 | Book 9 Chapter 35
|
| 1 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 1 | tasmān nadīgataṃ cāpi udapānaṃ yaśasvinaḥ
tritasya ca mahārāja jagāmātha halāyudhaḥ
|
| 2 | tatra dattvā bahu dravyaṃ pūjayitvā tathā dvijān
upaspṛśya ca tatraiva prahṛṣṭo musalāyudhaḥ
|
| 3 | tatra dharmaparo hy āsīt tritaḥ sa sumahātapāḥ
kūpe ca vasatā tena somaḥ pīto mahātmanā
|
| 4 | tatra cainaṃ samutsṛjya bhrātarau jagmatur gṛhān
tatas tau vai śaśāpātha trito brāhmaṇasattamaḥ
|
| 5 | janamejaya uvāca
|
| 5 | udapānaṃ kathaṃ brahman kathaṃ ca sumahātapāḥ
patitaḥ kiṃ ca saṃtyakto bhrātṛbhyāṃ dvijasattamaḥ
|
| 6 | kūpe kathaṃ ca hitvainaṃ bhrātarau jagmatur gṛhān
etad ācakṣva me brahman yadi śrāvyaṃ hi manyase
|
| 7 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 7 | āsan pūrvayuge rājan munayo bhrātaras trayaḥ
ekataś ca dvitaś caiva tritaś cādityasaṃnibhāḥ
|
| 8 | sarve prajāpatisamāḥ prajāvantas tathaiva ca
brahmalokajitaḥ sarve tapasā brahmavādinaḥ
|
| 9 | teṣāṃ tu tapasā prīto niyamena damena ca
abhavad gautamo nityaṃ pitā dharmarataḥ sadā
|
| 10 | sa tu dīrgheṇa kālena teṣāṃ prītim avāpya ca
jagāma bhagavān sthānam anurūpam ivātmanaḥ
|
| 11 | rājānas tasya ye pūrve yājyā hy āsan mahātmanaḥ
te sarve svargate tasmiṃs tasya putrān apūjayan
|
| 12 | teṣāṃ tu karmaṇā rājaṃs tathaivādhyayanena ca
tritaḥ sa śreṣṭhatāṃ prāpa yathaivāsya pitā tathā
|
| 13 | taṃ sma sarve mahābhāgā munayaḥ puṇyalakṣaṇāḥ
apūjayan mahābhāgaṃ tathā vidvattayaiva tu
|
| 14 | kadā cid dhi tato rājan bhrātarāv ekatadvitau
yajñārthaṃ cakratuś cittaṃ dhanārthaṃ ca viśeṣataḥ
|
| 15 | tayoś cintā samabhavat tritaṃ gṛhya paraṃtapa
yājyān sarvān upādāya pratigṛhya paśūṃs tataḥ
|
| 16 | somaṃ pāsyāmahe hṛṣṭāḥ prāpya yajñaṃ mahāphalam
cakruś caiva mahārāja bhrātaras traya eva ha
|
| 17 | tathā tu te parikramya yājyān sarvān paśūn prati
yājayitvā tato yājyāṃl labdhvā ca subahūn paśūn
|
| 18 | yājyena karmaṇā tena pratigṛhya vidhānataḥ
prācīṃ diśaṃ mahātmāna ājagmus te maharṣayaḥ
|
| 19 | tritas teṣāṃ mahārāja purastād yāti hṛṣṭavat
ekataś ca dvitaś caiva pṛṣṭhataḥ kālayan paśūn
|
| 20 | tayoś cintā samabhavad dṛṣṭvā paśugaṇaṃ mahat
kathaṃ na syur imā gāva āvābhyāṃ vai vinā tritam
|
| 21 | tāv anyonyaṃ samābhāṣya ekataś ca dvitaś ca ha
yad ūcatur mithaḥ pāpau tan nibodha janeśvara
|
| 22 | trito yajñeṣu kuśalas trito vedeṣu niṣṭhitaḥ
anyās trito bahutarā gāvaḥ samupalapsyate
|
| 23 | tad āvāṃ sahitau bhūtvā gāḥ prakālya vrajāvahe
trito 'pi gacchatāṃ kāmam āvābhyāṃ vai vinākṛtaḥ
|
| 24 | teṣām āgacchatāṃ rātrau pathisthāne vṛko 'bhavat
tathā kūpo 'vidūre 'bhūt sarasvatyās taṭe mahān
|
| 25 | atha trito vṛkaṃ dṛṣṭvā pathi tiṣṭhantam agrataḥ
tadbhayād apasarpan vai tasmin kūpe papāta ha
agādhe sumahāghore sarvabhūtabhayaṃkare
|
| 26 | tritas tato mahābhāgaḥ kūpastho munisattamaḥ
ārtanādaṃ tataś cakre tau tu śuśruvatur munī
|
| 27 | taṃ jñātvā patitaṃ kūpe bhrātarāv ekatadvitau
vṛkatrāsāc ca lobhāc ca samutsṛjya prajagmatuḥ
|
| 28 | bhrātṛbhyāṃ paśulubdhābhyām utsṛṣṭaḥ sa mahātapāḥ
udapāne mahārāja nirjale pāṃsusaṃvṛte
|
| 29 | trita ātmānam ālakṣya kūpe vīruttṛṇāvṛte
nimagnaṃ bharataśreṣṭha pāpakṛn narake yathā
|
| 30 | buddhyā hy agaṇayat prājño mṛtyor bhīto hy asomapaḥ
somaḥ kathaṃ nu pātavya ihasthena mayā bhavet
|
| 31 | sa evam anusaṃcintya tasmin kūpe mahātapāḥ
dadarśa vīrudhaṃ tatra lambamānāṃ yadṛcchayā
|
| 32 | pāṃsugraste tataḥ kūpe vicintya salilaṃ muniḥ
agnīn saṃkalpayām āsa hotre cātmānam eva ca
|
| 33 | tatas tāṃ vīrudhaṃ somaṃ saṃkalpya sumahātapāḥ
ṛco yajūṃṣi sāmāni manasā cintayan muniḥ
grāvāṇaḥ śarkarāḥ kṛtvā pracakre 'bhiṣavaṃ nṛpa
|
| 34 | ājyaṃ ca salilaṃ cakre bhāgāṃś ca tridivaukasām
somasyābhiṣavaṃ kṛtvā cakāra tumulaṃ dhvanim
|
| 35 | sa cāviśad divaṃ rājan svaraḥ śaikṣas tritasya vai
samavāpa ca taṃ yajñaṃ yathoktaṃ brahmavādibhiḥ
|
| 36 | vartamāne tathā yajñe tritasya sumahātmanaḥ
āvignaṃ tridivaṃ sarvaṃ kāraṇaṃ ca na budhyate
|
| 37 | tataḥ sutumulaṃ śabdaṃ śuśrāvātha bṛhaspatiḥ
śrutvā caivābravīd devān sarvān devapurohitaḥ
|
| 38 | tritasya vartate yajñas tatra gacchāmahe surāḥ
sa hi kruddhaḥ sṛjed anyān devān api mahātapāḥ
|
| 39 | tac chrutvā vacanaṃ tasya sahitāḥ sarvadevatāḥ
prayayus tatra yatrāsau tritayajñaḥ pravartate
|
| 40 | te tatra gatvā vibudhās taṃ kūpaṃ yatra sa tritaḥ
dadṛśus taṃ mahātmānaṃ dīkṣitaṃ yajñakarmasu
|
| 41 | dṛṣṭvā cainaṃ mahātmānaṃ śriyā paramayā yutam
ūcuś cātha mahābhāgaṃ prāptā bhāgārthino vayam
|
| 42 | athābravīd ṛṣir devān paśyadhvaṃ māṃ divaukasaḥ
asmin pratibhaye kūpe nimagnaṃ naṣṭacetasam
|
| 43 | tatas trito mahārāja bhāgāṃs teṣāṃ yathāvidhi
mantrayuktān samadadāt te ca prītās tadābhavan
|
| 44 | tato yathāvidhi prāptān bhāgān prāpya divaukasaḥ
prītātmāno dadus tasmai varān yān manasecchati
|
| 45 | sa tu vavre varaṃ devāṃs trātum arhatha mām itaḥ
yaś cehopaspṛśet kūpe sa somapagatiṃ labhet
|
| 46 | tatra cormimatī rājann utpapāta sarasvatī
tayotkṣiptas tritas tasthau pūjayaṃs tridivaukasaḥ
|
| 47 | tatheti coktvā vibudhā jagmū rājan yathāgatam
tritaś cāpy agamat prītaḥ svam eva nilayaṃ tadā
|
| 48 | kruddhaḥ sa tu samāsādya tāv ṛṣī bhrātarau tadā
uvāca paruṣaṃ vākyaṃ śaśāpa ca mahātapāḥ
|
| 49 | paśulubdhau yuvāṃ yasmān mām utsṛjya pradhāvitau
tasmād rūpeṇa teṣāṃ vai daṃṣṭriṇām abhitaś carau
|
| 50 | bhavitārau mayā śaptau pāpenānena karmaṇā
prasavaś caiva yuvayor golāṅgūlarkṣavānarāḥ
|
| 51 | ity ukte tu tadā tena kṣaṇād eva viśāṃ pate
tathābhūtāv adṛśyetāṃ vacanāt satyavādinaḥ
|
| 52 | tatrāpy amitavikrāntaḥ spṛṣṭvā toyaṃ halāyudhaḥ
dattvā ca vividhān dāyān pūjayitvā ca vai dvijān
|
| 53 | udapānaṃ ca taṃ dṛṣṭvā praśasya ca punaḥ punaḥ
nadīgatam adīnātmā prāpto vinaśanaṃ tadā
|