Book 9 Chapter 18
1	saṃjaya uvāca
1	pātite yudhi durdharṣe madrarāje mahārathe tāvakās tava putrāś ca prāyaśo vimukhābhavan
2	vaṇijo nāvi bhinnāyāṃ yathāgādhe 'plave 'rṇave apāre pāram icchanto hate śūre mahātmani
3	madrarāje mahārāja vitrastāḥ śaravikṣatāḥ anāthā nātham icchanto mṛgāḥ siṃhārditā iva
4	vṛṣā yathā bhagnaśṛṅgāḥ śīrṇadantā gajā iva madhyāhne pratyapāyāma nirjitā dharmasūnunā
5	na saṃdhātum anīkāni na ca rājan parākrame āsīd buddhir hate śalye tava yodhasya kasya cit
6	bhīṣme droṇe ca nihate sūtaputre ca bhārata yad duḥkhaṃ tava yodhānāṃ bhayaṃ cāsīd viśāṃ pate tad bhayaṃ sa ca naḥ śoko bhūya evābhyavartata
7	nirāśāś ca jaye tasmin hate śalye mahārathe hatapravīrā vidhvastā vikṛttāś ca śitaiḥ śaraiḥ madrarāje hate rājan yodhās te prādravan bhayāt
8	aśvān anye gajān anye rathān anye mahārathāḥ āruhya javasaṃpannāḥ pādātāḥ prādravan bhayāt
9	dvisāhasrāś ca mātaṅgā girirūpāḥ prahāriṇaḥ saṃprādravan hate śalye aṅkuśāṅguṣṭhacoditāḥ
10	te raṇād bharataśreṣṭha tāvakāḥ prādravan diśaḥ dhāvantaś cāpy adṛśyanta śvasamānāḥ śarāturāḥ
11	tān prabhagnān drutān dṛṣṭvā hatotsāhān parājitān abhyadravanta pāñcālāḥ pāṇḍavāś ca jayaiṣiṇaḥ
12	bāṇaśabdaravaś cāpi siṃhanādaś ca puṣkalaḥ śaṅkhaśabdaś ca śūrāṇāṃ dāruṇaḥ samapadyata
13	dṛṣṭvā tu kauravaṃ sainyaṃ bhayatrastaṃ pravidrutam anyonyaṃ samabhāṣanta pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha
14	adya rājā satyadhṛtir jitāmitro yudhiṣṭhiraḥ adya duryodhano hīno dīptayā nṛpatiśriyā
15	adya śrutvā hataṃ putraṃ dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ niḥsaṃjñaḥ patito bhūmau kilbiṣaṃ pratipadyatām
16	adya jānātu kaunteyaṃ samarthaṃ sarvadhanvinām adyātmānaṃ ca durmedhā garhayiṣyati pāpakṛt adya kṣattur vacaḥ satyaṃ smaratāṃ bruvato hitam
17	adyaprabhṛti pārthāṃś ca preṣyabhūta upācaran vijānātu nṛpo duḥkhaṃ yat prāptaṃ pāṇḍunandanaiḥ
18	adya kṛṣṇasya māhātmyaṃ jānātu sa mahīpatiḥ adyārjunadhanurghoṣaṃ ghoraṃ jānātu saṃyuge
19	astrāṇāṃ ca balaṃ sarvaṃ bāhvoś ca balam āhave adya jñāsyati bhīmasya balaṃ ghoraṃ mahātmanaḥ
20	hate duryodhane yuddhe śakreṇevāsure maye yat kṛtaṃ bhīmasenena duḥśāsanavadhe tadā nānyaḥ kartāsti loke tad ṛte bhīmaṃ mahābalam
21	jānītām adya jyeṣṭhasya pāṇḍavasya parākramam madrarājaṃ hataṃ śrutvā devair api suduḥsaham
22	adya jñāsyati saṃgrāme mādrīputrau mahābalau nihate saubale śūre gāndhāreṣu ca sarvaśaḥ
23	kathaṃ teṣāṃ jayo na syād yeṣāṃ yoddhā dhanaṃjayaḥ sātyakir bhīmasenaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
24	draupadyās tanayāḥ pañca mādrīputrau ca pāṇḍavau śikhaṇḍī ca maheṣvāso rājā caiva yudhiṣṭhiraḥ
25	yeṣāṃ ca jagatāṃ nātho nāthaḥ kṛṣṇo janārdanaḥ kathaṃ teṣāṃ jayo na syād yeṣāṃ dharmo vyapāśrayaḥ
26	bhīṣmaṃ droṇaṃ ca karṇaṃ ca madrarājānam eva ca tathānyān nṛpatīn vīrāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ
27	ko 'nyaḥ śakto raṇe jetum ṛte pārthaṃ yudhiṣṭhiram yasya nātho hṛṣīkeśaḥ sadā dharmayaśonidhiḥ
28	ity evaṃ vadamānās te harṣeṇa mahatā yutāḥ prabhagnāṃs tāvakān rājan sṛñjayāḥ pṛṣṭhato 'nvayuḥ
29	dhanaṃjayo rathānīkam abhyavartata vīryavān mādrīputrau ca śakuniṃ sātyakiś ca mahārathaḥ
30	tān prekṣya dravataḥ sarvān bhīmasenabhayārditān duryodhanas tadā sūtam abravīd utsmayann iva
31	na mātikramate pārtho dhanuṣpāṇim avasthitam jaghane sarvasainyānāṃ mamāśvān pratipādaya
32	jaghane yudhyamānaṃ hi kaunteyo māṃ dhanaṃjayaḥ notsahetābhyatikrāntuṃ velām iva mahodadhiḥ
33	paśya sainyaṃ mahat sūta pāṇḍavaiḥ samabhidrutam sainyareṇuṃ samuddhūtaṃ paśyasvainaṃ samantataḥ
34	siṃhanādāṃś ca bahuśaḥ śṛṇu ghorān bhayānakān tasmād yāhi śanaiḥ sūta jaghanaṃ paripālaya
35	mayi sthite ca samare niruddheṣu ca pāṇḍuṣu punarāvartate tūrṇaṃ māmakaṃ balam ojasā
36	tac chrutvā tava putrasya śūrāgryasadṛśaṃ vacaḥ sārathir hemasaṃchannāñ śanair aśvān acodayat
37	gajāśvarathibhir hīnās tyaktātmānaḥ padātayaḥ ekaviṃśatisāhasrāḥ saṃyugāyāvatasthire
38	nānādeśasamudbhūtā nānārañjitavāsasaḥ avasthitās tadā yodhāḥ prārthayanto mahad yaśaḥ
39	teṣām āpatatāṃ tatra saṃhṛṣṭānāṃ parasparam saṃmardaḥ sumahāñ jajñe ghorarūpo bhayānakaḥ
40	bhīmasenaṃ tadā rājan dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam balena caturaṅgeṇa nānādeśyā nyavārayan
41	bhīmam evābhyavartanta raṇe 'nye tu padātayaḥ prakṣveḍyāsphoṭya saṃhṛṣṭā vīralokaṃ yiyāsavaḥ
42	āsādya bhīmasenaṃ tu saṃrabdhā yuddhadurmadāḥ dhārtarāṣṭrā vinedur hi nānyāṃ cākathayan kathām parivārya raṇe bhīmaṃ nijaghnus te samantataḥ
43	sa vadhyamānaḥ samare padātigaṇasaṃvṛtaḥ na cacāla rathopasthe maināka iva parvataḥ
44	te tu kruddhā mahārāja pāṇḍavasya mahāratham nigrahītuṃ pracakrur hi yodhāṃś cānyān avārayan
45	akrudhyata raṇe bhīmas tais tadā paryavasthitaiḥ so 'vatīrya rathāt tūrṇaṃ padātiḥ samavasthitaḥ
46	jātarūpaparicchannāṃ pragṛhya mahatīṃ gadām avadhīt tāvakān yodhān daṇḍapāṇir ivāntakaḥ
47	rathāśvadvipahīnāṃs tu tān bhīmo gadayā balī ekaviṃśatisāhasrān padātīn avapothayat
48	hatvā tat puruṣānīkaṃ bhīmaḥ satyaparākramaḥ dhṛṣṭadyumnaṃ puraskṛtya nacirāt pratyadṛśyata
49	pādātā nihatā bhūmau śiśyire rudhirokṣitāḥ saṃbhagnā iva vātena karṇikārāḥ supuṣpitāḥ
50	nānāpuṣpasrajopetā nānākuṇḍaladhāriṇaḥ nānājātyā hatās tatra nānādeśasamāgatāḥ
51	patākādhvajasaṃchannaṃ padātīnāṃ mahad balam nikṛttaṃ vibabhau tatra ghorarūpaṃ bhayānakam
52	yudhiṣṭhirapurogās tu sarvasainyamahārathāḥ abhyadhāvan mahātmānaṃ putraṃ duryodhanaṃ tava
53	te sarve tāvakān dṛṣṭvā maheṣvāsān parāṅmukhān nābhyavartanta te putraṃ veleva makarālayam
54	tad adbhutam apaśyāma tava putrasya pauruṣam yad ekaṃ sahitāḥ pārthā na śekur ativartitum
55	nātidūrāpayātaṃ tu kṛtabuddhiṃ palāyane duryodhanaḥ svakaṃ sainyam abravīd bhṛśavikṣatam
56	na taṃ deśaṃ prapaśyāmi pṛthivyāṃ parvateṣu vā yatra yātān na vo hanyuḥ pāṇḍavāḥ kiṃ sṛtena vaḥ
57	alpaṃ ca balam eteṣāṃ kṛṣṇau ca bhṛśavikṣatau yadi sarve 'tra tiṣṭhāmo dhruvo no vijayo bhavet
58	viprayātāṃs tu vo bhinnān pāṇḍavāḥ kṛtakilbiṣān anusṛtya haniṣyanti śreyo naḥ samare sthitam
59	śṛṇudhvaṃ kṣatriyāḥ sarve yāvantaḥ stha samāgatāḥ yadā śūraṃ ca bhīruṃ ca mārayaty antakaḥ sadā ko nu mūḍho na yudhyeta puruṣaḥ kṣatriyabruvaḥ
60	śreyo no bhīmasenasya kruddhasya pramukhe sthitam sukhaḥ sāṃgrāmiko mṛtyuḥ kṣatradharmeṇa yudhyatām jitveha sukham āpnoti hataḥ pretya mahat phalam
61	na yuddhadharmāc chreyān vai panthāḥ svargasya kauravāḥ acireṇa jitāṃl lokān hato yuddhe samaśnute
62	śrutvā tu vacanaṃ tasya pūjayitvā ca pārthivāḥ punar evānvavartanta pāṇḍavān ātatāyinaḥ
63	tān āpatata evāśu vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ pratyudyayus tadā pārthā jayagṛdhrāḥ prahāriṇaḥ
64	dhanaṃjayo rathenājāv abhyavartata vīryavān viśrutaṃ triṣu lokeṣu gāṇḍīvaṃ vikṣipan dhanuḥ
65	mādrīputrau ca śakuniṃ sātyakiś ca mahābalaḥ javenābhyapatan hṛṣṭā yato vai tāvakaṃ balam