Book 9 Chapter 31 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | evaṃ saṃtarjyamānas tu mama putro mahīpatiḥ
prakṛtyā manyumān vīraḥ katham āsīt paraṃtapaḥ |
2 | na hi saṃtarjanā tena śrutapūrvā kadā cana
rājabhāvena mānyaś ca sarvalokasya so 'bhavat |
3 | iyaṃ ca pṛthivī sarvā samlecchāṭavikā bhṛśam
prasādād dhriyate yasya pratyakṣaṃ tava saṃjaya |
4 | sa tathā tarjyamānas tu pāṇḍuputrair viśeṣataḥ
vihīnaś ca svakair bhṛtyair nirjane cāvṛto bhṛśam |
5 | śrutvā sa kaṭukā vāco jayayuktāḥ punaḥ punaḥ
kim abravīt pāṇḍaveyāṃs tan mamācakṣva saṃjaya |
6 | saṃjaya uvāca |
6 | tarjyamānas tadā rājann udakasthas tavātmajaḥ
yudhiṣṭhireṇa rājendra bhrātṛbhiḥ sahitena ha |
7 | śrutvā sa kaṭukā vāco viṣamastho janādhipaḥ
dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya salilasthaḥ punaḥ punaḥ |
8 | salilāntargato rājā dhunvan hastau punaḥ punaḥ
manaś cakāra yuddhāya rājānaṃ cābhyabhāṣata |
9 | yūyaṃ sasuhṛdaḥ pārthāḥ sarve sarathavāhanāḥ
aham ekaḥ paridyūno viratho hatavāhanaḥ |
10 | āttaśastrai rathagatair bahubhiḥ parivāritaḥ
katham ekaḥ padātiḥ sann aśastro yoddhum utsahe |
11 | ekaikena tu māṃ yūyaṃ yodhayadhvaṃ yudhiṣṭhira
na hy eko bahubhir vīrair nyāyyaṃ yodhayituṃ yudhi |
12 | viśeṣato vikavacaḥ śrāntaś cāpaḥ samāśritaḥ
bhṛśaṃ vikṣatagātraś ca śrāntavāhanasainikaḥ |
13 | na me tvatto bhayaṃ rājan na ca pārthād vṛkodarāt
phalgunād vāsudevād vā pāñcālebhyo 'tha vā punaḥ |
14 | yamābhyāṃ yuyudhānād vā ye cānye tava sainikāḥ
ekaḥ sarvān ahaṃ kruddho na tān yoddhum ihotsahe |
15 | dharmamūlā satāṃ kīrtir manuṣyāṇāṃ janādhipa
dharmaṃ caiveha kīrtiṃ ca pālayan prabravīmy aham |
16 | aham utthāya vaḥ sarvān pratiyotsyāmi saṃyuge
anvaṃśābhyāgatān sarvān ṛtūn saṃvatsaro yathā |
17 | adya vaḥ sarathān sāśvān aśastro viratho 'pi san
nakṣatrāṇīva sarvāṇi savitā rātrisaṃkṣaye tejasā nāśayiṣyāmi sthirībhavata pāṇḍavāḥ |
18 | adyānṛṇyaṃ gamiṣyāmi kṣatriyāṇāṃ yaśasvinām
bāhlīkadroṇabhīṣmāṇāṃ karṇasya ca mahātmanaḥ |
19 | jayadrathasya śūrasya bhagadattasya cobhayoḥ
madrarājasya śalyasya bhūriśravasa eva ca |
20 | putrāṇāṃ bharataśreṣṭha śakuneḥ saubalasya ca
mitrāṇāṃ suhṛdāṃ caiva bāndhavānāṃ tathaiva ca |
21 | ānṛṇyam adya gacchāmi hatvā tvāṃ bhrātṛbhiḥ saha
etāvad uktvā vacanaṃ virarāma janādhipaḥ |
22 | yudhiṣṭhira uvāca |
22 | diṣṭyā tvam api jānīṣe kṣatradharmaṃ suyodhana
diṣṭyā te vartate buddhir yuddhāyaiva mahābhuja |
23 | diṣṭyā śūro 'si kauravya diṣṭyā jānāsi saṃgaram
yas tvam eko hi naḥ sarvān saṃyuge yoddhum icchasi |
24 | eka ekena saṃgamya yat te saṃmatam āyudham
tat tvam ādāya yudhyasva prekṣakās te vayaṃ sthitāḥ |
25 | ayam iṣṭaṃ ca te kāmaṃ vīra bhūyo dadāmy aham
hatvaikaṃ bhavato rājyaṃ hato vā svargam āpnuhi |
26 | duryodhana uvāca |
26 | ekaś ced yoddhum ākrande varo 'dya mama dīyate
āyudhānām iyaṃ cāpi vṛtā tvatsaṃmate gadā |
27 | bhrātṝṇāṃ bhavatām ekaḥ śakyaṃ māṃ yo 'bhimanyate
padātir gadayā saṃkhye sa yudhyatu mayā saha |
28 | vṛttāni rathayuddhāni vicitrāṇi pade pade
idam ekaṃ gadāyuddhaṃ bhavatv adyādbhutaṃ mahat |
29 | annānām api paryāyaṃ kartum icchanti mānavāḥ
yuddhānām api paryāyo bhavatv anumate tava |
30 | gadayā tvāṃ mahābāho vijeṣyāmi sahānujam
pāñcālān sṛñjayāṃś caiva ye cānye tava sainikāḥ |
31 | yudhiṣṭhira uvāca |
31 | uttiṣṭhottiṣṭha gāndhāre māṃ yodhaya suyodhana
eka ekena saṃgamya saṃyuge gadayā balī |
32 | puruṣo bhava gāndhāre yudhyasva susamāhitaḥ
adya te jīvitaṃ nāsti yady api tvaṃ manojavaḥ |
33 | saṃjaya uvāca |
33 | etat sa naraśārdūlo nāmṛṣyata tavātmajaḥ
salilāntargataḥ śvabhre mahānāga iva śvasan |
34 | tathāsau vākpratodena tudyamānaḥ punaḥ punaḥ
vācaṃ na mamṛṣe dhīmān uttamāśvaḥ kaśām iva |
35 | saṃkṣobhya salilaṃ vegād gadām ādāya vīryavān
adrisāramayīṃ gurvīṃ kāñcanāṅgadabhūṣaṇām antarjalāt samuttasthau nāgendra iva niḥśvasan |
36 | sa bhittvā stambhitaṃ toyaṃ skandhe kṛtvāyasīṃ gadām
udatiṣṭhata putras te pratapan raśmimān iva |
37 | tataḥ śaikyāyasīṃ gurvīṃ jātarūpapariṣkṛtām
gadāṃ parāmṛśad dhīmān dhārtarāṣṭro mahābalaḥ |
38 | gadāhastaṃ tu taṃ dṛṣṭvā saśṛṅgam iva parvatam
prajānām iva saṃkruddhaṃ śūlapāṇim avasthitam sagado bhārato bhāti pratapan bhāskaro yathā |
39 | tam uttīrṇaṃ mahābāhuṃ gadāhastam ariṃdamam
menire sarvabhūtāni daṇḍahastam ivāntakam |
40 | vajrahastaṃ yathā śakraṃ śūlahastaṃ yathā haram
dadṛśuḥ sarvapāñcālāḥ putraṃ tava janādhipa |
41 | tam uttīrṇaṃ tu saṃprekṣya samahṛṣyanta sarvaśaḥ
pāñcālāḥ pāṇḍaveyāś ca te 'nyonyasya talān daduḥ |
42 | avahāsaṃ tu taṃ matvā putro duryodhanas tava
udvṛtya nayane kruddho didhakṣur iva pāṇḍavān |
43 | triśikhāṃ bhrukuṭīṃ kṛtvā saṃdaṣṭadaśanacchadaḥ
pratyuvāca tatas tān vai pāṇḍavān sahakeśavān |
44 | avahāsasya vo 'syādya prativaktāsmi pāṇḍavāḥ
gamiṣyatha hatāḥ sadyaḥ sapāñcālā yamakṣayam |
45 | utthitas tu jalāt tasmāt putro duryodhanas tava
atiṣṭhata gadāpāṇī rudhireṇa samukṣitaḥ |
46 | tasya śoṇitadigdhasya salilena samukṣitam
śarīraṃ sma tadā bhāti sravann iva mahīdharaḥ |
47 | tam udyatagadaṃ vīraṃ menire tatra pāṇḍavāḥ
vaivasvatam iva kruddhaṃ kiṃkarodyatapāṇinam |
48 | sa meghaninado harṣān nadann iva ca govṛṣaḥ
ājuhāva tataḥ pārthān gadayā yudhi vīryavān |
49 | duryodhana uvāca |
49 | ekaikena ca māṃ yūyam āsīdata yudhiṣṭhira
na hy eko bahubhir nyāyyo vīra yodhayituṃ yudhi |
50 | nyastavarmā viśeṣeṇa śrāntaś cāpsu pariplutaḥ
bhṛśaṃ vikṣatagātraś ca hatavāhanasainikaḥ |
51 | yudhiṣṭhira uvāca |
51 | nābhūd iyaṃ tava prajñā katham evaṃ suyodhana
yadābhimanyuṃ bahavo jaghnur yudhi mahārathāḥ |
52 | āmuñca kavacaṃ vīra mūrdhajān yamayasva ca
yac cānyad api te nāsti tad apy ādatsva bhārata imam ekaṃ ca te kāmaṃ vīra bhūyo dadāmy aham |
53 | pañcānāṃ pāṇḍaveyānāṃ yena yoddhum ihecchasi
taṃ hatvā vai bhavān rājā hato vā svargam āpnuhi ṛte ca jīvitād vīra yuddhe kiṃ kurma te priyam |
54 | saṃjaya uvāca |
54 | tatas tava suto rājan varma jagrāha kāñcanam
vicitraṃ ca śirastrāṇaṃ jāmbūnadapariṣkṛtam |
55 | so 'vabaddhaśirastrāṇaḥ śubhakāñcanavarmabhṛt
rarāja rājan putras te kāñcanaḥ śailarāḍ iva |
56 | saṃnaddhaḥ sa gadī rājan sajjaḥ saṃgrāmamūrdhani
abravīt pāṇḍavān sarvān putro duryodhanas tava |
57 | bhrātṝṇāṃ bhavatām eko yudhyatāṃ gadayā mayā
sahadevena vā yotsye bhīmena nakulena vā |
58 | atha vā phalgunenādya tvayā vā bharatarṣabha
yotsye 'haṃ saṃgaraṃ prāpya vijeṣye ca raṇājire |
59 | aham adya gamiṣyāmi vairasyāntaṃ sudurgamam
gadayā puruṣavyāghra hemapaṭṭavinaddhayā |
60 | gadāyuddhe na me kaś cit sadṛśo 'stīti cintaya
gadayā vo haniṣyāmi sarvān eva samāgatān gṛhṇātu sa gadāṃ yo vai yudhyate 'dya mayā saha |