Book 9 Chapter 63 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | adhiṣṭhitaḥ padā mūrdhni bhagnasaktho mahīṃ gataḥ
śauṭīramānī putro me kāny abhāṣata saṃjaya |
2 | atyarthaṃ kopano rājā jātavairaś ca pāṇḍuṣu
vyasanaṃ paramaṃ prāptaḥ kim āha paramāhave |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | śṛṇu rājan pravakṣyāmi yathāvṛttaṃ narādhipa
rājñā yad uktaṃ bhagnena tasmin vyasana āgate |
4 | bhagnasaktho nṛpo rājan pāṃsunā so 'vaguṇṭhitaḥ
yamayan mūrdhajāṃs tatra vīkṣya caiva diśo daśa |
5 | keśān niyamya yatnena niḥśvasann urago yathā
saṃrambhāśruparītābhyāṃ netrābhyām abhivīkṣya mām |
6 | bāhū dharaṇyāṃ niṣpiṣya muhur matta iva dvipaḥ
prakīrṇān mūrdhajān dhunvan dantair dantān upaspṛśan garhayan pāṇḍavaṃ jyeṣṭhaṃ niḥśvasyedam athābravīt |
7 | bhīṣme śāṃtanave nāthe karṇe cāstrabhṛtāṃ vare
gautame śakunau cāpi droṇe cāstrabhṛtāṃ vare |
8 | aśvatthāmni tathā śalye śūre ca kṛtavarmaṇi
imām avasthāṃ prāpto 'smi kālo hi duratikramaḥ |
9 | ekādaśacamūbhartā so 'ham etāṃ daśāṃ gataḥ
kālaṃ prāpya mahābāho na kaś cid ativartate |
10 | ākhyātavyaṃ madīyānāṃ ye 'smiñ jīvanti saṃgare
yathāhaṃ bhīmasenena vyutkramya samayaṃ hataḥ |
11 | bahūni sunṛśaṃsāni kṛtāni khalu pāṇḍavaiḥ
bhūriśravasi karṇe ca bhīṣme droṇe ca śrīmati |
12 | idaṃ cākīrtijaṃ karma nṛśaṃsaiḥ pāṇḍavaiḥ kṛtam
yena te satsu nirvedaṃ gamiṣyantīti me matiḥ |
13 | kā prītiḥ sattvayuktasya kṛtvopadhikṛtaṃ jayam
ko vā samayabhettāraṃ budhaḥ saṃmantum arhati |
14 | adharmeṇa jayaṃ labdhvā ko nu hṛṣyeta paṇḍitaḥ
yathā saṃhṛṣyate pāpaḥ pāṇḍuputro vṛkodaraḥ |
15 | kiṃ nu citram atas tv adya bhagnasakthasya yan mama
kruddhena bhīmasenena pādena mṛditaṃ śiraḥ |
16 | pratapantaṃ śriyā juṣṭaṃ vartamānaṃ ca bandhuṣu
evaṃ kuryān naro yo hi sa vai saṃjaya pūjitaḥ |
17 | abhijñau kṣatradharmasya mama mātā pitā ca me
tau hi saṃjaya duḥkhārtau vijñāpyau vacanān mama |
18 | iṣṭaṃ bhṛtyā bhṛtāḥ samyag bhūḥ praśāstā sasāgarā
mūrdhni sthitam amitrāṇāṃ jīvatām eva saṃjaya |
19 | dattā dāyā yathāśakti mitrāṇāṃ ca priyaṃ kṛtam
amitrā bādhitāḥ sarve ko nu svantataro mayā |
20 | yātāni pararāṣṭrāṇi nṛpā bhuktāś ca dāsavat
priyebhyaḥ prakṛtaṃ sādhu ko nu svantataro mayā |
21 | mānitā bāndhavāḥ sarve mānyaḥ saṃpūjito janaḥ
tritayaṃ sevitaṃ sarvaṃ ko nu svantataro mayā |
22 | ājñaptaṃ nṛpamukhyeṣu mānaḥ prāptaḥ sudurlabhaḥ
ājāneyais tathā yātaṃ ko nu svantataro mayā |
23 | adhītaṃ vidhivad dattaṃ prāptam āyur nirāmayam
svadharmeṇa jitā lokāḥ ko nu svantataro mayā |
24 | diṣṭyā nāhaṃ jitaḥ saṃkhye parān preṣyavad āśritaḥ
diṣṭyā me vipulā lakṣmīr mṛte tv anyaṃ gatā vibho |
25 | yad iṣṭaṃ kṣatrabandhūnāṃ svadharmam anutiṣṭhatām
nidhanaṃ tan mayā prāptaṃ ko nu svantataro mayā |
26 | diṣṭyā nāhaṃ parāvṛtto vairāt prākṛtavaj jitaḥ
diṣṭyā na vimatiṃ kāṃ cid bhajitvā tu parājitaḥ |
27 | suptaṃ vātha pramattaṃ vā yathā hanyād viṣeṇa vā
evaṃ vyutkrāntadharmeṇa vyutkramya samayaṃ hataḥ |
28 | aśvatthāmā mahābhāgaḥ kṛtavarmā ca sātvataḥ
kṛpaḥ śāradvataś caiva vaktavyā vacanān mama |
29 | adharmeṇa pravṛttānāṃ pāṇḍavānām anekaśaḥ
viśvāsaṃ samayaghnānāṃ na yūyaṃ gantum arhatha |
30 | vātikāṃś cābravīd rājā putras te satyavikramaḥ
adharmād bhīmasenena nihato 'haṃ yathā raṇe |
31 | so 'haṃ droṇaṃ svargagataṃ śalyakarṇāv ubhau tathā
vṛṣasenaṃ mahāvīryaṃ śakuniṃ cāpi saubalam |
32 | jalasaṃdhaṃ mahāvīryaṃ bhagadattaṃ ca pārthivam
saumadattiṃ maheṣvāsaṃ saindhavaṃ ca jayadratham |
33 | duḥśāsanapurogāṃś ca bhrātṝn ātmasamāṃs tathā
dauḥśāsaniṃ ca vikrāntaṃ lakṣmaṇaṃ cātmajāv ubhau |
34 | etāṃś cānyāṃś ca subahūn madīyāṃś ca sahasraśaḥ
pṛṣṭhato 'nugamiṣyāmi sārthahīna ivādhvagaḥ |
35 | kathaṃ bhrātṝn hatāñ śrutvā bhartāraṃ ca svasā mama
rorūyamāṇā duḥkhārtā duḥśalā sā bhaviṣyati |
36 | snuṣābhiḥ prasnuṣābhiś ca vṛddho rājā pitā mama
gāndhārīsahitaḥ krośan kāṃ gatiṃ pratipatsyate |
37 | nūnaṃ lakṣmaṇamātāpi hataputrā hateśvarā
vināśaṃ yāsyati kṣipraṃ kalyāṇī pṛthulocanā |
38 | yadi jānāti cārvākaḥ parivrāḍ vāgviśāradaḥ
kariṣyati mahābhāgo dhruvaṃ so 'pacitiṃ mama |
39 | samantapañcake puṇye triṣu lokeṣu viśrute
ahaṃ nidhanam āsādya lokān prāpsyāmi śāśvatān |
40 | tato janasahasrāṇi bāṣpapūrṇāni māriṣa
pralāpaṃ nṛpateḥ śrutvā vidravanti diśo daśa |
41 | sasāgaravanā ghorā pṛthivī sacarācarā
cacālātha sanirhrādā diśaś caivāvilābhavan |
42 | te droṇaputram āsādya yathāvṛttaṃ nyavedayan
vyavahāraṃ gadāyuddhe pārthivasya ca ghātanam |
43 | tad ākhyāya tataḥ sarve droṇaputrasya bhārata
dhyātvā ca suciraṃ kālaṃ jagmur ārtā yathāgatam |