Book 9 Chapter 57 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | samudīrṇaṃ tato dṛṣṭvā saṃgrāmaṃ kurumukhyayoḥ
athābravīd arjunas tu vāsudevaṃ yaśasvinam |
2 | anayor vīrayor yuddhe ko jyāyān bhavato mataḥ
kasya vā ko guṇo bhūyān etad vada janārdana |
3 | vāsudeva uvāca |
3 | upadeśo 'nayos tulyo bhīmas tu balavattaraḥ
kṛtayatnataras tv eṣa dhārtarāṣṭro vṛkodarāt |
4 | bhīmasenas tu dharmeṇa yudhyamāno na jeṣyati
anyāyena tu yudhyan vai hanyād eṣa suyodhanam |
5 | māyayā nirjitā devair asurā iti naḥ śrutam
virocanaś ca śakreṇa māyayā nirjitaḥ sakhe māyayā cākṣipat tejo vṛtrasya balasūdanaḥ |
6 | pratijñātaṃ tu bhīmena dyūtakāle dhanaṃjaya
ūrū bhetsyāmi te saṃkhye gadayeti suyodhanam |
7 | so 'yaṃ pratijñāṃ tāṃ cāpi pārayitvārikarśanaḥ
māyāvinaṃ ca rājānaṃ māyayaiva nikṛntatu |
8 | yady eṣa balam āsthāya nyāyena prahariṣyati
viṣamasthas tato rājā bhaviṣyati yudhiṣṭhiraḥ |
9 | punar eva ca vakṣyāmi pāṇḍavedaṃ nibodha me
dharmarājāparādhena bhayaṃ naḥ punarāgatam |
10 | kṛtvā hi sumahat karma hatvā bhīṣmamukhān kurūn
jayaḥ prāpto yaśaś cāgryaṃ vairaṃ ca pratiyātitam tad evaṃ vijayaḥ prāptaḥ punaḥ saṃśayitaḥ kṛtaḥ |
11 | abuddhir eṣā mahatī dharmarājasya pāṇḍava
yad ekavijaye yuddhaṃ paṇitaṃ kṛtam īdṛśam suyodhanaḥ kṛtī vīra ekāyanagatas tathā |
12 | api cośanasā gītaḥ śrūyate 'yaṃ purātanaḥ
ślokas tattvārthasahitas tan me nigadataḥ śṛṇu |
13 | punarāvartamānānāṃ bhagnānāṃ jīvitaiṣiṇām
bhetavyam ariśeṣāṇām ekāyanagatā hi te |
14 | suyodhanam imaṃ bhagnaṃ hatasainyaṃ hradaṃ gatam
parājitaṃ vanaprepsuṃ nirāśaṃ rājyalambhane |
15 | ko nv eṣa saṃyuge prājñaḥ punar dvaṃdve samāhvayet
api vo nirjitaṃ rājyaṃ na hareta suyodhanaḥ |
16 | yas trayodaśavarṣāṇi gadayā kṛtaniśramaḥ
caraty ūrdhvaṃ ca tiryak ca bhīmasenajighāṃsayā |
17 | evaṃ cen na mahābāhur anyāyena haniṣyati
eṣa vaḥ kauravo rājā dhārtarāṣṭro bhaviṣyati |
18 | dhanaṃjayas tu śrutvaitat keśavasya mahātmanaḥ
prekṣato bhīmasenasya hastenorum atāḍayat |
19 | gṛhya saṃjñāṃ tato bhīmo gadayā vyacarad raṇe
maṇḍalāni vicitrāṇi yamakānītarāṇi ca |
20 | dakṣiṇaṃ maṇḍalaṃ savyaṃ gomūtrakam athāpi ca
vyacarat pāṇḍavo rājann ariṃ saṃmohayann iva |
21 | tathaiva tava putro 'pi gadāmārgaviśāradaḥ
vyacaral laghu citraṃ ca bhīmasenajighāṃsayā |
22 | ādhunvantau gade ghore candanāgarurūṣite
vairasyāntaṃ parīpsantau raṇe kruddhāv ivāntakau |
23 | anyonyaṃ tau jighāṃsantau pravīrau puruṣarṣabhau
yuyudhāte garutmantau yathā nāgāmiṣaiṣiṇau |
24 | maṇḍalāni vicitrāṇi carator nṛpabhīmayoḥ
gadāsaṃpātajās tatra prajajñuḥ pāvakārciṣaḥ |
25 | samaṃ praharatos tatra śūrayor balinor mṛdhe
kṣubdhayor vāyunā rājan dvayor iva samudrayoḥ |
26 | tayoḥ praharatos tulyaṃ mattakuñjarayor iva
gadānirghātasaṃhrādaḥ prahārāṇām ajāyata |
27 | tasmiṃs tadā saṃprahāre dāruṇe saṃkule bhṛśam
ubhāv api pariśrāntau yudhyamānāv ariṃdamau |
28 | tau muhūrtaṃ samāśvasya punar eva paraṃtapau
abhyahārayatāṃ kruddhau pragṛhya mahatī gade |
29 | tayoḥ samabhavad yuddhaṃ ghorarūpam asaṃvṛtam
gadānipātai rājendra takṣator vai parasparam |
30 | vyāyāmapradrutau tau tu vṛṣabhākṣau tarasvinau
anyonyaṃ jaghnatur vīrau paṅkasthau mahiṣāv iva |
31 | jarjarīkṛtasarvāṅgau rudhireṇābhisaṃplutau
dadṛśāte himavati puṣpitāv iva kiṃśukau |
32 | duryodhanena pārthas tu vivare saṃpradarśite
īṣad utsmayamānas tu sahasā prasasāra ha |
33 | tam abhyāśagataṃ prājño raṇe prekṣya vṛkodaraḥ
avākṣipad gadāṃ tasmai vegena mahatā balī |
34 | avakṣepaṃ tu taṃ dṛṣṭvā putras tava viśāṃ pate
apāsarpat tataḥ sthānāt sā moghā nyapatad bhuvi |
35 | mokṣayitvā prahāraṃ taṃ sutas tava sa saṃbhramāt
bhīmasenaṃ ca gadayā prāharat kurusattamaḥ |
36 | tasya viṣyandamānena rudhireṇāmitaujasaḥ
prahāragurupātāc ca mūrcheva samajāyata |
37 | duryodhanas taṃ ca veda pīḍitaṃ pāṇḍavaṃ raṇe
dhārayām āsa bhīmo 'pi śarīram atipīḍitam |
38 | amanyata sthitaṃ hy enaṃ prahariṣyantam āhave
ato na prāharat tasmai punar eva tavātmajaḥ |
39 | tato muhūrtam āśvasya duryodhanam avasthitam
vegenābhyadravad rājan bhīmasenaḥ pratāpavān |
40 | tam āpatantaṃ saṃprekṣya saṃrabdham amitaujasam
mogham asya prahāraṃ taṃ cikīrṣur bharatarṣabha |
41 | avasthāne matiṃ kṛtvā putras tava mahāmanāḥ
iyeṣotpatituṃ rājaṃś chalayiṣyan vṛkodaram |
42 | abudhyad bhīmasenas tad rājñas tasya cikīrṣitam
athāsya samabhidrutya samutkramya ca siṃhavat |
43 | sṛtyā vañcayato rājan punar evotpatiṣyataḥ
ūrubhyāṃ prāhiṇod rājan gadāṃ vegena pāṇḍavaḥ |
44 | sā vajraniṣpeṣasamā prahitā bhīmakarmaṇā
ūrū duryodhanasyātha babhañja priyadarśanau |
45 | sa papāta naravyāghro vasudhām anunādayan
bhagnorur bhīmasenena putras tava mahīpate |
46 | vavur vātāḥ sanirghātāḥ pāṃsuvarṣaṃ papāta ca
cacāla pṛthivī cāpi savṛkṣakṣupaparvatā |
47 | tasmin nipatite vīre patyau sarvamahīkṣitām
mahāsvanā punar dīptā sanirghātā bhayaṃkarī papāta colkā mahatī patite pṛthivīpatau |
48 | tathā śoṇitavarṣaṃ ca pāṃsuvarṣaṃ ca bhārata
vavarṣa maghavāṃs tatra tava putre nipātite |
49 | yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ ca piśācānāṃ tathaiva ca
antarikṣe mahānādaḥ śrūyate bharatarṣabha |
50 | tena śabdena ghoreṇa mṛgāṇām atha pakṣiṇām
jajñe ghoratamaḥ śabdo bahūnāṃ sarvatodiśam |
51 | ye tatra vājinaḥ śeṣā gajāś ca manujaiḥ saha
mumucus te mahānādaṃ tava putre nipātite |
52 | bherīśaṅkhamṛdaṅgānām abhavac ca svano mahān
antarbhūmigataś caiva tava putre nipātite |
53 | bahupādair bahubhujaiḥ kabandhair ghoradarśanaiḥ
nṛtyadbhir bhayadair vyāptā diśas tatrābhavan nṛpa |
54 | dhvajavanto 'stravantaś ca śastravantas tathaiva ca
prākampanta tato rājaṃs tava putre nipātite |
55 | hradāḥ kūpāś ca rudhiram udvemur nṛpasattama
nadyaś ca sumahāvegāḥ pratisrotovahābhavan |
56 | pulliṅgā iva nāryas tu strīliṅgāḥ puruṣābhavan
duryodhane tadā rājan patite tanaye tava |
57 | dṛṣṭvā tān adbhutotpātān pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha
āvignamanasaḥ sarve babhūvur bharatarṣabha |
58 | yayur devā yathākāmaṃ gandharvāpsarasas tathā
kathayanto 'dbhutaṃ yuddhaṃ sutayos tava bhārata |
59 | tathaiva siddhā rājendra tathā vātikacāraṇāḥ
narasiṃhau praśaṃsantau viprajagmur yathāgatam |