Book 9 Chapter 56 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tato duryodhano dṛṣṭvā bhīmasenaṃ tathāgatam
pratyudyayāv adīnātmā vegena mahatā nadan |
2 | samāpetatur ānadya śṛṅgiṇau vṛṣabhāv iva
mahānirghātaghoṣaś ca saṃprahāras tayor abhūt |
3 | abhavac ca tayor yuddhaṃ tumulaṃ romaharṣaṇam
jigīṣator yudhānyonyam indraprahrādayor iva |
4 | rudhirokṣitasarvāṅgau gadāhastau manasvinau
dadṛśāte mahātmānau puṣpitāv iva kiṃśukau |
5 | tathā tasmin mahāyuddhe vartamāne sudāruṇe
khadyotasaṃghair iva khaṃ darśanīyaṃ vyarocata |
6 | tathā tasmin vartamāne saṃkule tumule bhṛśam
ubhāv api pariśrāntau yudhyamānāv ariṃdamau |
7 | tau muhūrtaṃ samāśvasya punar eva paraṃtapau
abhyahārayatāṃ tatra saṃpragṛhya gade śubhe |
8 | tau tu dṛṣṭvā mahāvīryau samāśvastau nararṣabhau
balinau vāraṇau yadvad vāśitārthe madotkaṭau |
9 | apāravīryau saṃprekṣya pragṛhītagadāv ubhau
vismayaṃ paramaṃ jagmur devagandharvadānavāḥ |
10 | pragṛhītagadau dṛṣṭvā duryodhanavṛkodarau
saṃśayaḥ sarvabhūtānāṃ vijaye samapadyata |
11 | samāgamya tato bhūyo bhrātarau balināṃ varau
anyonyasyāntaraprepsū pracakrāte 'ntaraṃ prati |
12 | yamadaṇḍopamāṃ gurvīm indrāśanim ivodyatām
dadṛśuḥ prekṣakā rājan raudrīṃ viśasanīṃ gadām |
13 | āvidhyato gadāṃ tasya bhīmasenasya saṃyuge
śabdaḥ sutumulo ghoro muhūrtaṃ samapadyata |
14 | āvidhyantam abhiprekṣya dhārtarāṣṭro 'tha pāṇḍavam
gadām alaghuvegāṃ tāṃ vismitaḥ saṃbabhūva ha |
15 | caraṃś ca vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhārata
aśobhata tadā vīro bhūya eva vṛkodaraḥ |
16 | tau parasparam āsādya yat tāv anyonyarakṣaṇe
mārjārāv iva bhakṣārthe tatakṣāte muhur muhuḥ |
17 | acarad bhīmasenas tu mārgān bahuvidhāṃs tathā
maṇḍalāni vicitrāṇi sthānāni vividhāni ca |
18 | gomūtrikāṇi citrāṇi gatapratyāgatāni ca
parimokṣaṃ prahārāṇāṃ varjanaṃ paridhāvanam |
19 | abhidravaṇam ākṣepam avasthānaṃ savigraham
parāvartanasaṃvartam avaplutam athāplutam upanyastam apanyastaṃ gadāyuddhaviśāradau |
20 | evaṃ tau vicarantau tu nyaghnatāṃ vai parasparam
vañcayantau punaś caiva ceratuḥ kurusattamau |
21 | vikrīḍantau subalinau maṇḍalāni praceratuḥ
gadāhastau tatas tau tu maṇḍalāvasthitau balī |
22 | dakṣiṇaṃ maṇḍalaṃ rājan dhārtarāṣṭro 'bhyavartata
savyaṃ tu maṇḍalaṃ tatra bhīmaseno 'bhyavartata |
23 | tathā tu caratas tasya bhīmasya raṇamūrdhani
duryodhano mahārāja pārśvadeśe 'bhyatāḍayat |
24 | āhatas tu tadā bhīmas tava putreṇa bhārata
āvidhyata gadāṃ gurvīṃ prahāraṃ tam acintayan |
25 | indrāśanisamāṃ ghorāṃ yamadaṇḍam ivodyatām
dadṛśus te mahārāja bhīmasenasya tāṃ gadām |
26 | āvidhyantaṃ gadāṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ tavātmajaḥ
samudyamya gadāṃ ghorāṃ pratyavidhyad ariṃdamaḥ |
27 | gadāmārutavegena tava putrasya bhārata
śabda āsīt sutumulas tejaś ca samajāyata |
28 | sa caran vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhāgaśaḥ
samaśobhata tejasvī bhūyo bhīmāt suyodhanaḥ |
29 | āviddhā sarvavegena bhīmena mahatī gadā
sadhūmaṃ sārciṣaṃ cāgniṃ mumocogrā mahāsvanā |
30 | ādhūtāṃ bhīmasenena gadāṃ dṛṣṭvā suyodhanaḥ
adrisāramayīṃ gurvīm āvidhyan bahv aśobhata |
31 | gadāmārutavegaṃ hi dṛṣṭvā tasya mahātmanaḥ
bhayaṃ viveśa pāṇḍūn vai sarvān eva sasomakān |
32 | tau darśayantau samare yuddhakrīḍāṃ samantataḥ
gadābhyāṃ sahasānyonyam ājaghnatur ariṃdamau |
33 | tau parasparam āsādya daṃṣṭrābhyāṃ dviradau yathā
aśobhetāṃ mahārāja śoṇitena pariplutau |
34 | evaṃ tad abhavad yuddhaṃ ghorarūpam asaṃvṛtam
parivṛtte 'hani krūraṃ vṛtravāsavayor iva |
35 | dṛṣṭvā vyavasthitaṃ bhīmaṃ tava putro mahābalaḥ
caraṃś citratarān mārgān kaunteyam abhidudruve |
36 | tasya bhīmo mahāvegāṃ jāmbūnadapariṣkṛtām
abhikruddhasya kruddhas tu tāḍayām āsa tāṃ gadām |
37 | savisphuliṅgo nirhrādas tayos tatrābhighātajaḥ
prādurāsīn mahārāja sṛṣṭayor vajrayor iva |
38 | vegavatyā tayā tatra bhīmasenapramuktayā
nipatantyā mahārāja pṛthivī samakampata |
39 | tāṃ nāmṛṣyata kauravyo gadāṃ pratihatāṃ raṇe
matto dvipa iva kruddhaḥ pratikuñjaradarśanāt |
40 | sa savyaṃ maṇḍalaṃ rājann udbhrāmya kṛtaniścayaḥ
ājaghne mūrdhni kaunteyaṃ gadayā bhīmavegayā |
41 | tayā tv abhihato bhīmaḥ putreṇa tava pāṇḍavaḥ
nākampata mahārāja tad adbhutam ivābhavat |
42 | āścaryaṃ cāpi tad rājan sarvasainyāny apūjayan
yad gadābhihato bhīmo nākampata padāt padam |
43 | tato gurutarāṃ dīptāṃ gadāṃ hemapariṣkṛtām
duryodhanāya vyasṛjad bhīmo bhīmaparākramaḥ |
44 | taṃ prahāram asaṃbhrānto lāghavena mahābalaḥ
moghaṃ duryodhanaś cakre tatrābhūd vismayo mahān |
45 | sā tu moghā gadā rājan patantī bhīmacoditā
cālayām āsa pṛthivīṃ mahānirghātanisvanā |
46 | āsthāya kauśikān mārgān utpatan sa punaḥ punaḥ
gadānipātaṃ prajñāya bhīmasenam avañcayat |
47 | vañcayitvā tathā bhīmaṃ gadayā kurusattamaḥ
tāḍayām āsa saṃkruddho vakṣodeśe mahābalaḥ |
48 | gadayābhihato bhīmo muhyamāno mahāraṇe
nābhyamanyata kartavyaṃ putreṇābhyāhatas tava |
49 | tasmiṃs tathā vartamāne rājan somakapāṇḍavāḥ
bhṛśopahatasaṃkalpā nahṛṣṭamanaso 'bhavan |
50 | sa tu tena prahāreṇa mātaṅga iva roṣitaḥ
hastivad dhastisaṃkāśam abhidudrāva te sutam |
51 | tatas tu rabhaso bhīmo gadayā tanayaṃ tava
abhidudrāva vegena siṃho vanagajaṃ yathā |
52 | upasṛtya tu rājānaṃ gadāmokṣaviśāradaḥ
āvidhyata gadāṃ rājan samuddiśya sutaṃ tava |
53 | atāḍayad bhīmasenaḥ pārśve duryodhanaṃ tadā
sa vihvalaḥ prahāreṇa jānubhyām agaman mahīm |
54 | tasmiṃs tu bharataśreṣṭhe jānubhyām avanīṃ gate
udatiṣṭhat tato nādaḥ sṛñjayānāṃ jagatpate |
55 | teṣāṃ tu ninadaṃ śrutvā sṛñjayānāṃ nararṣabhaḥ
amarṣād bharataśreṣṭha putras te samakupyata |
56 | utthāya tu mahābāhuḥ kruddho nāga iva śvasan
didhakṣann iva netrābhyāṃ bhīmasenam avaikṣata |
57 | tataḥ sa bharataśreṣṭho gadāpāṇir abhidravat
pramathiṣyann iva śiro bhīmasenasya saṃyuge |
58 | sa mahātmā mahātmānaṃ bhīmaṃ bhīmaparākramaḥ
atāḍayac chaṅkhadeśe sa cacālācalopamaḥ |
59 | sa bhūyaḥ śuśubhe pārthas tāḍito gadayā raṇe
udbhinnarudhiro rājan prabhinna iva kuñjaraḥ |
60 | tato gadāṃ vīrahaṇīm ayasmayīṃ; pragṛhya vajrāśanitulyanisvanām
atāḍayac chatrum amitrakarśano; balena vikramya dhanaṃjayāgrajaḥ |
61 | sa bhīmasenābhihatas tavātmajaḥ; papāta saṃkampitadehabandhanaḥ
supuṣpito mārutavegatāḍito; mahāvane sāla ivāvaghūrṇitaḥ |
62 |
tataḥ praṇedur jahṛṣuś ca pāṇḍavāḥ; samīkṣya putraṃ patitaṃ kṣitau tava
tataḥ sutas te pratilabhya cetanāṃ; samutpapāta dvirado yathā hradāt |
63 | sa pārthivo nityam amarṣitas tadā; mahārathaḥ śikṣitavat paribhraman
atāḍayat pāṇḍavam agrataḥ sthitaṃ; sa vihvalāṅgo jagatīm upāspṛśat |
64 | sa siṃhanādān vinanāda kauravo; nipātya bhūmau yudhi bhīmam ojasā
bibheda caivāśanitulyatejasā; gadānipātena śarīrarakṣaṇam |
65 | tato 'ntarikṣe ninado mahān abhūd; divaukasām apsarasāṃ ca neduṣām
papāta coccair amarapraveritaṃ; vicitrapuṣpotkaravarṣam uttamam |
66 | tataḥ parān āviśad uttamaṃ bhayaṃ; samīkṣya bhūmau patitaṃ narottamam
ahīyamānaṃ ca balena kauravaṃ; niśamya bhedaṃ ca dṛḍhasya varmaṇaḥ |
67 | tato muhūrtād upalabhya cetanāṃ; pramṛjya vaktraṃ rudhirārdram ātmanaḥ
dhṛtiṃ samālambya vivṛttalocano; balena saṃstabhya vṛkodaraḥ sthitaḥ |