Book 9 Chapter 21 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | putras tu te mahārāja rathastho rathināṃ varaḥ
durutsaho babhau yuddhe yathā rudraḥ pratāpavān |
2 | tasya bāṇasahasrais tu pracchannā hy abhavan mahī
parāṃś ca siṣice bāṇair dhārābhir iva parvatān |
3 | na ca so 'sti pumān kaś cit pāṇḍavānāṃ mahāhave
hayo gajo ratho vāpi yo 'sya bāṇair avikṣataḥ |
4 | yaṃ yaṃ hi samare yodhaṃ prapaśyāmi viśāṃ pate
sa sa bāṇaiś cito 'bhūd vai putreṇa tava bhārata |
5 | yathā sainyena rajasā samuddhūtena vāhinī
pratyadṛśyata saṃchannā tathā bāṇair mahātmanaḥ |
6 | bāṇabhūtām apaśyāma pṛthivīṃ pṛthivīpate
duryodhanena prakṛtāṃ kṣiprahastena dhanvinā |
7 | teṣu yodhasahasreṣu tāvakeṣu pareṣu ca
eko duryodhano hy āsīt pumān iti matir mama |
8 | tatrādbhutam apaśyāma tava putrasya vikramam
yad ekaṃ sahitāḥ pārthā nātyavartanta bhārata |
9 | yudhiṣṭhiraṃ śatenājau vivyādha bharatarṣabha
bhīmasenaṃ ca saptatyā sahadevaṃ ca saptabhiḥ |
10 | nakulaṃ ca catuḥṣaṣṭyā dhṛṣṭadyumnaṃ ca pañcabhiḥ
saptabhir draupadeyāṃś ca tribhir vivyādha sātyakim dhanuś ciccheda bhallena sahadevasya māriṣa |
11 | tad apāsya dhanuś chinnaṃ mādrīputraḥ pratāpavān
abhyadhāvata rājānaṃ pragṛhyānyan mahad dhanuḥ tato duryodhanaṃ saṃkhye vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ |
12 | nakulaś ca tato vīro rājānaṃ navabhiḥ śaraiḥ
ghorarūpair maheṣvāso vivyādha ca nanāda ca |
13 | sātyakiś cāpi rājānaṃ śareṇānataparvaṇā
draupadeyās trisaptatyā dharmarājaś ca saptabhiḥ aśītyā bhīmasenaś ca śarai rājānam ārdayat |
14 | samantāt kīryamāṇas tu bāṇasaṃghair mahātmabhiḥ
na cacāla mahārāja sarvasainyasya paśyataḥ |
15 | lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ cāpi vīryaṃ caiva mahātmanaḥ
ati sarvāṇi bhūtāni dadṛśuḥ sarvamānavāḥ |
16 | dhārtarāṣṭrās tu rājendra yātvā tu svalpam antaram
apaśyamānā rājānaṃ paryavartanta daṃśitāḥ |
17 | teṣām āpatatāṃ ghoras tumulaḥ samajāyata
kṣubdhasya hi samudrasya prāvṛṭkāle yathā niśi |
18 | samāsādya raṇe te tu rājānam aparājitam
pratyudyayur maheṣvāsāḥ pāṇḍavān ātatāyinaḥ |
19 | bhīmasenaṃ raṇe kruddhaṃ droṇaputro nyavārayat
tato bāṇair mahārāja pramuktaiḥ sarvatodiśam nājñāyanta raṇe vīrā na diśaḥ pradiśas tathā |
20 | tāv ubhau krūrakarmāṇāv ubhau bhārata duḥsahau
ghorarūpam ayudhyetāṃ kṛtapratikṛtaiṣiṇau trāsayantau jagat sarvaṃ jyākṣepavihatatvacau |
21 | śakunis tu raṇe vīro yudhiṣṭhiram apīḍayat
tasyāśvāṃś caturo hatvā subalasya suto vibhuḥ nādaṃ cakāra balavān sarvasainyāni kampayan |
22 | etasminn antare vīraṃ rājānam aparājitam
apovāha rathenājau sahadevaḥ pratāpavān |
23 | athānyaṃ ratham āsthāya dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
śakuniṃ navabhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ nanāda ca mahānādaṃ pravaraḥ sarvadhanvinām |
24 | tad yuddham abhavac citraṃ ghorarūpaṃ ca māriṣa
īkṣitṛprītijananaṃ siddhacāraṇasevitam |
25 | ulūkas tu maheṣvāsaṃ nakulaṃ yuddhadurmadam
abhyadravad ameyātmā śaravarṣaiḥ samantataḥ |
26 | tathaiva nakulaḥ śūraḥ saubalasya sutaṃ raṇe
śaravarṣeṇa mahatā samantāt paryavārayat |
27 | tau tatra samare vīrau kulaputrau mahārathau
yodhayantāv apaśyetāṃ parasparakṛtāgasau |
28 | tathaiva kṛtavarmā tu śaineyaṃ śatrutāpanam
yodhayañ śuśubhe rājan balaṃ śakra ivāhave |
29 | duryodhano dhanuś chittvā dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge
athainaṃ chinnadhanvānaṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ |
30 | dhṛṣṭadyumno 'pi samare pragṛhya paramāyudham
rājānaṃ yodhayām āsa paśyatāṃ sarvadhanvinām |
31 | tayor yuddhaṃ mahac cāsīt saṃgrāme bharatarṣabha
prabhinnayor yathā saktaṃ mattayor varahastinoḥ |
32 | gautamas tu raṇe kruddho draupadeyān mahābalān
vivyādha bahubhiḥ śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
33 | tasya tair abhavad yuddham indriyair iva dehinaḥ
ghorarūpam asaṃvāryaṃ nirmaryādam atīva ca |
34 | te ca taṃ pīḍayām āsur indriyāṇīva bāliśam
sa ca tān pratisaṃrabdhaḥ pratyayodhayad āhave |
35 | evaṃ citram abhūd yuddhaṃ tasya taiḥ saha bhārata
utthāyotthāya hi yathā dehinām indriyair vibho |
36 | narāś caiva naraiḥ sārdhaṃ dantino dantibhis tathā
hayā hayaiḥ samāsaktā rathino rathibhis tathā saṃkulaṃ cābhavad bhūyo ghorarūpaṃ viśāṃ pate |
37 | idaṃ citram idaṃ ghoram idaṃ raudram iti prabho
yuddhāny āsan mahārāja ghorāṇi ca bahūni ca |
38 | te samāsādya samare parasparam ariṃdamāḥ
vivyadhuś caiva jaghnuś ca samāsādya mahāhave |
39 | teṣāṃ śastrasamudbhūtaṃ rajas tīvram adṛśyata
pravātenoddhataṃ rājan dhāvadbhiś cāśvasādibhiḥ |
40 | rathanemisamudbhūtaṃ niḥśvāsaiś cāpi dantinām
rajaḥ saṃdhyābhrakapilaṃ divākarapathaṃ yayau |
41 | rajasā tena saṃpṛkte bhāskare niṣprabhīkṛte
saṃchāditābhavad bhūmis te ca śūrā mahārathāḥ |
42 | muhūrtād iva saṃvṛttaṃ nīrajaskaṃ samantataḥ
vīraśoṇitasiktāyāṃ bhūmau bharatasattama upāśāmyat tatas tīvraṃ tad rajo ghoradarśanam |
43 | tato 'paśyaṃ mahārāja dvaṃdvayuddhāni bhārata
yathāprāgryaṃ yathājyeṣṭhaṃ madhyāhne vai sudāruṇe varmaṇāṃ tatra rājendra vyadṛśyantojjvalāḥ prabhāḥ |
44 | śabdaḥ sutumulaḥ saṃkhye śarāṇāṃ patatām abhūt
mahāveṇuvanasyeva dahyamānasya sarvataḥ |