Book 9 Chapter 45 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | śṛṇu mātṛgaṇān rājan kumārānucarān imān
kīrtyamānān mayā vīra sapatnagaṇasūdanān |
2 | yaśasvinīnāṃ mātṝṇāṃ śṛṇu nāmāni bhārata
yābhir vyāptās trayo lokāḥ kalyāṇībhiś carācarāḥ |
3 | prabhāvatī viśālākṣī palitā gonasī tathā
śrīmatī bahulā caiva tathaiva bahuputrikā |
4 | apsujātā ca gopālī bṛhadambālikā tathā
jayāvatī mālatikā dhruvaratnā bhayaṃkarī |
5 | vasudāmā sudāmā ca viśokā nandinī tathā
ekacūḍā mahācūḍā cakranemiś ca bhārata |
6 | uttejanī jayatsenā kamalākṣy atha śobhanā
śatruṃjayā tathā caiva krodhanā śalabhī kharī |
7 | mādhavī śubhavaktrā ca tīrthanemiś ca bhārata
gītapriyā ca kalyāṇī kadrulā cāmitāśanā |
8 | meghasvanā bhogavatī subhrūś ca kanakāvatī
alātākṣī vīryavatī vidyujjihvā ca bhārata |
9 | padmāvatī sunakṣatrā kandarā bahuyojanā
saṃtānikā ca kauravya kamalā ca mahābalā |
10 | sudāmā bahudāmā ca suprabhā ca yaśasvinī
nṛtyapriyā ca rājendra śatolūkhalamekhalā |
11 | śataghaṇṭā śatānandā bhaganandā ca bhāminī
vapuṣmatī candraśītā bhadrakālī ca bhārata |
12 | saṃkārikā niṣkuṭikā bhramā catvaravāsinī
sumaṅgalā svastimatī vṛddhikāmā jayapriyā |
13 | dhanadā suprasādā ca bhavadā ca jaleśvarī
eḍī bheḍī sameḍī ca vetālajananī tathā kaṇḍūtiḥ kālikā caiva devamitrā ca bhārata |
14 | lambasī ketakī caiva citrasenā tathā balā
kukkuṭikā śaṅkhanikā tathā jarjarikā nṛpa |
15 | kuṇḍārikā kokalikā kaṇḍarā ca śatodarī
utkrāthinī jareṇā ca mahāvegā ca kaṅkaṇā |
16 | manojavā kaṇṭakinī praghasā pūtanā tathā
khaśayā curvyuṭir vāmā krośanātha taḍitprabhā |
17 | maṇḍodarī ca tuṇḍā ca koṭarā meghavāsinī
subhagā lambinī lambā vasucūḍā vikatthanī |
18 | ūrdhvaveṇīdharā caiva piṅgākṣī lohamekhalā
pṛthuvaktrā madhurikā madhukumbhā tathaiva ca |
19 | pakṣālikā manthanikā jarāyur jarjarānanā
khyātā dahadahā caiva tathā dhamadhamā nṛpa |
20 | khaṇḍakhaṇḍā ca rājendra pūṣaṇā maṇikuṇḍalā
amocā caiva kauravya tathā lambapayodharā |
21 | veṇuvīṇādharā caiva piṅgākṣī lohamekhalā
śaśolūkamukhī kṛṣṇā kharajaṅghā mahājavā |
22 | śiśumāramukhī śvetā lohitākṣī vibhīṣaṇā
jaṭālikā kāmacarī dīrghajihvā balotkaṭā |
23 | kāleḍikā vāmanikā mukuṭā caiva bhārata
lohitākṣī mahākāyā haripiṇḍī ca bhūmipa |
24 | ekākṣarā sukusumā kṛṣṇakarṇī ca bhārata
kṣurakarṇī catuṣkarṇī karṇaprāvaraṇā tathā |
25 | catuṣpathaniketā ca gokarṇī mahiṣānanā
kharakarṇī mahākarṇī bherīsvanamahāsvanā |
26 | śaṅkhakumbhasvanā caiva bhaṅgadā ca mahābalā
gaṇā ca sugaṇā caiva tathābhīty atha kāmadā |
27 | catuṣpatharatā caiva bhūtitīrthānyagocarā
paśudā vittadā caiva sukhadā ca mahāyaśāḥ payodā gomahiṣadā suviṣāṇā ca bhārata |
28 | pratiṣṭhā supratiṣṭhā ca rocamānā surocanā
gokarṇī ca sukarṇī ca sasirā stherikā tathā ekacakrā megharavā meghamālā virocanā |
29 | etāś cānyāś ca bahavo mātaro bharatarṣabha
kārttikeyānuyāyinyo nānārūpāḥ sahasraśaḥ |
30 | dīrghanakhyo dīrghadantyo dīrghatuṇḍyaś ca bhārata
saralā madhurāś caiva yauvanasthāḥ svalaṃkṛtāḥ |
31 | māhātmyena ca saṃyuktāḥ kāmarūpadharās tathā
nirmāṃsagātryaḥ śvetāś ca tathā kāñcanasaṃnibhāḥ |
32 | kṛṣṇameghanibhāś cānyā dhūmrāś ca bharatarṣabha
aruṇābhā mahābhāgā dīrghakeśyaḥ sitāmbarāḥ |
33 | ūrdhvaveṇīdharāś caiva piṅgākṣyo lambamekhalāḥ
lambodaryo lambakarṇās tathā lambapayodharāḥ |
34 | tāmrākṣyas tāmravarṇāś ca haryakṣyaś ca tathāparāḥ
varadāḥ kāmacāriṇyo nityapramuditās tathā |
35 | yāmyo raudryas tathā saumyāḥ kauberyo 'tha mahābalāḥ
vāruṇyo 'tha ca māhendryas tathāgneyyaḥ paraṃtapa |
36 | vāyavyaś cātha kaumāryo brāhmyaś ca bharatarṣabha
rūpeṇāpsarasāṃ tulyā jave vāyusamās tathā |
37 | parapuṣṭopamā vākye tatharddhyā dhanadopamāḥ
śakravīryopamāś caiva dīptyā vahnisamās tathā |
38 | vṛkṣacatvaravāsinyaś catuṣpathaniketanāḥ
guhāśmaśānavāsinyaḥ śailaprasravaṇālayāḥ |
39 | nānābharaṇadhāriṇyo nānāmālyāmbarās tathā
nānāvicitraveṣāś ca nānābhāṣās tathaiva ca |
40 | ete cānye ca bahavo gaṇāḥ śatrubhayaṃkarāḥ
anujagmur mahātmānaṃ tridaśendrasya saṃmate |
41 | tataḥ śaktyastram adadad bhagavān pākaśāsanaḥ
guhāya rājaśārdūla vināśāya suradviṣām |
42 | mahāsvanāṃ mahāghaṇṭāṃ dyotamānāṃ sitaprabhām
taruṇādityavarṇāṃ ca patākāṃ bharatarṣabha |
43 | dadau paśupatis tasmai sarvabhūtamahācamūm
ugrāṃ nānāpraharaṇāṃ tapovīryabalānvitām |
44 | viṣṇur dadau vaijayantīṃ mālāṃ balavivardhinīm
umā dadau cārajasī vāsasī sūryasaprabhe |
45 | gaṅgā kamaṇḍaluṃ divyam amṛtodbhavam uttamam
dadau prītyā kumārāya daṇḍaṃ caiva bṛhaspatiḥ |
46 | garuḍo dayitaṃ putraṃ mayūraṃ citrabarhiṇam
aruṇas tāmracūḍaṃ ca pradadau caraṇāyudham |
47 | pāśaṃ tu varuṇo rājā balavīryasamanvitam
kṛṣṇājinaṃ tathā brahmā brahmaṇyāya dadau prabhuḥ samareṣu jayaṃ caiva pradadau lokabhāvanaḥ |
48 | senāpatyam anuprāpya skando devagaṇasya ha
śuśubhe jvalito 'rciṣmān dvitīya iva pāvakaḥ tataḥ pāriṣadaiś caiva mātṛbhiś ca samanvitaḥ |
49 | sā senā nairṛtī bhīmā saghaṇṭocchritaketanā
sabherīśaṅkhamurajā sāyudhā sapatākinī śāradī dyaur ivābhāti jyotirbhir upaśobhitā |
50 | tato devanikāyās te bhūtasenāgaṇās tathā
vādayām āsur avyagrā bherīśaṅkhāṃś ca puṣkalān |
51 | paṭahāñ jharjharāṃś caiva kṛkacān goviṣāṇikān
āḍambarān gomukhāṃś ca ḍiṇḍimāṃś ca mahāsvanān |
52 | tuṣṭuvus te kumāraṃ ca sarve devāḥ savāsavāḥ
jaguś ca devagandharvā nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ |
53 | tataḥ prīto mahāsenas tridaśebhyo varaṃ dadau
ripūn hantāsmi samare ye vo vadhacikīrṣavaḥ |
54 | pratigṛhya varaṃ devās tasmād vibudhasattamāt
prītātmāno mahātmāno menire nihatān ripūn |
55 | sarveṣāṃ bhūtasaṃghānāṃ harṣān nādaḥ samutthitaḥ
apūrayata lokāṃs trīn vare datte mahātmanā |
56 | sa niryayau mahāseno mahatyā senayā vṛtaḥ
vadhāya yudhi daityānāṃ rakṣārthaṃ ca divaukasām |
57 | vyavasāyo jayo dharmaḥ siddhir lakṣmīr dhṛtiḥ smṛtiḥ
mahāsenasya sainyānām agre jagmur narādhipa |
58 | sa tayā bhīmayā devaḥ śūlamudgarahastayā
gadāmusalanārācaśaktitomarahastayā dṛptasiṃhaninādinyā vinadya prayayau guhaḥ |
59 | taṃ dṛṣṭvā sarvadaiteyā rākṣasā dānavās tathā
vyadravanta diśaḥ sarvā bhayodvignāḥ samantataḥ abhyadravanta devās tān vividhāyudhapāṇayaḥ |
60 | dṛṣṭvā ca sa tataḥ kruddhaḥ skandas tejobalānvitaḥ
śaktyastraṃ bhagavān bhīmaṃ punaḥ punar avāsṛjat ādadhac cātmanas tejo haviṣeddha ivānalaḥ |
61 | abhyasyamāne śaktyastre skandenāmitatejasā
ulkājvālā mahārāja papāta vasudhātale |
62 | saṃhrādayantaś ca tathā nirghātāś cāpatan kṣitau
yathāntakālasamaye sughorāḥ syus tathā nṛpa |
63 | kṣiptā hy ekā tathā śaktiḥ sughorānalasūnunā
tataḥ koṭyo viniṣpetuḥ śaktīnāṃ bharatarṣabha |
64 | sa śaktyastreṇa saṃgrāme jaghāna bhagavān prabhuḥ
daityendraṃ tārakaṃ nāma mahābalaparākramam vṛtaṃ daityāyutair vīrair balibhir daśabhir nṛpa |
65 | mahiṣaṃ cāṣṭabhiḥ padmair vṛtaṃ saṃkhye nijaghnivān
tripādaṃ cāyutaśatair jaghāna daśabhir vṛtam |
66 | hradodaraṃ nikharvaiś ca vṛtaṃ daśabhir īśvaraḥ
jaghānānucaraiḥ sārdhaṃ vividhāyudhapāṇibhiḥ |
67 | tatrākurvanta vipulaṃ nādaṃ vadhyatsu śatruṣu
kumārānucarā rājan pūrayanto diśo daśa |
68 | śaktyastrasya tu rājendra tato 'rcirbhiḥ samantataḥ
dagdhāḥ sahasraśo daityā nādaiḥ skandasya cāpare |
69 | patākayāvadhūtāś ca hatāḥ ke cit suradviṣaḥ
ke cid ghaṇṭāravatrastā nipetur vasudhātale ke cit praharaṇaiś chinnā vinipetur gatāsavaḥ |
70 | evaṃ suradviṣo 'nekān balavān ātatāyinaḥ
jaghāna samare vīraḥ kārttikeyo mahābalaḥ |
71 | bāṇo nāmātha daiteyo baleḥ putro mahābalaḥ
krauñcaṃ parvatam āsādya devasaṃghān abādhata |
72 | tam abhyayān mahāsenaḥ suraśatrum udāradhīḥ
sa kārttikeyasya bhayāt krauñcaṃ śaraṇam eyivān |
73 | tataḥ krauñcaṃ mahāmanyuḥ krauñcanādanināditam
śaktyā bibheda bhagavān kārttikeyo 'gnidattayā |
74 | saśālaskandhasaralaṃ trastavānaravāraṇam
pulinatrastavihagaṃ viniṣpatitapannagam |
75 | golāṅgūlarkṣasaṃghaiś ca dravadbhir anunāditam
kuraṅgagatinirghoṣam udbhrāntasṛmarācitam |
76 | viniṣpatadbhiḥ śarabhaiḥ siṃhaiś ca sahasā drutaiḥ
śocyām api daśāṃ prāpto rarājaiva sa parvataḥ |
77 | vidyādharāḥ samutpetus tasya śṛṅganivāsinaḥ
kiṃnarāś ca samudvignāḥ śaktipātaravoddhatāḥ |
78 | tato daityā viniṣpetuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
pradīptāt parvataśreṣṭhād vicitrābharaṇasrajaḥ |
79 | tān nijaghnur atikramya kumārānucarā mṛdhe
bibheda śaktyā krauñcaṃ ca pāvakiḥ paravīrahā |
80 | bahudhā caikadhā caiva kṛtvātmānaṃ mahātmanā
śaktiḥ kṣiptā raṇe tasya pāṇim eti punaḥ punaḥ |
81 | evaṃprabhāvo bhagavān ato bhūyaś ca pāvakiḥ
krauñcas tena vinirbhinno daityāś ca śataśo hatāḥ |
82 | tataḥ sa bhagavān devo nihatya vibudhadviṣaḥ
sabhājyamāno vibudhaiḥ paraṃ harṣam avāpa ha |
83 | tato dundubhayo rājan neduḥ śaṅkhāś ca bhārata
mumucur devayoṣāś ca puṣpavarṣam anuttamam |
84 | divyagandham upādāya vavau puṇyaś ca mārutaḥ
gandharvās tuṣṭuvuś cainaṃ yajvānaś ca maharṣayaḥ |
85 | ke cid enaṃ vyavasyanti pitāmahasutaṃ prabhum
sanatkumāraṃ sarveṣāṃ brahmayoniṃ tam agrajam |
86 | ke cin maheśvarasutaṃ ke cit putraṃ vibhāvasoḥ
umāyāḥ kṛttikānāṃ ca gaṅgāyāś ca vadanty uta |
87 | ekadhā ca dvidhā caiva caturdhā ca mahābalam
yoginām īśvaraṃ devaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
88 | etat te kathitaṃ rājan kārttikeyābhiṣecanam
śṛṇu caiva sarasvatyās tīrthavaṃśasya puṇyatām |
89 | babhūva tīrthapravaraṃ hateṣu suraśatruṣu
kumāreṇa mahārāja triviṣṭapam ivāparam |
90 | aiśvaryāṇi ca tatrastho dadāv īśaḥ pṛthak pṛthak
tadā nairṛtamukhyebhyas trailokye pāvakātmajaḥ |
91 | evaṃ sa bhagavāṃs tasmiṃs tīrthe daityakulāntakaḥ
abhiṣikto mahārāja devasenāpatiḥ suraiḥ |
92 | aujasaṃ nāma tat tīrthaṃ yatra pūrvam apāṃ patiḥ
abhiṣiktaḥ suragaṇair varuṇo bharatarṣabha |
93 | tasmiṃs tīrthavare snātvā skandaṃ cābhyarcya lāṅgalī
brāhmaṇebhyo dadau rukmaṃ vāsāṃsy ābharaṇāni ca |
94 | uṣitvā rajanīṃ tatra mādhavaḥ paravīrahā
pūjya tīrthavaraṃ tac ca spṛṣṭvā toyaṃ ca lāṅgalī hṛṣṭaḥ prītamanāś caiva hy abhavan mādhavottamaḥ |
95 | etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi
yathābhiṣikto bhagavān skando devaiḥ samāgataiḥ |