Book 9 Chapter 24
1	saṃjaya uvāca
1	asyatāṃ yatamānānāṃ śūrāṇām anivartinām saṃkalpam akaron moghaṃ gāṇḍīvena dhanaṃjayaḥ
2	indrāśanisamasparśān aviṣahyān mahaujasaḥ visṛjan dṛśyate bāṇān dhārā muñcann ivāmbudaḥ
3	tat sainyaṃ bharataśreṣṭha vadhyamānaṃ kirīṭinā saṃpradudrāva saṃgrāmāt tava putrasya paśyataḥ
4	hatadhuryā rathāḥ ke cid dhatasūtās tathāpare bhagnākṣayugacakreṣāḥ ke cid āsan viśāṃ pate
5	anyeṣāṃ sāyakāḥ kṣīṇās tathānye śarapīḍitāḥ akṣatā yugapat ke cit prādravan bhayapīḍitāḥ
6	ke cit putrān upādāya hatabhūyiṣṭhavāhanāḥ vicukruśuḥ pitṝn anye sahāyān apare punaḥ
7	bāndhavāṃś ca naravyāghra bhrātṝn saṃbandhinas tathā dudruvuḥ ke cid utsṛjya tatra tatra viśāṃ pate
8	bahavo 'tra bhṛśaṃ viddhā muhyamānā mahārathāḥ niṣṭanantaḥ sma dṛśyante pārthabāṇahatā narāḥ
9	tān anye ratham āropya samāśvāsya muhūrtakam viśrāntāś ca vitṛṣṇāś ca punar yuddhāya jagmire
10	tān apāsya gatāḥ ke cit punar eva yuyutsavaḥ kurvantas tava putrasya śāsanaṃ yuddhadurmadāḥ
11	pānīyam apare pītvā paryāśvāsya ca vāhanam varmāṇi ca samāropya ke cid bharatasattama
12	samāśvāsyāpare bhrātṝn nikṣipya śibire 'pi ca putrān anye pitṝn anye punar yuddham arocayan
13	sajjayitvā rathān ke cid yathāmukhyaṃ viśāṃ pate āplutya pāṇḍavānīkaṃ punar yuddham arocayan
14	te śūrāḥ kiṅkiṇījālaiḥ samācchannā babhāsire trailokyavijaye yuktā yathā daiteyadānavāḥ
15	āgamya sahasā ke cid rathaiḥ svarṇavibhūṣitaiḥ pāṇḍavānām anīkeṣu dhṛṣṭadyumnam ayodhayan
16	dhṛṣṭadyumno 'pi pāñcālyaḥ śikhaṇḍī ca mahārathaḥ nākuliś ca śatānīko rathānīkam ayodhayan
17	pāñcālyas tu tataḥ kruddhaḥ sainyena mahatā vṛtaḥ abhyadravat susaṃrabdhas tāvakān hantum udyataḥ
18	tatas tv āpatatas tasya tava putro janādhipa bāṇasaṃghān anekān vai preṣayām āsa bhārata
19	dhṛṣṭadyumnas tato rājaṃs tava putreṇa dhanvinā nārācair bahubhiḥ kṣipraṃ bāhvor urasi cārpitaḥ
20	so 'tividdho maheṣvāsas tottrārdita iva dvipaḥ tasyāśvāṃś caturo bāṇaiḥ preṣayām āsa mṛtyave sāratheś cāsya bhallena śiraḥ kāyād apāharat
21	tato duryodhano rājā pṛṣṭham āruhya vājinaḥ apākrāmad dhataratho nātidūram ariṃdamaḥ
22	dṛṣṭvā tu hatavikrāntaṃ svam anīkaṃ mahābalaḥ tava putro mahārāja prayayau yatra saubalaḥ
23	tato ratheṣu bhagneṣu trisāhasrā mahādvipāḥ pāṇḍavān rathinaḥ pañca samantāt paryavārayan
24	te vṛtāḥ samare pañca gajānīkena bhārata aśobhanta naravyāghrā grahā vyāptā ghanair iva
25	tato 'rjuno mahārāja labdhalakṣo mahābhujaḥ viniryayau rathenaiva śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ
26	taiḥ samantāt parivṛtaḥ kuñjaraiḥ parvatopamaiḥ nārācair vimalais tīkṣṇair gajānīkam apothayat
27	tatraikabāṇanihatān apaśyāma mahāgajān patitān pātyamānāṃś ca vibhinnān savyasācinā
28	bhīmasenas tu tān dṛṣṭvā nāgān mattagajopamaḥ kareṇa gṛhya mahatīṃ gadām abhyapatad balī avaplutya rathāt tūrṇaṃ daṇḍapāṇir ivāntakaḥ
29	tam udyatagadaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ mahāratham vitresus tāvakāḥ sainyāḥ śakṛnmūtraṃ prasusruvuḥ āvignaṃ ca balaṃ sarvaṃ gadāhaste vṛkodare
30	gadayā bhīmasenena bhinnakumbhān rajasvalān dhāvamānān apaśyāma kuñjarān parvatopamān
31	pradhāvya kuñjarās te tu bhīmasenagadāhatāḥ petur ārtasvaraṃ kṛtvā chinnapakṣā ivādrayaḥ
32	tān bhinnakumbhān subahūn dravamāṇān itas tataḥ patamānāṃś ca saṃprekṣya vitresus tava sainikāḥ
33	yudhiṣṭhiro 'pi saṃkruddho mādrīputrau ca pāṇḍavau gṛdhrapakṣaiḥ śitair bāṇair jaghnur vai gajayodhinaḥ
34	dhṛṣṭadyumnas tu samare parājitya narādhipam apakrānte tava sute hayapṛṣṭhaṃ samāśrite
35	dṛṣṭvā ca pāṇḍavān sarvān kuñjaraiḥ parivāritān dhṛṣṭadyumno mahārāja saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ putraḥ pāñcālarājasya jighāṃsuḥ kuñjarān yayau
36	adṛṣṭvā tu rathānīke duryodhanam ariṃdamam aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ apṛcchan kṣatriyāṃs tatra kva nu duryodhano gataḥ
37	apaśyamānā rājānaṃ vartamāne janakṣaye manvānā nihataṃ tatra tava putraṃ mahārathāḥ viṣaṇṇavadanā bhūtvā paryapṛcchanta te sutam
38	āhuḥ ke cid dhate sūte prayāto yatra saubalaḥ apare tv abruvaṃs tatra kṣatriyā bhṛśavikṣatāḥ
39	duryodhanena kiṃ kāryaṃ drakṣyadhvaṃ yadi jīvati yudhyadhvaṃ sahitāḥ sarve kiṃ vo rājā kariṣyati
40	te kṣatriyāḥ kṣatair gātrair hatabhūyiṣṭhavāhanāḥ śaraiḥ saṃpīḍyamānāś ca nātivyaktam ivābruvan
41	idaṃ sarvaṃ balaṃ hanmo yena sma parivāritāḥ ete sarve gajān hatvā upayānti sma pāṇḍavāḥ
42	śrutvā tu vacanaṃ teṣām aśvatthāmā mahābalaḥ hitvā pāñcālarājasya tad anīkaṃ durutsaham
43	kṛpaś ca kṛtavarmā ca prayayur yatra saubalaḥ rathānīkaṃ parityajya śūrāḥ sudṛḍhadhanvinaḥ
44	tatas teṣu prayāteṣu dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ āyayuḥ pāṇḍavā rājan vinighnantaḥ sma tāvakān
45	dṛṣṭvā tu tān āpatataḥ saṃprahṛṣṭān mahārathān parākrāntāṃs tato vīrān nirāśāñ jīvite tadā vivarṇamukhabhūyiṣṭham abhavat tāvakaṃ balam
46	parikṣīṇāyudhān dṛṣṭvā tān ahaṃ parivāritān rājan balena dvyaṅgena tyaktvā jīvitam ātmanaḥ
47	ātmanāpañcamo 'yudhyaṃ pāñcālasya balena ha tasmin deśe vyavasthāpya yatra śāradvataḥ sthitaḥ
48	saṃprayuddhā vayaṃ pañca kirīṭiśarapīḍitāḥ dhṛṣṭadyumnaṃ mahānīkaṃ tatra no 'bhūd raṇo mahān jitās tena vayaṃ sarve vyapayāma raṇāt tataḥ
49	athāpaśyaṃ sātyakiṃ tam upāyāntaṃ mahāratham rathaiś catuḥśatair vīro māṃ cābhyadravad āhave
50	dhṛṣṭadyumnād ahaṃ muktaḥ kathaṃ cic chrāntavāhanaḥ patito mādhavānīkaṃ duṣkṛtī narakaṃ yathā tatra yuddham abhūd ghoraṃ muhūrtam atidāruṇam
51	sātyakis tu mahābāhur mama hatvā paricchadam jīvagrāham agṛhṇān māṃ mūrchitaṃ patitaṃ bhuvi
52	tato muhūrtād iva tad gajānīkam avadhyata gadayā bhīmasenena nārācair arjunena ca
53	pratipiṣṭair mahānāgaiḥ samantāt parvatopamaiḥ nātiprasiddheva gatiḥ pāṇḍavānām ajāyata
54	rathamārgāṃs tataś cakre bhīmaseno mahābalaḥ pāṇḍavānāṃ mahārāja vyapakarṣan mahāgajān
55	aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ apaśyanto rathānīke duryodhanam ariṃdamam rājānaṃ mṛgayām āsus tava putraṃ mahāratham
56	parityajya ca pāñcālaṃ prayātā yatra saubalaḥ rājño 'darśanasaṃvignā vartamāne janakṣaye