva na rocate |
14 | niścitya tu yathāprajñaṃ yāṃ matiṃ sādhu paśyati
tasyāṃ prakurute bhāvaṃ sā tasyodyogakārikā |
15 | sarvo hi puruṣo bhoja sādhv etad iti niścitaḥ
kartum ārabhate prīto maraṇādiṣu karmasu |
16 | sarve hi yuktiṃ vijñāya prajñāṃ cāpi svakāṃ narāḥ
ceṣṭante vividhāś ceṣṭā hitam ity eva jānate |
17 | upajātā vyasanajā yeyam adya matir mama
yuvayos tāṃ pravakṣyāmi mama śokavināśinīm |
18 | prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā karma tāsu vidhāya ca
varṇe varṇe samādhatta ekaikaṃ guṇavattaram |
19 | brāhmaṇe damam avyagraṃ kṣatriye teja uttamam
dākṣyaṃ vaiśye ca śūdre ca sarvavarṇānukūlatām |
20 | adānto brāhmaṇo 'sādhur nistejāḥ kṣatriyo 'dhamaḥ
adakṣo nindyate vaiśyaḥ śūdraś ca pratikūlavān |
21 | so 'smi jātaḥ kule śreṣṭhe brāhmaṇānāṃ supūjite
mandabhāgyatayāsmy etaṃ kṣatradharmam anu ṣṭhitaḥ |
22 | kṣatradharmaṃ viditvāhaṃ yadi brāhmaṇy asaṃśritam
prakuryāṃ sumahat karma na me tat sādhu saṃmatam |
23 | dhārayitvā dhanur divyaṃ divyāny astrāṇi cāhave
pitaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā kiṃ nu vakṣyāmi saṃsadi |
24 | so 'ham adya yathākāmaṃ kṣatradharmam upāsya tam
gantāsmi padavīṃ rājñaḥ pituś cāpi mahādyuteḥ |
25 | adya svapsyanti pāñcālā viśvastā jitakāśinaḥ
vimuktayugyakavacā harṣeṇa ca samanvitāḥ vayaṃ jitā matāś caiṣāṃ śrāntā vyāyam anena ca |
26 | teṣāṃ niśi prasuptānāṃ svasthānāṃ śibire svake
avaskandaṃ kariṣyāmi śibirasyādya duṣkaram |
27 | tān avaskandya śibire pretabhūtān vicetasaḥ
sūdayiṣyāmi vikramya maghavān iva dānavān |
28 | adya tān sahitān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān
sūdayiṣyāmi vikramya kakṣaṃ dīpta ivānalaḥ nihatya caiva pāñcālāñ śāntiṃ labdhāsmi sattama |
29 | pāñcāleṣu cariṣyāmi sūdayann adya saṃyuge
pinākapāṇiḥ saṃkruddhaḥ svayaṃ rudraḥ paśuṣv iva |
30 | adyāhaṃ sarvapāñcālān nihatya ca nikṛtya ca
ardayiṣyāmi saṃkruddho raṇe pāṇḍusutāṃs tathā |
31 | adyāhaṃ sarvapāñcālaiḥ kṛtvā bhūmiṃ śarīriṇīm
prahṛtyaikaikaśas tebhyo bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ |
32 | duryodhanasya karṇasya bhīṣmasaindhavayor api
gamayiṣyāmi pāñcālān padavīm adya durgamām |
33 | adya pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumnasya vai niśi
virātre pramathiṣyāmi paśor iva śiro balāt |
34 | adya pāñcālapāṇḍūnāṃ śayitān ātmajān niśi
khaḍgena niśitenājau pramathiṣyāmi gautama |
35 | adya pāñcālasenāṃ tāṃ nihatya niśi sauptike
kṛtakṛtyaḥ sukhī caiva bhaviṣyāmi mahāmate |