Book 9 Chapter 29 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | hateṣu sarvasainyeṣu pāṇḍuputrai raṇājire
mama sainyāvaśiṣṭās te kim akurvata saṃjaya |
2 | kṛtavarmā kṛpaś caiva droṇaputraś ca vīryavān
duryodhanaś ca mandātmā rājā kim akarot tadā |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | saṃprādravatsu dāreṣu kṣatriyāṇāṃ mahātmanām
vidrute śibire śūnye bhṛśodvignās trayo rathāḥ |
4 | niśamya pāṇḍuputrāṇāṃ tadā vijayināṃ svanam
vidrutaṃ śibiraṃ dṛṣṭvā sāyāhne rājagṛddhinaḥ sthānaṃ nārocayaṃs tatra tatas te hradam abhyayuḥ |
5 | yudhiṣṭhiro 'pi dharmātmā bhrātṛbhiḥ sahito raṇe
hṛṣṭaḥ paryapatad rājan duryodhanavadhepsayā |
6 | mārgamāṇās tu saṃkruddhās tava putraṃ jayaiṣiṇaḥ
yatnato 'nveṣamāṇās tu naivāpaśyañ janādhipam |
7 | sa hi tīvreṇa vegena gadāpāṇir apākramat
taṃ hradaṃ prāviśac cāpi viṣṭabhyāpaḥ svamāyayā |
8 | yadā tu pāṇḍavāḥ sarve supariśrāntavāhanāḥ
tataḥ svaśibiraṃ prāpya vyatiṣṭhan sahasainikāḥ |
9 | tataḥ kṛpaś ca drauṇiś ca kṛtavarmā ca sātvataḥ
saṃniviṣṭeṣu pārtheṣu prayātās taṃ hradaṃ śanaiḥ |
10 | te taṃ hradaṃ samāsādya yatra śete janādhipaḥ
abhyabhāṣanta durdharṣaṃ rājānaṃ suptam ambhasi |
11 | rājann uttiṣṭha yudhyasva sahāsmābhir yudhiṣṭhiram
jitvā vā pṛthivīṃ bhuṅkṣva hato vā svargam āpnuhi |
12 | teṣām api balaṃ sarvaṃ hataṃ duryodhana tvayā
pratirabdhāś ca bhūyiṣṭhaṃ ye śiṣṭās tatra sainikāḥ |
13 | na te vegaṃ viṣahituṃ śaktās tava viśāṃ pate
asmābhir abhiguptasya tasmād uttiṣṭha bhārata |
14 | duryodhana uvāca |
14 | diṣṭyā paśyāmi vo muktān īdṛśāt puruṣakṣayāt
pāṇḍukauravasaṃmardāj jīvamānān nararṣabhān |
15 | vijeṣyāmo vayaṃ sarve viśrāntā vigataklamāḥ
bhavantaś ca pariśrāntā vayaṃ ca bhṛśavikṣatāḥ udīrṇaṃ ca balaṃ teṣāṃ tena yuddhaṃ na rocaye |
16 | na tv etad adbhutaṃ vīrā yad vo mahad idaṃ manaḥ
asmāsu ca parā bhaktir na tu kālaḥ parākrame |
17 | viśramyaikāṃ niśām adya bhavadbhiḥ sahito raṇe
pratiyotsyāmy ahaṃ śatrūñ śvo na me 'sty atra saṃśayaḥ |
18 | saṃjaya uvāca |
18 | evam ukto 'bravīd drauṇī rājānaṃ yuddhadurmadam
uttiṣṭha rājan bhadraṃ te vijeṣyāmo raṇe parān |
19 | iṣṭāpūrtena dānena satyena ca japena ca
śape rājan yathā hy adya nihaniṣyāmi somakān |
20 | mā sma yajñakṛtāṃ prītiṃ prāpnuyāṃ sajjanocitām
yadīmāṃ rajanīṃ vyuṣṭāṃ na nihanmi parān raṇe |
21 | nāhatvā sarvapāñcālān vimokṣye kavacaṃ vibho
iti satyaṃ bravīmy etat tan me śṛṇu janādhipa |
22 | teṣu saṃbhāṣamāṇeṣu vyādhās taṃ deśam āyayuḥ
māṃsabhārapariśrāntāḥ pānīyārthaṃ yadṛcchayā |
23 | te hi nityaṃ mahārāja bhīmasenasya lubdhakāḥ
māṃsabhārān upājahrur bhaktyā paramayā vibho |
24 | te tatra viṣṭhitās teṣāṃ sarvaṃ tad vacanaṃ rahaḥ
duryodhanavacaś caiva śuśruvuḥ saṃgatā mithaḥ |
25 | te 'pi sarve maheṣvāsā ayuddhārthini kaurave
nirbandhaṃ paramaṃ cakrus tadā vai yuddhakāṅkṣiṇaḥ |
26 | tāṃs tathā samudīkṣyātha kauravāṇāṃ mahārathān
ayuddhamanasaṃ caiva rājānaṃ sthitam ambhasi |
27 | teṣāṃ śrutvā ca saṃvādaṃ rājñaś ca salile sataḥ
vyādhābhyajānan rājendra salilasthaṃ suyodhanam |
28 | te pūrvaṃ pāṇḍuputreṇa pṛṣṭā hy āsan sutaṃ tava
yadṛcchopagatās tatra rājānaṃ parimārgitāḥ |
29 | tatas te pāṇḍuputrasya smṛtvā tad bhāṣitaṃ tadā
anyonyam abruvan rājan mṛgavyādhāḥ śanair idam |
30 | duryodhanaṃ khyāpayāmo dhanaṃ dāsyati pāṇḍavaḥ
suvyaktam iti naḥ khyāto hrade duryodhano nṛpaḥ |
31 | tasmād gacchāmahe sarve yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ
ākhyātuṃ salile suptaṃ duryodhanam amarṣaṇam |
32 | dhṛtarāṣṭrātmajaṃ tasmai bhīmasenāya dhīmate
śayānaṃ salile sarve kathayāmo dhanurbhṛte |
33 | sa no dāsyati suprīto dhanāni bahulāny uta
kiṃ no māṃsena śuṣkeṇa parikliṣṭena śoṣiṇā |
34 | evam uktvā tato vyādhāḥ saṃprahṛṣṭā dhanārthinaḥ
māṃsabhārān upādāya prayayuḥ śibiraṃ prati |
35 | pāṇḍavāś ca mahārāja labdhalakṣāḥ prahāriṇaḥ
apaśyamānāḥ samare duryodhanam avasthitam |
36 | nikṛtes tasya pāpasya te pāraṃ gamanepsavaḥ
cārān saṃpreṣayām āsuḥ samantāt tad raṇājiram |
37 | āgamya tu tataḥ sarve naṣṭaṃ duryodhanaṃ nṛpam
nyavedayanta sahitā dharmarājasya sainikāḥ |
38 | teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā cārāṇāṃ bharatarṣabha
cintām abhyagamat tīvrāṃ niśaśvāsa ca pārthivaḥ |
39 | atha sthitānāṃ pāṇḍūnāṃ dīnānāṃ bharatarṣabha
tasmād deśād apakramya tvaritā lubdhakā vibho |
40 | ājagmuḥ śibiraṃ hṛṣṭā dṛṣṭvā duryodhanaṃ nṛpam
vāryamāṇāḥ praviṣṭāś ca bhīmasenasya paśyataḥ |
41 | te tu pāṇḍavam āsādya bhīmasenaṃ mahābalam
tasmai tat sarvam ācakhyur yad vṛttaṃ yac ca vai śrutam |
42 | tato vṛkodaro rājan dattvā teṣāṃ dhanaṃ bahu
dharmarājāya tat sarvam ācacakṣe paraṃtapaḥ |
43 | asau duryodhano rājan vijñāto mama lubdhakaiḥ
saṃstabhya salilaṃ śete yasyārthe paritapyase |
44 | tad vaco bhīmasenasya priyaṃ śrutvā viśāṃ pate
ajātaśatruḥ kaunteyo hṛṣṭo 'bhūt saha sodaraiḥ |
45 | taṃ ca śrutvā maheṣvāsaṃ praviṣṭaṃ salilahradam
kṣipram eva tato 'gacchat puraskṛtya janārdanam |
46 | tataḥ kilakilāśabdaḥ prādurāsīd viśāṃ pate
pāṇḍavānāṃ prahṛṣṭānāṃ pāñcālānāṃ ca sarvaśaḥ |
47 | siṃhanādāṃs tataś cakruḥ kṣveḍāṃś ca bharatarṣabha
tvaritāḥ kṣatriyā rājañ jagmur dvaipāyanaṃ hradam |
48 | jñātaḥ pāpo dhārtarāṣṭro dṛṣṭaś cety asakṛd raṇe
prākrośan somakās tatra hṛṣṭarūpāḥ samantataḥ |
49 | teṣām āśu prayātānāṃ rathānāṃ tatra veginām
babhūva tumulaḥ śabdo divaspṛk pṛthivīpate |
50 | duryodhanaṃ parīpsantas tatra tatra yudhiṣṭhiram
anvayus tvaritās te vai rājānaṃ śrāntavāhanāḥ |
51 | arjuno bhīmasenaś ca mādrīputrau ca pāṇḍavau
dhṛṣṭadyumnaś ca pāñcālyaḥ śikhaṇḍī cāparājitaḥ |
52 | uttamaujā yudhāmanyuḥ sātyakiś cāparājitaḥ
pāñcālānāṃ ca ye śiṣṭā draupadeyāś ca bhārata hayāś ca sarve nāgāś ca śataśaś ca padātayaḥ |
53 | tataḥ prāpto mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
dvaipāyanahradaṃ khyātaṃ yatra duryodhano 'bhavat |
54 | śītāmalajalaṃ hṛdyaṃ dvitīyam iva sāgaram
māyayā salilaṃ stabhya yatrābhūt te sutaḥ sthitaḥ |
55 | atyadbhutena vidhinā daivayogena bhārata
salilāntargataḥ śete durdarśaḥ kasya cit prabho mānuṣasya manuṣyendra gadāhasto janādhipaḥ |
56 | tato duryodhano rājā salitāntargato vasan
śuśruve tumulaṃ śabdaṃ jaladopamaniḥsvanam |
57 | yudhiṣṭhiras tu rājendra hradaṃ taṃ saha sodaraiḥ
ājagāma mahārāja tava putravadhāya vai |
58 | mahatā śaṅkhanādena rathanemisvanena ca
uddhunvaṃś ca mahāreṇuṃ kampayaṃś cāpi medinīm |
59 | yaudhiṣṭhirasya sainyasya śrutvā śabdaṃ mahārathāḥ
kṛtavarmā kṛpo drauṇī rājānam idam abruvan |
60 | ime hy āyānti saṃhṛṣṭāḥ pāṇḍavā jitakāśinaḥ
apayāsyāmahe tāvad anujānātu no bhavān |
61 | duryodhanas tu tac chrutvā teṣāṃ tatra yaśasvinām
tathety uktvā hradaṃ taṃ vai māyayāstambhayat prabho |
62 | te tv anujñāpya rājānaṃ bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ
jagmur dūraṃ mahārāja kṛpaprabhṛtayo rathāḥ |
63 | te gatvā dūram adhvānaṃ nyagrodhaṃ prekṣya māriṣa
nyaviśanta bhṛśaṃ śrāntāś cintayanto nṛpaṃ prati |
64 | viṣṭabhya salilaṃ supto dhārtarāṣṭro mahābalaḥ
pāṇḍavāś cāpi saṃprāptās taṃ deśaṃ yuddham īpsavaḥ |
65 | kathaṃ nu yuddhaṃ bhavitā kathaṃ rājā bhaviṣyati
kathaṃ nu pāṇḍavā rājan pratipatsyanti kauravam |
66 | ity evaṃ cintayantas te rathebhyo 'śvān vimucya ha
tatrāsāṃ cakrire rājan kṛpaprabhṛtayo rathāḥ |