Book 9 Chapter 60 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | hataṃ duryodhanaṃ dṛṣṭvā bhīmasenena saṃyuge
pāṇḍavāḥ sṛñjayāś caiva kim akurvata saṃjaya |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | hataṃ duryodhanaṃ dṛṣṭvā bhīmasenena saṃyuge
siṃheneva mahārāja mattaṃ vanagajaṃ vane |
3 | prahṛṣṭamanasas tatra kṛṣṇena saha pāṇḍavāḥ
pāñcālāḥ sṛñjayāś caiva nihate kurunandane |
4 | āvidhyann uttarīyāṇi siṃhanādāṃś ca nedire
naitān harṣasamāviṣṭān iyaṃ sehe vasuṃdharā |
5 | dhanūṃṣy anye vyākṣipanta jyāś cāpy anye tathākṣipan
dadhmur anye mahāśaṅkhān anye jaghnuś ca dundubhīḥ |
6 | cikrīḍuś ca tathaivānye jahasuś ca tavāhitāḥ
abruvaṃś cāsakṛd vīrā bhīmasenam idaṃ vacaḥ |
7 | duṣkaraṃ bhavatā karma raṇe 'dya sumahat kṛtam
kauravendraṃ raṇe hatvā gadayātikṛtaśramam |
8 | indreṇeva hi vṛtrasya vadhaṃ paramasaṃyuge
tvayā kṛtam amanyanta śatror vadham imaṃ janāḥ |
9 | carantaṃ vividhān mārgān maṇḍalāni ca sarvaśaḥ
duryodhanam imaṃ śūraṃ ko 'nyo hanyād vṛkodarāt |
10 | vairasya ca gataḥ pāraṃ tvam ihānyaiḥ sudurgamam
aśakyam etad anyena saṃpādayitum īdṛśam |
11 | kuñjareṇeva mattena vīra saṃgrāmamūrdhani
duryodhanaśiro diṣṭyā pādena mṛditaṃ tvayā |
12 | siṃhena mahiṣasyeva kṛtvā saṃgaram adbhutam
duḥśāsanasya rudhiraṃ diṣṭyā pītaṃ tvayānagha |
13 | ye viprakurvan rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram
mūrdhni teṣāṃ kṛtaḥ pādo diṣṭyā te svena karmaṇā |
14 | amitrāṇām adhiṣṭhānād vadhād duryodhanasya ca
bhīma diṣṭyā pṛthivyāṃ te prathitaṃ sumahad yaśaḥ |
15 | evaṃ nūnaṃ hate vṛtre śakraṃ nandanti bandinaḥ
tathā tvāṃ nihatāmitraṃ vayaṃ nandāma bhārata |
16 | duryodhanavadhe yāni romāṇi hṛṣitāni naḥ
adyāpi na vihṛṣyanti tāni tad viddhi bhārata ity abruvan bhīmasenaṃ vātikās tatra saṃgatāḥ |
17 | tān hṛṣṭān puruṣavyāghrān pāñcālān pāṇḍavaiḥ saha
bruvataḥ sadṛśaṃ tatra provāca madhusūdanaḥ |
18 | na nyāyyaṃ nihataḥ śatrur bhūyo hantuṃ janādhipāḥ
asakṛd vāgbhir ugrābhir nihato hy eṣa mandadhīḥ |
19 | tadaivaiṣa hataḥ pāpo yadaiva nirapatrapaḥ
lubdhaḥ pāpasahāyaś ca suhṛdāṃ śāsanātigaḥ |
20 | bahuśo viduradroṇakṛpagāṅgeyasṛñjayaiḥ
pāṇḍubhyaḥ procyamāno 'pi pitryam aṃśaṃ na dattavān |
21 | naiṣa yogyo 'dya mitraṃ vā śatrur vā puruṣādhamaḥ
kim anenātinunnena vāgbhiḥ kāṣṭhasadharmaṇā |
22 | ratheṣv ārohata kṣipraṃ gacchāmo vasudhādhipāḥ
diṣṭyā hato 'yaṃ pāpātmā sāmātyajñātibāndhavaḥ |
23 | iti śrutvā tv adhikṣepaṃ kṛṣṇād duryodhano nṛpaḥ
amarṣavaśam āpanna udatiṣṭhad viśāṃ pate |
24 | sphigdeśenopaviṣṭaḥ sa dorbhyāṃ viṣṭabhya medinīm
dṛṣṭiṃ bhrūsaṃkaṭāṃ kṛtvā vāsudeve nyapātayat |
25 | ardhonnataśarīrasya rūpam āsīn nṛpasya tat
kruddhasyāśīviṣasyeva cchinnapucchasya bhārata |
26 | prāṇāntakaraṇīṃ ghorāṃ vedanām avicintayan
duryodhano vāsudevaṃ vāgbhir ugrābhir ārdayat |
27 | kaṃsadāsasya dāyāda na te lajjāsty anena vai
adharmeṇa gadāyuddhe yad ahaṃ vinipātitaḥ |
28 | ūrū bhindhīti bhīmasya smṛtiṃ mithyā prayacchatā
kiṃ na vijñātam etan me yad arjunam avocathāḥ |
29 | ghātayitvā mahīpālān ṛjuyuddhān sahasraśaḥ
jihmair upāyair bahubhir na te lajjā na te ghṛṇā |
30 | ahany ahani śūrāṇāṃ kurvāṇaḥ kadanaṃ mahat
śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya ghātitas te pitāmahaḥ |
31 | aśvatthāmnaḥ sanāmānaṃ hatvā nāgaṃ sudurmate
ācāryo nyāsitaḥ śastraṃ kiṃ tan na viditaṃ mama |
32 | sa cānena nṛśaṃsena dhṛṣṭadyumnena vīryavān
pātyamānas tvayā dṛṣṭo na cainaṃ tvam avārayaḥ |
33 | vadhārthaṃ pāṇḍuputrasya yācitāṃ śaktim eva ca
ghaṭotkace vyaṃsayathāḥ kas tvattaḥ pāpakṛttamaḥ |
34 | chinnabāhuḥ prāyagatas tathā bhūriśravā balī
tvayā nisṛṣṭena hataḥ śaineyena durātmanā |
35 | kurvāṇaś cottamaṃ karma karṇaḥ pārthajigīṣayā
vyaṃsanenāśvasenasya pannagendrasutasya vai |
36 | punaś ca patite cakre vyasanārtaḥ parājitaḥ
pātitaḥ samare karṇaś cakravyagro 'graṇīr nṛṇām |
37 | yadi māṃ cāpi karṇaṃ ca bhīṣmadroṇau ca saṃyuge
ṛjunā pratiyudhyethā na te syād vijayo dhruvam |
38 | tvayā punar anāryeṇa jihmamārgeṇa pārthivāḥ
svadharmam anutiṣṭhanto vayaṃ cānye ca ghātitāḥ |
39 | vāsudeva uvāca |
39 | hatas tvam asi gāndhāre sabhrātṛsutabāndhavaḥ
sagaṇaḥ sasuhṛc caiva pāpamārgam anuṣṭhitaḥ |
40 | tavaiva duṣkṛtair vīrau bhīṣmadroṇau nipātitau
karṇaś ca nihataḥ saṃkhye tava śīlānuvartakaḥ |
41 | yācyamāno mayā mūḍha pitryam aṃśaṃ na ditsasi
pāṇḍavebhyaḥ svarājyārdhaṃ lobhāc chakuniniścayāt |
42 | viṣaṃ te bhīmasenāya dattaṃ sarve ca pāṇḍavāḥ
pradīpitā jatugṛhe mātrā saha sudurmate |
43 | sabhāyāṃ yājñasenī ca kṛṣṭā dyūte rajasvalā
tadaiva tāvad duṣṭātman vadhyas tvaṃ nirapatrapaḥ |
44 | anakṣajñaṃ ca dharmajñaṃ saubalenākṣavedinā
nikṛtyā yat parājaiṣīs tasmād asi hato raṇe |
45 | jayadrathena pāpena yat kṛṣṇā kleśitā vane
yāteṣu mṛgayāṃ teṣu tṛṇabindor athāśrame |
46 | abhimanyuś ca yad bāla eko bahubhir āhave
tvaddoṣair nihataḥ pāpa tasmād asi hato raṇe |
47 | duryodhana uvāca |
47 | adhītaṃ vidhivad dattaṃ bhūḥ praśāstā sasāgarā
mūrdhni sthitam amitrāṇāṃ ko nu svantataro mayā |
48 | yad iṣṭaṃ kṣatrabandhūnāṃ svadharmam anupaśyatām
tad idaṃ nidhanaṃ prāptaṃ ko nu svantataro mayā |
49 | devārhā mānuṣā bhogāḥ prāptā asulabhā nṛpaiḥ
aiśvaryaṃ cottamaṃ prāptaṃ ko nu svantataro mayā |
50 | sasuhṛt sānubandhaś ca svargaṃ gantāham acyuta
yūyaṃ vihatasaṃkalpāḥ śocanto vartayiṣyatha |
51 | saṃjaya uvāca |
51 | asya vākyasya nidhane kururājasya bhārata
apatat sumahad varṣaṃ puṣpāṇāṃ puṇyagandhinām |
52 | avādayanta gandharvā jaguś cāpsarasāṃ gaṇāḥ
siddhāś ca mumucur vācaḥ sādhu sādhv iti bhārata |
53 | vavau ca surabhir vāyuḥ puṇyagandho mṛduḥ sukhaḥ
vyarājatāmalaṃ caiva nabho vaiḍūryasaṃnibham |
54 | atyadbhutāni te dṛṣṭvā vāsudevapurogamāḥ
duryodhanasya pūjāṃ ca dṛṣṭvā vrīḍām upāgaman |
55 | hatāṃś cādharmataḥ śrutvā śokārtāḥ śuśucur hi te
bhīṣmaṃ droṇaṃ tathā karṇaṃ bhūriśravasam eva ca |
56 | tāṃs tu cintāparān dṛṣṭvā pāṇḍavān dīnacetasaḥ
provācedaṃ vacaḥ kṛṣṇo meghadundubhinisvanaḥ |
57 | naiṣa śakyo 'tiśīghrāstras te ca sarve mahārathāḥ
ṛjuyuddhena vikrāntā hantuṃ yuṣmābhir āhave |
58 | upāyā vihitā hy ete mayā tasmān narādhipāḥ
anyathā pāṇḍaveyānāṃ nābhaviṣyaj jayaḥ kva cit |
59 | te hi sarve mahātmānaś catvāro 'tirathā bhuvi
na śakyā dharmato hantuṃ lokapālair api svayam |
60 | tathaivāyaṃ gadāpāṇir dhārtarāṣṭro gataklamaḥ
na śakyo dharmato hantuṃ kālenāpīha daṇḍinā |
61 | na ca vo hṛdi kartavyaṃ yad ayaṃ ghātito nṛpaḥ
mithyāvadhyās tathopāyair bahavaḥ śatravo 'dhikāḥ |
62 | pūrvair anugato mārgo devair asuraghātibhiḥ
sadbhiś cānugataḥ panthāḥ sa sarvair anugamyate |
63 | kṛtakṛtyāḥ sma sāyāhne nivāsaṃ rocayāmahe
sāśvanāgarathāḥ sarve viśramāmo narādhipāḥ |
64 | vāsudevavacaḥ śrutvā tadānīṃ pāṇḍavaiḥ saha
pāñcālā bhṛśasaṃhṛṣṭā vineduḥ siṃhasaṃghavat |
65 | tataḥ prādhmāpayañ śaṅkhān pāñcajanyaṃ ca mādhavaḥ
hṛṣṭā duryodhanaṃ dṛṣṭvā nihataṃ puruṣarṣabhāḥ |