Book 9 Chapter 26 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | duryodhano mahārāja sudarśaś cāpi te sutaḥ
hataśeṣau tadā saṃkhye vājimadhye vyavasthitau |
2 | tato duryodhanaṃ dṛṣṭvā vājimadhye vyavasthitam
uvāca devakīputraḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam |
3 | śatravo hatabhūyiṣṭhā jñātayaḥ paripālitāḥ
gṛhītvā saṃjayaṃ cāsau nivṛttaḥ śinipuṃgavaḥ |
4 | pariśrāntaś ca nakulaḥ sahadevaś ca bhārata
yodhayitvā raṇe pāpān dhārtarāṣṭrapadānugān |
5 | suyodhanam abhityajya traya ete vyavasthitāḥ
kṛpaś ca kṛtavarmā ca drauṇiś caiva mahārathaḥ |
6 | asau tiṣṭhati pāñcālyaḥ śriyā paramayā yutaḥ
duryodhanabalaṃ hatvā saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ |
7 | asau duryodhanaḥ pārtha vājimadhye vyavasthitaḥ
chatreṇa dhriyamāṇena prekṣamāṇo muhur muhuḥ |
8 | prativyūhya balaṃ sarvaṃ raṇamadhye vyavasthitaḥ
enaṃ hatvā śitair bāṇaiḥ kṛtakṛtyo bhaviṣyasi |
9 | gajānīkaṃ hataṃ dṛṣṭvā tvāṃ ca prāptam ariṃdama
yāvan na vidravanty ete tāvaj jahi suyodhanam |
10 | yātu kaś cit tu pāñcālyaṃ kṣipram āgamyatām iti
pariśrāntabalas tāta naiṣa mucyeta kilbiṣī |
11 | tava hatvā balaṃ sarvaṃ saṃgrāme dhṛtarāṣṭrajaḥ
jitān pāṇḍusutān matvā rūpaṃ dhārayate mahat |
12 | nihataṃ svabalaṃ dṛṣṭvā pīḍitaṃ cāpi pāṇḍavaiḥ
dhruvam eṣyati saṃgrāme vadhāyaivātmano nṛpaḥ |
13 | evam uktaḥ phalgunas tu kṛṣṇaṃ vacanam abravīt
dhṛtarāṣṭrasutāḥ sarve hatā bhīmena mānada yāv etāv āsthitau kṛṣṇa tāv adya na bhaviṣyataḥ |
14 | hato bhīṣmo hato droṇaḥ karṇo vaikartano hataḥ
madrarājo hataḥ śalyo hataḥ kṛṣṇa jayadrathaḥ |
15 | hayāḥ pañcaśatāḥ śiṣṭāḥ śakuneḥ saubalasya ca
rathānāṃ tu śate śiṣṭe dve eva tu janārdana dantināṃ ca śataṃ sāgraṃ trisāhasrāḥ padātayaḥ |
16 | aśvatthāmā kṛpaś caiva trigartādhipatis tathā
ulūkaḥ śakuniś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ |
17 | etad balam abhūc cheṣaṃ dhārtarāṣṭrasya mādhava
mokṣo na nūnaṃ kālād dhi vidyate bhuvi kasya cit |
18 | tathā vinihate sainye paśya duryodhanaṃ sthitam
adyāhnā hi mahārājo hatāmitro bhaviṣyati |
19 | na hi me mokṣyate kaś cit pareṣām iti cintaye
ye tv adya samaraṃ kṛṣṇa na hāsyanti raṇotkaṭāḥ tān vai sarvān haniṣyāmi yady api syur amānuṣāḥ |
20 | adya yuddhe susaṃkruddho dīrghaṃ rājñaḥ prajāgaram
apaneṣyāmi gāndhāraṃ pātayitvā śitaiḥ śaraiḥ |
21 | nikṛtyā vai durācāro yāni ratnāni saubalaḥ
sabhāyām aharad dyūte punas tāny āharāmy aham |
22 | adya tā api vetsyanti sarvā nāgapurastriyaḥ
śrutvā patīṃś ca putrāṃś ca pāṇḍavair nihatān yudhi |
23 | samāptam adya vai karma sarvaṃ kṛṣṇa bhaviṣyati
adya duryodhano dīptāṃ śriyaṃ prāṇāṃś ca tyakṣyati |
24 | nāpayāti bhayāt kṛṣṇa saṃgrāmād yadi cen mama
nihataṃ viddhi vārṣṇeya dhārtarāṣṭraṃ subāliśam |
25 | mama hy etad aśaktaṃ vai vājivṛndam ariṃdama
soḍhuṃ jyātalanirghoṣaṃ yāhi yāvan nihanmy aham |
26 | evam uktas tu dāśārhaḥ pāṇḍavena yaśasvinā
acodayad dhayān rājan duryodhanabalaṃ prati |
27 | tad anīkam abhiprekṣya trayaḥ sajjā mahārathāḥ
bhīmaseno 'rjunaś caiva sahadevaś ca māriṣa prayayuḥ siṃhanādena duryodhanajighāṃsayā |
28 | tān prekṣya sahitān sarvāñ javenodyatakārmukān
saubalo 'bhyadravad yuddhe pāṇḍavān ātatāyinaḥ |
29 | sudarśanas tava suto bhīmasenaṃ samabhyayāt
suśarmā śakuniś caiva yuyudhāte kirīṭinā sahadevaṃ tava suto hayapṛṣṭhagato 'bhyayāt |
30 | tato hy ayatnataḥ kṣipraṃ tava putro janādhipa
prāsena sahadevasya śirasi prāharad bhṛśam |
31 | sopāviśad rathopasthe tava putreṇa tāḍitaḥ
rudhirāplutasarvāṅga āśīviṣa iva śvasan |
32 | pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ sahadevo viśāṃ pate
duryodhanaṃ śarais tīkṣṇaiḥ saṃkruddhaḥ samavākirat |
33 | pārtho 'pi yudhi vikramya kuntīputro dhanaṃjayaḥ
śūrāṇām aśvapṛṣṭhebhyaḥ śirāṃsi nicakarta ha |
34 | tad anīkaṃ tadā pārtho vyadhamad bahubhiḥ śaraiḥ
pātayitvā hayān sarvāṃs trigartānāṃ rathān yayau |
35 | tatas te sahitā bhūtvā trigartānāṃ mahārathāḥ
arjunaṃ vāsudevaṃ ca śaravarṣair avākiran |
36 | satyakarmāṇam ākṣipya kṣurapreṇa mahāyaśāḥ
tato 'sya syandanasyeṣāṃ cicchide pāṇḍunandanaḥ |
37 | śilāśitena ca vibho kṣurapreṇa mahāyaśāḥ
śiraś ciccheda prahasaṃs taptakuṇḍalabhūṣaṇam |
38 | satyeṣum atha cādatta yodhānāṃ miṣatāṃ tataḥ
yathā siṃho vane rājan mṛgaṃ paribubhukṣitaḥ |
39 | taṃ nihatya tataḥ pārthaḥ suśarmāṇaṃ tribhiḥ śaraiḥ
viddhvā tān ahanat sarvān rathān rukmavibhūṣitān |
40 | tatas tu pratvaran pārtho dīrghakālaṃ susaṃbhṛtam
muñcan krodhaviṣaṃ tīkṣṇaṃ prasthalādhipatiṃ prati |
41 | tam arjunaḥ pṛṣatkānāṃ śatena bharatarṣabha
pūrayitvā tato vāhān nyahanat tasya dhanvinaḥ |
42 | tataḥ śaraṃ samādāya yamadaṇḍopamaṃ śitam
suśarmāṇaṃ samuddiśya cikṣepāśu hasann iva |
43 | sa śaraḥ preṣitas tena krodhadīptena dhanvinā
suśarmāṇaṃ samāsādya bibheda hṛdayaṃ raṇe |
44 | sa gatāsur mahārāja papāta dharaṇītale
nandayan pāṇḍavān sarvān vyathayaṃś cāpi tāvakān |
45 | suśarmāṇaṃ raṇe hatvā putrān asya mahārathān
sapta cāṣṭau ca triṃśac ca sāyakair anayat kṣayam |
46 | tato 'sya niśitair bāṇaiḥ sarvān hatvā padānugān
abhyagād bhāratīṃ senāṃ hataśeṣāṃ mahārathaḥ |
47 | bhīmas tu samare kruddhaḥ putraṃ tava janādhipa
sudarśanam adṛśyaṃ taṃ śaraiś cakre hasann iva |
48 | tato 'sya prahasan kruddhaḥ śiraḥ kāyād apāharat
kṣurapreṇa sutīkṣṇena sa hataḥ prāpatad bhuvi |
49 | tasmiṃs tu nihate vīre tatas tasya padānugāḥ
parivavrū raṇe bhīmaṃ kiranto viśikhāñ śitān |
50 | tatas tu niśitair bāṇais tad anīkaṃ vṛkodaraḥ
indrāśanisamasparśaiḥ samantāt paryavākirat tataḥ kṣaṇena tad bhīmo nyahanad bharatarṣabha |
51 | teṣu tūtsādyamāneṣu senādhyakṣā mahābalāḥ
bhīmasenaṃ samāsādya tato 'yudhyanta bhārata tāṃs tu sarvāñ śarair ghorair avākirata pāṇḍavaḥ |
52 | tathaiva tāvakā rājan pāṇḍaveyān mahārathān
śaravarṣeṇa mahatā samantāt paryavārayan |
53 | vyākulaṃ tad abhūt sarvaṃ pāṇḍavānāṃ paraiḥ saha
tāvakānāṃ ca samare pāṇḍaveyair yuyutsatām |
54 | tatra yodhās tadā petuḥ parasparasamāhatāḥ
ubhayoḥ senayo rājan saṃśocantaḥ sma bāndhavān |