Book 9 Chapter 59 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | adharmeṇa hataṃ dṛṣṭvā rājānaṃ mādhavottamaḥ
kim abravīt tadā sūta baladevo mahābalaḥ |
2 | gadāyuddhaviśeṣajño gadāyuddhaviśāradaḥ
kṛtavān rauhiṇeyo yat tan mamācakṣva saṃjaya |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | śirasy abhihataṃ dṛṣṭvā bhīmasenena te sutam
rāmaḥ praharatāṃ śreṣṭhaś cukrodha balavad balī |
4 | tato madhye narendrāṇām ūrdhvabāhur halāyudhaḥ
kurvann ārtasvaraṃ ghoraṃ dhig dhig bhīmety uvāca ha |
5 | aho dhig yad adho nābheḥ prahṛtaṃ śuddhavikrame
naitad dṛṣṭaṃ gadāyuddhe kṛtavān yad vṛkodaraḥ |
6 | adho nābhyā na hantavyam iti śāstrasya niścayaḥ
ayaṃ tv aśāstravin mūḍhaḥ svacchandāt saṃpravartate |
7 | tasya tat tad bruvāṇasya roṣaḥ samabhavan mahān
tato lāṅgalam udyamya bhīmam abhyadravad balī |
8 | tasyordhvabāhoḥ sadṛśaṃ rūpam āsīn mahātmanaḥ
bahudhātuvicitrasya śvetasyeva mahāgireḥ |
9 | tam utpatantaṃ jagrāha keśavo vinayānataḥ
bāhubhyāṃ pīnavṛttābhyāṃ prayatnād balavad balī |
10 | sitāsitau yaduvarau śuśubhāte 'dhikaṃ tataḥ
nabhogatau yathā rājaṃś candrasūryau dinakṣaye |
11 | uvāca cainaṃ saṃrabdhaṃ śamayann iva keśavaḥ
ātmavṛddhir mitravṛddhir mitramitrodayas tathā viparītaṃ dviṣatsv etat ṣaḍvidhā vṛddhir ātmanaḥ |
12 | ātmany api ca mitreṣu viparītaṃ yadā bhavet
tadā vidyān manojyānim āśu śāntikaro bhavet |
13 | asmākaṃ sahajaṃ mitraṃ pāṇḍavāḥ śuddhapauruṣāḥ
svakāḥ pitṛṣvasuḥ putrās te parair nikṛtā bhṛśam |
14 | pratijñāpāraṇaṃ dharmaḥ kṣatriyasyeti vettha ha
suyodhanasya gadayā bhaṅktāsmy ūrū mahāhave iti pūrvaṃ pratijñātaṃ bhīmena hi sabhātale |
15 | maitreyeṇābhiśaptaś ca pūrvam eva maharṣiṇā
ūrū bhetsyati te bhīmo gadayeti paraṃtapa ato doṣaṃ na paśyāmi mā krudhas tvaṃ pralambahan |
16 | yaunair hārdaiś ca saṃbandhaiḥ saṃbaddhāḥ smeha pāṇḍavaiḥ
teṣāṃ vṛddhyābhivṛddhir no mā krudhaḥ puruṣarṣabha |
17 | rāma uvāca |
17 | dharmaḥ sucaritaḥ sadbhiḥ saha dvābhyāṃ niyacchati
arthaś cātyarthalubdhasya kāmaś cātiprasaṅginaḥ |
18 | dharmārthau dharmakāmau ca kāmārthau cāpy apīḍayan
dharmārthakāmān yo 'bhyeti so 'tyantaṃ sukham aśnute |
19 | tad idaṃ vyākulaṃ sarvaṃ kṛtaṃ dharmasya pīḍanāt
bhīmasenena govinda kāmaṃ tvaṃ tu yathāttha mām |
20 | vāsudeva uvāca |
20 | aroṣaṇo hi dharmātmā satataṃ dharmavatsalaḥ
bhavān prakhyāyate loke tasmāt saṃśāmya mā krudhaḥ |
21 | prāptaṃ kaliyugaṃ viddhi pratijñāṃ pāṇḍavasya ca
ānṛṇyaṃ yātu vairasya pratijñāyāś ca pāṇḍavaḥ |
22 | saṃjaya uvāca |
22 | dharmacchalam api śrutvā keśavāt sa viśāṃ pate
naiva prītamanā rāmo vacanaṃ prāha saṃsadi |
23 | hatvādharmeṇa rājānaṃ dharmātmānaṃ suyodhanam
jihmayodhīti loke 'smin khyātiṃ yāsyati pāṇḍavaḥ |
24 | duryodhano 'pi dharmātmā gatiṃ yāsyati śāśvatīm
ṛjuyodhī hato rājā dhārtarāṣṭro narādhipaḥ |
25 | yuddhadīkṣāṃ praviśyājau raṇayajñaṃ vitatya ca
hutvātmānam amitrāgnau prāpa cāvabhṛthaṃ yaśaḥ |
26 | ity uktvā ratham āsthāya rauhiṇeyaḥ pratāpavān
śvetābhraśikharākāraḥ prayayau dvārakāṃ prati |
27 | pāñcālāś ca savārṣṇeyāḥ pāṇḍavāś ca viśāṃ pate
rāme dvāravatīṃ yāte nātipramanaso 'bhavan |
28 | tato yudhiṣṭhiraṃ dīnaṃ cintāparam adhomukham
śokopahatasaṃkalpaṃ vāsudevo 'bravīd idam |
29 | dharmarāja kimarthaṃ tvam adharmam anumanyase
hatabandhor yad etasya patitasya vicetasaḥ |
30 | duryodhanasya bhīmena mṛdyamānaṃ śiraḥ padā
upaprekṣasi kasmāt tvaṃ dharmajñaḥ san narādhipa |
31 | yudhiṣṭhira uvāca |
31 | na mamaitat priyaṃ kṛṣṇa yad rājānaṃ vṛkodaraḥ
padā mūrdhny aspṛśat krodhān na ca hṛṣye kulakṣaye |
32 | nikṛtyā nikṛtā nityaṃ dhṛtarāṣṭrasutair vayam
bahūni paruṣāṇy uktvā vanaṃ prasthāpitāḥ sma ha |
33 | bhīmasenasya tad duḥkham atīva hṛdi vartate
iti saṃcintya vārṣṇeya mayaitat samupekṣitam |
34 | tasmād dhatvākṛtaprajñaṃ lubdhaṃ kāmavaśānugam
labhatāṃ pāṇḍavaḥ kāmaṃ dharme 'dharme 'pi vā kṛte |
35 | saṃjaya uvāca |
35 | ity ukte dharmarājena vāsudevo 'bravīd idam
kāmam astv evam iti vai kṛcchrād yadukulodvahaḥ |
36 | ity ukto vāsudevena bhīmapriyahitaiṣiṇā
anvamodata tat sarvaṃ yad bhīmena kṛtaṃ yudhi |
37 | bhīmaseno 'pi hatvājau tava putram amarṣaṇaḥ
abhivādyāgrataḥ sthitvā saṃprahṛṣṭaḥ kṛtāñjaliḥ |
38 | provāca sumahātejā dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram
harṣād utphullanayano jitakāśī viśāṃ pate |
39 | tavādya pṛthivī rājan kṣemā nihatakaṇṭakā
tāṃ praśādhi mahārāja svadharmam anupālayan |
40 | yas tu kartāsya vairasya nikṛtyā nikṛtipriyaḥ
so 'yaṃ vinihataḥ śete pṛthivyāṃ pṛthivīpate |
41 | duḥśāsanaprabhṛtayaḥ sarve te cogravādinaḥ
rādheyaḥ śakuniś cāpi nihatās tava śatravaḥ |
42 | seyaṃ ratnasamākīrṇā mahī savanaparvatā
upāvṛttā mahārāja tvām adya nihatadviṣam |
43 | yudhiṣṭhira uvāca |
43 | gataṃ vairasya nidhanaṃ hato rājā suyodhanaḥ
kṛṣṇasya matam āsthāya vijiteyaṃ vasuṃdharā |
44 | diṣṭyā gatas tvam ānṛṇyaṃ mātuḥ kopasya cobhayoḥ
diṣṭyā jayasi durdharṣa diṣṭyā śatrur nipātitaḥ |