Book 9 Chapter 49 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | tasminn eva tu dharmātmā vasati sma tapodhanaḥ
gārhasthyaṃ dharmam āsthāya asito devalaḥ purā |
2 | dharmanityaḥ śucir dānto nyastadaṇḍo mahātapāḥ
karmaṇā manasā vācā samaḥ sarveṣu jantuṣu |
3 | akrodhano mahārāja tulyanindāpriyāpriyaḥ
kāñcane loṣṭake caiva samadarśī mahātapāḥ |
4 | devatāḥ pūjayan nityam atithīṃś ca dvijaiḥ saha
brahmacaryarato nityaṃ sadā dharmaparāyaṇaḥ |
5 | tato 'bhyetya mahārāja yogam āsthāya bhikṣukaḥ
jaigīṣavyo munir dhīmāṃs tasmiṃs tīrthe samāhitaḥ |
6 | devalasyāśrame rājan nyavasat sa mahādyutiḥ
yoganityo mahārāja siddhiṃ prāpto mahātapāḥ |
7 | taṃ tatra vasamānaṃ tu jaigīṣavyaṃ mahāmunim
devalo darśayann eva naivāyuñjata dharmataḥ |
8 | evaṃ tayor mahārāja dīrghakālo vyatikramat
jaigīṣavyaṃ muniṃ caiva na dadarśātha devalaḥ |
9 | āhārakāle matimān parivrāḍ janamejaya
upātiṣṭhata dharmajño bhaikṣakāle sa devalam |
10 | sa dṛṣṭvā bhikṣurūpeṇa prāptaṃ tatra mahāmunim
gauravaṃ paramaṃ cakre prītiṃ ca vipulāṃ tathā |
11 | devalas tu yathāśakti pūjayām āsa bhārata
ṛṣidṛṣṭena vidhinā samā bahvyaḥ samāhitaḥ |
12 | kadā cit tasya nṛpate devalasya mahātmanaḥ
cintā sumahatī jātā muniṃ dṛṣṭvā mahādyutim |
13 | samās tu samatikrāntā bahvyaḥ pūjayato mama
na cāyam alaso bhikṣur abhyabhāṣata kiṃ cana |
14 | evaṃ vigaṇayann eva sa jagāma mahodadhim
antarikṣacaraḥ śrīmān kalaśaṃ gṛhya devalaḥ |
15 | gacchann eva sa dharmātmā samudraṃ saritāṃ patim
jaigīṣavyaṃ tato 'paśyad gataṃ prāg eva bhārata |
16 | tataḥ savismayaś cintāṃ jagāmāthāsitaḥ prabhuḥ
kathaṃ bhikṣur ayaṃ prāptaḥ samudre snāta eva ca |
17 | ity evaṃ cintayām āsa maharṣir asitas tadā
snātvā samudre vidhivac chucir japyaṃ jajāpa ha |
18 | kṛtajapyāhnikaḥ śrīmān āśramaṃ ca jagāma ha
kalaśaṃ jalapūrṇaṃ vai gṛhītvā janamejaya |
19 | tataḥ sa praviśann eva svam āśramapadaṃ muniḥ
āsīnam āśrame tatra jaigīṣavyam apaśyata |
20 | na vyāharati caivainaṃ jaigīṣavyaḥ kathaṃ cana
kāṣṭhabhūto 'śramapade vasati sma mahātapāḥ |
21 | taṃ dṛṣṭvā cāplutaṃ toye sāgare sāgaropamam
praviṣṭam āśramaṃ cāpi pūrvam eva dadarśa saḥ |
22 | asito devalo rājaṃś cintayām āsa buddhimān
dṛṣṭaḥ prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam |
23 | cintayām āsa rājendra tadā sa munisattamaḥ
mayā dṛṣṭaḥ samudre ca āśrame ca kathaṃ tv ayam |
24 | evaṃ vigaṇayann eva sa munir mantrapāragaḥ
utpapātāśramāt tasmād antarikṣaṃ viśāṃ pate jijñāsārthaṃ tadā bhikṣor jaigīṣavyasya devalaḥ |
25 | so 'ntarikṣacarān siddhān samapaśyat samāhitān
jaigīṣavyaṃ ca taiḥ siddhaiḥ pūjyamānam apaśyata |
26 | tato 'sitaḥ susaṃrabdho vyavasāyī dṛḍhavrataḥ
apaśyad vai divaṃ yāntaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ |
27 | tasmāc ca pitṛlokaṃ taṃ vrajantaṃ so 'nvapaśyata
pitṛlokāc ca taṃ yāntaṃ yāmyaṃ lokam apaśyata |
28 | tasmād api samutpatya somalokam abhiṣṭutam
vrajantam anvapaśyat sa jaigīṣavyaṃ mahāmunim |
29 | lokān samutpatantaṃ ca śubhān ekāntayājinām
tato 'gnihotriṇāṃ lokāṃs tebhyaś cāpy utpapāta ha |
30 | darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca ye yajanti tapodhanāḥ
tebhyaḥ sa dadṛśe dhīmāṃl lokebhyaḥ paśuyājinām vrajantaṃ lokam amalam apaśyad devapūjitam |
31 | cāturmāsyair bahuvidhair yajante ye tapodhanāḥ
teṣāṃ sthānaṃ tathā yāntaṃ tathāgniṣṭomayājinām |
32 | agniṣṭutena ca tathā ye yajanti tapodhanāḥ
tat sthānam anusaṃprāptam anvapaśyata devalaḥ |
33 | vājapeyaṃ kratuvaraṃ tathā bahusuvarṇakam
āharanti mahāprājñās teṣāṃ lokeṣv apaśyata |
34 | yajante puṇḍarīkeṇa rājasūyena caiva ye
teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ |
35 | aśvamedhaṃ kratuvaraṃ naramedhaṃ tathaiva ca
āharanti naraśreṣṭhās teṣāṃ lokeṣv apaśyata |
36 | sarvamedhaṃ ca duṣprāpaṃ tathā sautrāmaṇiṃ ca ye
teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ |
37 | dvādaśāhaiś ca satrair ye yajante vividhair nṛpa
teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ |
38 | mitrāvaruṇayor lokān ādityānāṃ tathaiva ca
salokatām anuprāptam apaśyata tato 'sitaḥ |
39 | rudrāṇāṃ ca vasūnāṃ ca sthānaṃ yac ca bṛhaspateḥ
tāni sarvāṇy atītaṃ ca samapaśyat tato 'sitaḥ |
40 | āruhya ca gavāṃ lokaṃ prayāntaṃ brahmasatriṇām
lokān apaśyad gacchantaṃ jaigīṣavyaṃ tato 'sitaḥ |
41 | trīṃl lokān aparān vipram utpatantaṃ svatejasā
pativratānāṃ lokāṃś ca vrajantaṃ so 'nvapaśyata |
42 | tato munivaraṃ bhūyo jaigīṣavyam athāsitaḥ
nānvapaśyata yogastham antarhitam ariṃdama |
43 | so 'cintayan mahābhāgo jaigīṣavyasya devalaḥ
prabhāvaṃ suvratatvaṃ ca siddhiṃ yogasya cātulām |
44 | asito 'pṛcchata tadā siddhāṃl lokeṣu sattamān
prayataḥ prāñjalir bhūtvā dhīras tān brahmasatriṇaḥ |
45 | jaigīṣavyaṃ na paśyāmi taṃ śaṃsata mahaujasam
etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me |
46 | siddhā ūcuḥ |
46 | śṛṇu devala bhūtārthaṃ śaṃsatāṃ no dṛḍhavrata
jaigīṣavyo gato lokaṃ śāśvataṃ brahmaṇo 'vyayam |
47 | sa śrutvā vacanaṃ teṣāṃ siddhānāṃ brahmasatriṇām
asito devalas tūrṇam utpapāta papāta ca |
48 | tataḥ siddhās ta ūcur hi devalaṃ punar eva ha
na devala gatis tatra tava gantuṃ tapodhana brahmaṇaḥ sadanaṃ vipra jaigīṣavyo yadāptavān |
49 | teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā siddhānāṃ devalaḥ punaḥ
ānupūrvyeṇa lokāṃs tān sarvān avatatāra ha |
50 | svam āśramapadaṃ puṇyam ājagāma pataṃgavat
praviśann eva cāpaśyaj jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ |
51 | tato buddhyā vyagaṇayad devalo dharmayuktayā
dṛṣṭvā prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam |
52 | tato 'bravīn mahātmānaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ
vinayāvanato rājann upasarpya mahāmunim mokṣadharmaṃ samāsthātum iccheyaṃ bhagavann aham |
53 | tasya tad vacanaṃ śrutvā upadeśaṃ cakāra saḥ
vidhiṃ ca yogasya paraṃ kāryākāryaṃ ca śāstrataḥ |
54 | saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ tato dṛṣṭvā mahātapāḥ
sarvāś cāsya kriyāś cakre vidhidṛṣṭena karmaṇā |
55 | saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ bhūtāni pitṛbhiḥ saha
tato dṛṣṭvā praruruduḥ ko 'smān saṃvibhajiṣyati |
56 | devalas tu vacaḥ śrutvā bhūtānāṃ karuṇaṃ tathā
diśo daśa vyāharatāṃ mokṣaṃ tyaktuṃ mano dadhe |
57 | tatas tu phalamūlāni pavitrāṇi ca bhārata
puṣpāṇy oṣadhayaś caiva rorūyante sahasraśaḥ |
58 | punar no devalaḥ kṣudro nūnaṃ chetsyati durmatiḥ
abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dattvā nāvabudhyate |
59 | tato bhūyo vyagaṇayat svabuddhyā munisattamaḥ
mokṣe gārhasthyadharme vā kiṃ nu śreyaskaraṃ bhavet |
60 | iti niścitya manasā devalo rājasattama
tyaktvā gārhasthyadharmaṃ sa mokṣadharmam arocayat |
61 | evamādīni saṃcintya devalo niścayāt tataḥ
prāptavān paramāṃ siddhiṃ paraṃ yogaṃ ca bhārata |
62 | tato devāḥ samāgamya bṛhaspatipurogamāḥ
jaigīṣavyaṃ tapaś cāsya praśaṃsanti tapasvinaḥ |
63 | athābravīd ṛṣivaro devān vai nāradas tadā
jaigīṣavye tapo nāsti vismāpayati yo 'sitam |
64 | tam evaṃvādinaṃ dhīraṃ pratyūcus te divaukasaḥ
maivam ity eva śaṃsanto jaigīṣavyaṃ mahāmunim |
65 | tatrāpy upaspṛśya tato mahātmā; dattvā ca vittaṃ halabhṛd dvijebhyaḥ
avāpya dharmaṃ param āryakarmā; jagāma somasya mahat sa tīrtham |