Book 9 Chapter 27 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tasmin pravṛtte saṃgrāme naravājigajakṣaye
śakuniḥ saubalo rājan sahadevaṃ samabhyayāt |
2 | tato 'syāpatatas tūrṇaṃ sahadevaḥ pratāpavān
śaraughān preṣayām āsa pataṃgān iva śīghragān ulūkaś ca raṇe bhīmaṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ |
3 | śakunis tu mahārāja bhīmaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ
sāyakānāṃ navatyā vai sahadevam avākirat |
4 | te śūrāḥ samare rājan samāsādya parasparam
vivyadhur niśitair bāṇaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautair ā karṇāt prahitaiḥ śaraiḥ |
5 | teṣāṃ cāpabhujotsṛṣṭā śaravṛṣṭir viśāṃ pate
ācchādayad diśaḥ sarvā dhārābhir iva toyadaḥ |
6 | tataḥ kruddho raṇe bhīmaḥ sahadevaś ca bhārata
ceratuḥ kadanaṃ saṃkhye kurvantau sumahābalau |
7 | tābhyāṃ śaraśataiś channaṃ tad balaṃ tava bhārata
andhakāram ivākāśam abhavat tatra tatra ha |
8 | aśvair viparidhāvadbhiḥ śaracchannair viśāṃ pate
tatra tatra kṛto mārgo vikarṣadbhir hatān bahūn |
9 | nihatānāṃ hayānāṃ ca sahaiva hayayodhibhiḥ
varmabhir vinikṛttaiś ca prāsaiś chinnaiś ca māriṣa saṃchannā pṛthivī jajñe kusumaiḥ śabalā iva |
10 | yodhās tatra mahārāja samāsādya parasparam
vyacaranta raṇe kruddhā vinighnantaḥ parasparam |
11 | udvṛttanayanai roṣāt saṃdaṣṭauṣṭhapuṭair mukhaiḥ
sakuṇḍalair mahī channā padmakiñjalkasaṃnibhaiḥ |
12 | bhujaiś chinnair mahārāja nāgarājakaropamaiḥ
sāṅgadaiḥ satanutraiś ca sāsiprāsaparaśvadhaiḥ |
13 | kabandhair utthitaiś chinnair nṛtyadbhiś cāparair yudhi
kravyādagaṇasaṃkīrṇā ghorābhūt pṛthivī vibho |
14 | alpāvaśiṣṭe sainye tu kauraveyān mahāhave
prahṛṣṭāḥ pāṇḍavā bhūtvā ninyire yamasādanam |
15 | etasminn antare śūraḥ saubaleyaḥ pratāpavān
prāsena sahadevasya śirasi prāharad bhṛśam sa vihvalo mahārāja rathopastha upāviśat |
16 | sahadevaṃ tathā dṛṣṭvā bhīmasenaḥ pratāpavān
sarvasainyāni saṃkruddho vārayām āsa bhārata |
17 | nirbibheda ca nārācaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
vinirbhidyākaroc caiva siṃhanādam ariṃdama |
18 | tena śabdena vitrastāḥ sarve sahayavāraṇāḥ
prādravan sahasā bhītāḥ śakuneś ca padānugāḥ |
19 | prabhagnān atha tān dṛṣṭvā rājā duryodhano 'bravīt
nivartadhvam adharmajñā yudhyadhvaṃ kiṃ sṛtena vaḥ |
20 | iha kīrtiṃ samādhāya pretya lokān samaśnute
prāṇāñ jahāti yo vīro yudhi pṛṣṭham adarśayan |
21 | evam uktās tu te rājñā saubalasya padānugāḥ
pāṇḍavān abhyavartanta mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |
22 | dravadbhis tatra rājendra kṛtaḥ śabdo 'tidāruṇaḥ
kṣubdhasāgarasaṃkāśaḥ kṣubhitaḥ sarvato 'bhavat |
23 | tāṃs tadāpatato dṛṣṭvā saubalasya padānugān
pratyudyayur mahārāja pāṇḍavā vijaye vṛtāḥ |
24 | pratyāśvasya ca durdharṣaḥ sahadevo viśāṃ pate
śakuniṃ daśabhir viddhvā hayāṃś cāsya tribhiḥ śaraiḥ dhanuś ciccheda ca śaraiḥ saubalasya hasann iva |
25 | athānyad dhanur ādāya śakunir yuddhadurmadaḥ
vivyādha nakulaṃ ṣaṣṭyā bhīmasenaṃ ca saptabhiḥ |
26 | ulūko 'pi mahārāja bhīmaṃ vivyādha saptabhiḥ
sahadevaṃ ca saptatyā parīpsan pitaraṃ raṇe |
27 | taṃ bhīmasenaḥ samare vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ
śakuniṃ ca catuḥṣaṣṭyā pārśvasthāṃś ca tribhis tribhiḥ |
28 | te hanyamānā bhīmena nārācais tailapāyitaiḥ
sahadevaṃ raṇe kruddhāś chādayañ śaravṛṣṭibhiḥ parvataṃ vāridhārābhiḥ savidyuta ivāmbudāḥ |
29 | tato 'syāpatataḥ śūraḥ sahadevaḥ pratāpavān
ulūkasya mahārāja bhallenāpāharac chiraḥ |
30 | sa jagāma rathād bhūmiṃ sahadevena pātitaḥ
rudhirāplutasarvāṅgo nandayan pāṇḍavān yudhi |
31 | putraṃ tu nihataṃ dṛṣṭvā śakunis tatra bhārata
sāśrukaṇṭho viniḥśvasya kṣattur vākyam anusmaran |
32 | cintayitvā muhūrtaṃ sa bāṣpapūrṇekṣaṇaḥ śvasan
sahadevaṃ samāsādya tribhir vivyādha sāyakaiḥ |
33 | tān apāsya śarān muktāñ śarasaṃghaiḥ pratāpavān
sahadevo mahārāja dhanuś ciccheda saṃyuge |
34 | chinne dhanuṣi rājendra śakuniḥ saubalas tadā
pragṛhya vipulaṃ khaḍgaṃ sahadevāya prāhiṇot |
35 | tam āpatantaṃ sahasā ghorarūpaṃ viśāṃ pate
dvidhā ciccheda samare saubalasya hasann iva |
36 | asiṃ dṛṣṭvā dvidhā chinnaṃ pragṛhya mahatīṃ gadām
prāhiṇot sahadevāya sā moghā nyapatad bhuvi |
37 | tataḥ śaktiṃ mahāghorāṃ kālarātrim ivodyatām
preṣayām āsa saṃkruddhaḥ pāṇḍavaṃ prati saubalaḥ |
38 | tām āpatantīṃ sahasā śaraiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ
tridhā ciccheda samare sahadevo hasann iva |
39 | sā papāta tridhā chinnā bhūmau kanakabhūṣaṇā
śīryamāṇā yathā dīptā gaganād vai śatahradā |
40 | śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā saubalaṃ ca bhayārditam
dudruvus tāvakāḥ sarve bhaye jāte sasaubalāḥ |
41 | athotkruṣṭaṃ mahad dhy āsīt pāṇḍavair jitakāśibhiḥ
dhārtarāṣṭrās tataḥ sarve prāyaśo vimukhābhavan |
42 | tān vai vimanaso dṛṣṭvā mādrīputraḥ pratāpavān
śarair anekasāhasrair vārayām āsa saṃyuge |
43 | tato gāndhārakair guptaṃ pṛṣṭhair aśvair jaye dhṛtam
āsasāda raṇe yāntaṃ sahadevo 'tha saubalam |
44 | svam aṃśam avaśiṣṭaṃ sa saṃsmṛtya śakuniṃ nṛpa
rathena kāñcanāṅgena sahadevaḥ samabhyayāt adhijyaṃ balavat kṛtvā vyākṣipan sumahad dhanuḥ |
45 | sa saubalam abhidrutya gṛdhrapatraiḥ śilāśitaiḥ
bhṛśam abhyahanat kruddhas tottrair iva mahādvipam |
46 | uvāca cainaṃ medhāvī nigṛhya smārayann iva
kṣatradharme sthito bhūtvā yudhyasva puruṣo bhava |
47 | yat tadā hṛṣyase mūḍha glahann akṣaiḥ sabhātale
phalam adya prapadyasva karmaṇas tasya durmate |
48 | nihatās te durātmāno ye 'smān avahasan purā
duryodhanaḥ kulāṅgāraḥ śiṣṭas tvaṃ tasya mātulaḥ |
49 | adya te vihaniṣyāmi kṣureṇonmathitaṃ śiraḥ
vṛkṣāt phalam ivoddhṛtya laguḍena pramāthinā |
50 | evam uktvā mahārāja sahadevo mahābalaḥ
saṃkruddho naraśārdūlo vegenābhijagāma ha |
51 | abhigamya tu durdharṣaḥ sahadevo yudhāṃ patiḥ
vikṛṣya balavac cāpaṃ krodhena prahasann iva |
52 | śakuniṃ daśabhir viddhvā caturbhiś cāsya vājinaḥ
chatraṃ dhvajaṃ dhanuś cāsya chittvā siṃha ivānadat |
53 | chinnadhvajadhanuśchatraḥ sahadevena saubalaḥ
tato viddhaś ca bahubhiḥ sarvamarmasu sāyakaiḥ |
54 | tato bhūyo mahārāja sahadevaḥ pratāpavān
śakuneḥ preṣayām āsa śaravṛṣṭiṃ durāsadām |
55 | tatas tu kruddhaḥ subalasya putro; mādrīsutaṃ sahadevaṃ vimarde
prāsena jāmbūnadabhūṣaṇena; jighāṃsur eko 'bhipapāta śīghram |
56 | mādrīsutas tasya samudyataṃ taṃ; prāsaṃ suvṛttau ca bhujau raṇāgre
bhallais tribhir yugapat saṃcakarta; nanāda coccais tarasājimadhye |
57 | tasyāśukārī susamāhitena; suvarṇapuṅkhena dṛḍhāyasena
bhallena sarvāvaraṇātigena; śiraḥ śarīrāt pramamātha bhūyaḥ |
58 | śareṇa kārtasvarabhūṣitena; divākarābhena susaṃśitena
hṛtottamāṅgo yudhi pāṇḍavena; papāta bhūmau subalasya putraḥ |
59 | sa tacchiro vegavatā śareṇa; suvarṇapuṅkhena śilāśitena
prāverayat kupitaḥ pāṇḍuputro; yat tat kurūṇām anayasya mūlam |
60 | hṛtottamāṅgaṃ śakuniṃ samīkṣya; bhūmau śayānaṃ rudhirārdragātram
yodhās tvadīyā bhayanaṣṭasattvā; diśaḥ prajagmuḥ pragṛhītaśastrāḥ |
61 | vipradrutāḥ śuṣkamukhā visaṃjñā; gāṇḍīvaghoṣeṇa samāhatāś ca
bhayārditā bhagnarathāśvanāgāḥ; padātayaś caiva sadhārtarāṣṭrāḥ |
62 | tato rathāc chakuniṃ pātayitvā; mudānvitā bhārata pāṇḍaveyāḥ
śaṅkhān pradadhmuḥ samare prahṛṣṭāḥ; sakeśavāḥ sainikān harṣayantaḥ |
63 | taṃ cāpi sarve pratipūjayanto; hṛṣṭā bruvāṇāḥ sahadevam ājau
diṣṭyā hato naikṛtiko durātmā; sahātmajo vīra raṇe tvayeti |