Book 9 Chapter 64 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | vātikānāṃ sakāśāt tu śrutvā duryodhanaṃ hatam
hataśiṣṭās tato rājan kauravāṇāṃ mahārathāḥ |
2 | vinirbhinnāḥ śitair bāṇair gadātomaraśaktibhiḥ
aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ tvaritā javanair aśvair āyodhanam upāgaman |
3 | tatrāpaśyan mahātmānaṃ dhārtarāṣṭraṃ nipātitam
prabhagnaṃ vāyuvegena mahāśālaṃ yathā vane |
4 | bhūmau viveṣṭamānaṃ taṃ rudhireṇa samukṣitam
mahāgajam ivāraṇye vyādhena vinipātitam |
5 | vivartamānaṃ bahuśo rudhiraughapariplutam
yadṛcchayā nipatitaṃ cakram ādityagocaram |
6 | mahāvātasamutthena saṃśuṣkam iva sāgaram
pūrṇacandram iva vyomni tuṣārāvṛtamaṇḍalam |
7 | reṇudhvastaṃ dīrghabhujaṃ mātaṅgasamavikramam
vṛtaṃ bhūtagaṇair ghoraiḥ kravyādaiś ca samantataḥ yathā dhanaṃ lipsamānair bhṛtyair nṛpatisattamam |
8 | bhrukuṭīkṛtavaktrāntaṃ krodhād udvṛttacakṣuṣam
sāmarṣaṃ taṃ naravyāghraṃ vyāghraṃ nipatitaṃ yathā |
9 | te tu dṛṣṭvā maheṣvāsā bhūtale patitaṃ nṛpam
moham abhyāgaman sarve kṛpaprabhṛtayo rathāḥ |
10 | avatīrya rathebhyas tu prādravan rājasaṃnidhau
duryodhanaṃ ca saṃprekṣya sarve bhūmāv upāviśan |
11 | tato drauṇir mahārāja bāṣpapūrṇekṣaṇaḥ śvasan
uvāca bharataśreṣṭhaṃ sarvalokeśvareśvaram |
12 | na nūnaṃ vidyate 'sahyaṃ mānuṣye kiṃ cid eva hi
yatra tvaṃ puruṣavyāghra śeṣe pāṃsuṣu rūṣitaḥ |
13 | bhūtvā hi nṛpatiḥ pūrvaṃ samājñāpya ca medinīm
katham eko 'dya rājendra tiṣṭhase nirjane vane |
14 | duḥśāsanaṃ na paśyāmi nāpi karṇaṃ mahāratham
nāpi tān suhṛdaḥ sarvān kim idaṃ bharatarṣabha |
15 | duḥkhaṃ nūnaṃ kṛtāntasya gatiṃ jñātuṃ kathaṃ cana
lokānāṃ ca bhavān yatra śete pāṃsuṣu rūṣitaḥ |
16 | eṣa mūrdhāvasiktānām agre gatvā paraṃtapaḥ
satṛṇaṃ grasate pāṃsuṃ paśya kālasya paryayam |
17 | kva te tad amalaṃ chatraṃ vyajanaṃ kva ca pārthiva
sā ca te mahatī senā kva gatā pārthivottama |
18 | durvijñeyā gatir nūnaṃ kāryāṇāṃ kāraṇāntare
yad vai lokagurur bhūtvā bhavān etāṃ daśāṃ gataḥ |
19 | adhruvā sarvamartyeṣu dhruvaṃ śrīr upalakṣyate
bhavato vyasanaṃ dṛṣṭvā śakravispardhino bhṛśam |
20 | tasya tad vacanaṃ śrutvā duḥkhitasya viśeṣataḥ
uvāca rājan putras te prāptakālam idaṃ vacaḥ |
21 | vimṛjya netre pāṇibhyāṃ śokajaṃ bāṣpam utsṛjan
kṛpādīn sa tadā vīrān sarvān eva narādhipaḥ |
22 | īdṛśo martyadharmo 'yaṃ dhātrā nirdiṣṭa ucyate
vināśaḥ sarvabhūtānāṃ kālaparyāyakāritaḥ |
23 | so 'yaṃ māṃ samanuprāptaḥ pratyakṣaṃ bhavatāṃ hi yaḥ
pṛthivīṃ pālayitvāham etāṃ niṣṭhām upāgataḥ |
24 | diṣṭyā nāhaṃ parāvṛtto yuddhe kasyāṃ cid āpadi
diṣṭyāhaṃ nihataḥ pāpaiś chalenaiva viśeṣataḥ |
25 | utsāhaś ca kṛto nityaṃ mayā diṣṭyā yuyutsatā
diṣṭyā cāsmi hato yuddhe nihatajñātibāndhavaḥ |
26 | diṣṭyā ca vo 'haṃ paśyāmi muktān asmāj janakṣayāt
svastiyuktāṃś ca kalyāṃś ca tan me priyam anuttamam |
27 | mā bhavanto 'nutapyantāṃ sauhṛdān nidhanena me
yadi vedāḥ pramāṇaṃ vo jitā lokā mayākṣayāḥ |
28 | manyamānaḥ prabhāvaṃ ca kṛṣṇasyāmitatejasaḥ
tena na cyāvitaś cāhaṃ kṣatradharmāt svanuṣṭhitāt |
29 | sa mayā samanuprāpto nāsmi śocyaḥ kathaṃ cana
kṛtaṃ bhavadbhiḥ sadṛśam anurūpam ivātmanaḥ yatitaṃ vijaye nityaṃ daivaṃ tu duratikramam |
30 | etāvad uktvā vacanaṃ bāṣpavyākulalocanaḥ
tūṣṇīṃ babhūva rājendra rujāsau vihvalo bhṛśam |
31 | tathā tu dṛṣṭvā rājānaṃ bāṣpaśokasamanvitam
drauṇiḥ krodhena jajvāla yathā vahnir jagatkṣaye |
32 | sa tu krodhasamāviṣṭaḥ pāṇau pāṇiṃ nipīḍya ca
bāṣpavihvalayā vācā rājānam idam abravīt |
33 | pitā me nihataḥ kṣudraiḥ sunṛśaṃsena karmaṇā
na tathā tena tapyāmi yathā rājaṃs tvayādya vai |
34 | śṛṇu cedaṃ vaco mahyaṃ satyena vadataḥ prabho
iṣṭāpūrtena dānena dharmeṇa sukṛtena ca |
35 | adyāhaṃ sarvapāñcālān vāsudevasya paśyataḥ
sarvopāyair hi neṣyāmi pretarājaniveśanam anujñāṃ tu mahārāja bhavān me dātum arhati |
36 | iti śrutvā tu vacanaṃ droṇaputrasya kauravaḥ
manasaḥ prītijananaṃ kṛpaṃ vacanam abravīt ācārya śīghraṃ kalaśaṃ jalapūrṇaṃ samānaya |
37 | sa tad vacanam ājñāya rājño brāhmaṇasattamaḥ
kalaśaṃ pūrṇam ādāya rājño 'ntikam upāgamat |
38 | tam abravīn mahārāja putras tava viśāṃ pate
mamājñayā dvijaśreṣṭha droṇaputro 'bhiṣicyatām senāpatyena bhadraṃ te mama ced icchasi priyam |
39 | rājño niyogād yoddhavyaṃ brāhmaṇena viśeṣataḥ
vartatā kṣatradharmeṇa hy evaṃ dharmavido viduḥ |
40 | rājñas tu vacanaṃ śrutvā kṛpaḥ śāradvatas tataḥ
drauṇiṃ rājño niyogena senāpatye 'bhyaṣecayat |
41 | so 'bhiṣikto mahārāja pariṣvajya nṛpottamam
prayayau siṃhanādena diśaḥ sarvā vinādayan |
42 | duryodhano 'pi rājendra śoṇitaughapariplutaḥ
tāṃ niśāṃ pratipede 'tha sarvabhūtabhayāvahām |
43 | apakramya tu te tūrṇaṃ tasmād āyodhanān nṛpa
śokasaṃvignamanasaś cintādhyānaparābhavan |