Book 9 Chapter 15 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tataḥ sainyās tava vibho madrarājapuraskṛtāḥ
punar abhyadravan pārthān vegena mahatā raṇe |
2 | pīḍitās tāvakāḥ sarve pradhāvanto raṇotkaṭāḥ
kṣaṇenaiva ca pārthāṃs te bahutvāt samaloḍayan |
3 | te vadhyamānāḥ kurubhiḥ pāṇḍavā nāvatasthire
nivāryamāṇā bhīmena paśyatoḥ kṛṣṇapārthayoḥ |
4 | tato dhanaṃjayaḥ kruddhaḥ kṛpaṃ saha padānugaiḥ
avākirac charaugheṇa kṛtavarmāṇam eva ca |
5 | śakuniṃ sahadevas tu sahasainyam avārayat
nakulaḥ pārśvataḥ sthitvā madrarājam avaikṣata |
6 | draupadeyā narendrāṃś ca bhūyiṣṭhaṃ samavārayan
droṇaputraṃ ca pāñcālyaḥ śikhaṇḍī samavārayat |
7 | bhīmasenas tu rājānaṃ gadāpāṇir avārayat
śalyaṃ tu saha sainyena kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ |
8 | tataḥ samabhavad yuddhaṃ saṃsaktaṃ tatra tatra ha
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca saṃgrāmeṣv anivartinām |
9 | tatra paśyāmahe karma śalyasyātimahad raṇe
yad ekaḥ sarvasainyāni pāṇḍavānām ayudhyata |
10 | vyadṛśyata tadā śalyo yudhiṣṭhirasamīpataḥ
raṇe candramaso 'bhyāśe śanaiścara iva grahaḥ |
11 | pīḍayitvā tu rājānaṃ śarair āśīviṣopamaiḥ
abhyadhāvat punar bhīmaṃ śaravarṣair avākirat |
12 | tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā tathaiva ca kṛtāstratām
apūjayann anīkāni pareṣāṃ tāvakāni ca |
13 | pīḍyamānās tu śalyena pāṇḍavā bhṛśavikṣatāḥ
prādravanta raṇaṃ hitvā krośamāne yudhiṣṭhire |
14 | vadhyamāneṣv anīkeṣu madrarājena pāṇḍavaḥ
amarṣavaśam āpanno dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ tataḥ pauruṣam āsthāya madrarājam apīḍayat |
15 | jayo vāstu vadho veti kṛtabuddhir mahārathaḥ
samāhūyābravīt sarvān bhrātṝn kṛṣṇaṃ ca mādhavam |
16 | bhīṣmo droṇaś ca karṇaś ca ye cānye pṛthivīkṣitaḥ
kauravārthe parākrāntāḥ saṃgrāme nidhanaṃ gatāḥ |
17 | yathābhāgaṃ yathotsāhaṃ bhavantaḥ kṛtapauruṣāḥ
bhāgo 'vaśiṣṭa eko 'yaṃ mama śalyo mahārathaḥ |
18 | so 'ham adya yudhā jetum āśaṃse madrakeśvaram
tatra yan mānasaṃ mahyaṃ tat sarvaṃ nigadāmi vaḥ |
19 | cakrarakṣāv imau śūrau mama mādravatīsutau
ajeyau vāsavenāpi samare vīrasaṃmatau |
20 | sādhv imau mātulaṃ yuddhe kṣatradharmapuraskṛtau
madarthaṃ pratiyudhyetāṃ mānārhau satyasaṃgarau |
21 | māṃ vā śalyo raṇe hantā taṃ vāhaṃ bhadram astu vaḥ
iti satyām imāṃ vāṇīṃ lokavīrā nibodhata |
22 | yotsye 'haṃ mātulenādya kṣatradharmeṇa pārthivāḥ
svayaṃ samabhisaṃdhāya vijayāyetarāya vā |
23 | tasya me 'bhyadhikaṃ śastraṃ sarvopakaraṇāni ca
saṃyuñjantu raṇe kṣipraṃ śāstravad rathayojakāḥ |
24 | śaineyo dakṣiṇaṃ cakraṃ dhṛṣṭadyumnas tathottaram
pṛṣṭhagopo bhavatv adya mama pārtho dhanaṃjayaḥ |
25 | puraḥsaro mamādyāstu bhīmaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ
evam abhyadhikaḥ śalyād bhaviṣyāmi mahāmṛdhe |
26 | evam uktās tathā cakruḥ sarve rājñaḥ priyaiṣiṇaḥ
tataḥ praharṣaḥ sainyānāṃ punar āsīt tadā nṛpa |
27 | pāñcālānāṃ somakānāṃ matsyānāṃ ca viśeṣataḥ
pratijñāṃ tāṃ ca saṃgrāme dharmarājasya pūrayan |
28 | tataḥ śaṅkhāṃś ca bherīś ca śataśaś caiva puṣkarān
avādayanta pāñcālāḥ siṃhanādāṃś ca nedire |
29 | te 'bhyadhāvanta saṃrabdhā madrarājaṃ tarasvinaḥ
mahatā harṣajenātha nādena kurupuṃgavāḥ |
30 | hrādena gajaghaṇṭānāṃ śaṅkhānāṃ ninadena ca
tūryaśabdena mahatā nādayantaś ca medinīm |
31 | tān pratyagṛhṇāt putras te madrarājaś ca vīryavān
mahāmeghān iva bahūñ śailāv astodayāv ubhau |
32 | śalyas tu samaraślāghī dharmarājam ariṃdamam
vavarṣa śaravarṣeṇa varṣeṇa maghavān iva |
33 | tathaiva kururājo 'pi pragṛhya ruciraṃ dhanuḥ
droṇopadeśān vividhān darśayāno mahāmanāḥ |
34 | vavarṣa śaravarṣāṇi citraṃ laghu ca suṣṭhu ca
na cāsya vivaraṃ kaś cid dadarśa carato raṇe |
35 | tāv ubhau vividhair bāṇais tatakṣāte parasparam
śārdūlāv āmiṣaprepsū parākrāntāv ivāhave |
36 | bhīmas tu tava putreṇa raṇaśauṇḍena saṃgataḥ
pāñcālyaḥ sātyakiś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau śakunipramukhān vīrān pratyagṛhṇan samantataḥ |
37 | tadāsīt tumulaṃ yuddhaṃ punar eva jayaiṣiṇām
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca rājan durmantrite tava |
38 | duryodhanas tu bhīmasya śareṇānataparvaṇā
cicchedādiśya saṃgrāme dhvajaṃ hemavibhūṣitam |
39 | sakiṅkiṇīkajālena mahatā cārudarśanaḥ
papāta ruciraḥ siṃho bhīmasenasya nānadan |
40 | punaś cāsya dhanuś citraṃ gajarājakaropamam
kṣureṇa śitadhāreṇa pracakarta narādhipaḥ |
41 | sa cchinnadhanvā tejasvī rathaśaktyā sutaṃ tava
bibhedorasi vikramya sa rathopastha āviśat |
42 | tasmin moham anuprāpte punar eva vṛkodaraḥ
yantur eva śiraḥ kāyāt kṣurapreṇāharat tadā |
43 | hatasūtā hayās tasya ratham ādāya bhārata
vyadravanta diśo rājan hāhākāras tadābhavat |
44 | tam abhyadhāvat trāṇārthaṃ droṇaputro mahārathaḥ
kṛpaś ca kṛtavarmā ca putraṃ te 'bhiparīpsavaḥ |
45 | tasmin vilulite sainye trastās tasya padānugāḥ
gāṇḍīvadhanvā visphārya dhanus tān ahanac charaiḥ |
46 | yudhiṣṭhiras tu madreśam abhyadhāvad amarṣitaḥ
svayaṃ saṃcodayann aśvān dantavarṇān manojavān |
47 | tatrādbhutam apaśyāma kuntīputre yudhiṣṭhire
purā bhūtvā mṛdur dānto yat tadā dāruṇo 'bhavat |
48 | vivṛtākṣaś ca kaunteyo vepamānaś ca manyunā
ciccheda yodhān niśitaiḥ śaraiḥ śatasahasraśaḥ |
49 |
yāṃ yāṃ pratyudyayau senāṃ tāṃ tāṃ jyeṣṭhaḥ sa pāṇḍavaḥ
śarair apātayad rājan girīn vajrair ivottamaiḥ |
50 | sāśvasūtadhvajarathān rathinaḥ pātayan bahūn
ākrīḍad eko balavān pavanas toyadān iva |
51 | sāśvārohāṃś ca turagān pattīṃś caiva sahasraśaḥ
vyapothayata saṃgrāme kruddho rudraḥ paśūn iva |
52 | śūnyam āyodhanaṃ kṛtvā śaravarṣaiḥ samantataḥ
abhyadravata madreśaṃ tiṣṭha śalyeti cābravīt |
53 | tasya tac caritaṃ dṛṣṭvā saṃgrāme bhīmakarmaṇaḥ
vitresus tāvakāḥ sarve śalyas tv enaṃ samabhyayāt |
54 | tatas tau tu susaṃrabdhau pradhmāpya salilodbhavau
samāhūya tadānyonyaṃ bhartsayantau samīyatuḥ |
55 | śalyas tu śaravarṣeṇa yudhiṣṭhiram avākirat
madrarājaṃ ca kaunteyaḥ śaravarṣair avākirat |
56 | vyadṛśyetāṃ tadā rājan kaṅkapatribhir āhave
udbhinnarudhirau śūrau madrarājayudhiṣṭhirau |
57 | puṣpitāv iva rejāte vane śalmalikiṃśukā
dīpyamānau mahātmānau prāṇayor yuddhadurmadau |
58 | dṛṣṭvā sarvāṇi sainyāni nādhyavasyaṃs tayor jayam
hatvā madrādhipaṃ pārtho bhokṣyate 'dya vasuṃdharām |
59 | śalyo vā pāṇḍavaṃ hatvā dadyād duryodhanāya gām
itīva niścayo nābhūd yodhānāṃ tatra bhārata |
60 | pradakṣiṇam abhūt sarvaṃ dharmarājasya yudhyataḥ |
61 | tataḥ śaraśataṃ śalyo mumocāśu yudhiṣṭhire
dhanuś cāsya śitāgreṇa bāṇena nirakṛntata |
62 | so 'nyat kārmukam ādāya śalyaṃ śaraśatais tribhiḥ
avidhyat kārmukaṃ cāsya kṣureṇa nirakṛntata |
63 | athāsya nijaghānāśvāṃś caturo nataparvabhiḥ
dvābhyām atha śitāgrābhyām ubhau ca pārṣṇisārathī |
64 | tato 'sya dīpyamānena pītena niśitena ca
pramukhe vartamānasya bhallenāpāharad dhvajam tataḥ prabhagnaṃ tat sainyaṃ dauryodhanam ariṃdama |
65 | tato madrādhipaṃ drauṇir abhyadhāvat tathākṛtam
āropya cainaṃ svarathaṃ tvaramāṇaḥ pradudruve |
66 | muhūrtam iva tau gatvā nardamāne yudhiṣṭhire
sthitvā tato madrapatir anyaṃ syandanam āsthitaḥ |
67 | vidhivat kalpitaṃ śubhraṃ mahāmbudaninādinam
sajjayantropakaraṇaṃ dviṣatāṃ romaharṣaṇam |