Book 9 Chapter 11 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | patitaṃ prekṣya yantāraṃ śalyaḥ sarvāyasīṃ gadām
ādāya tarasā rājaṃs tasthau girir ivācalaḥ |
2 | taṃ dīptam iva kālāgniṃ pāśahastam ivāntakam
saśṛṅgam iva kailāsaṃ savajram iva vāsavam |
3 | saśūlam iva haryakṣaṃ vane mattam iva dvipam
javenābhyapatad bhīmaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām |
4 | tataḥ śaṅkhapraṇādaś ca tūryāṇāṃ ca sahasraśaḥ
siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇāṃ harṣavardhanaḥ |
5 | prekṣantaḥ sarvatas tau hi yodhā yodhamahādvipau
tāvakāś ca pare caiva sādhu sādhv ity athābruvan |
6 | na hi madrādhipād anyo rāmād vā yadunandanāt
soḍhum utsahate vegaṃ bhīmasenasya saṃyuge |
7 | tathā madrādhipasyāpi gadāvegaṃ mahātmanaḥ
soḍhum utsahate nānyo yodho yudhi vṛkodarāt |
8 | tau vṛṣāv iva nardantau maṇḍalāni viceratuḥ
āvalgitau gadāhastau madrarājavṛkodarau |
9 | maṇḍalāvartamārgeṣu gadāviharaṇeṣu ca
nirviśeṣam abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ |
10 | taptahemamayaiḥ śubhrair babhūva bhayavardhanī
agnijvālair ivāviddhā paṭṭaiḥ śalyasya sā gadā |
11 | tathaiva carato mārgān maṇḍaleṣu mahātmanaḥ
vidyud abhrapratīkāśā bhīmasya śuśubhe gadā |
12 | tāḍitā madrarājena bhīmasya gadayā gadā
dīpyamāneva vai rājan sasṛje pāvakārciṣaḥ |
13 | tathā bhīmena śalyasya tāḍitā gadayā gadā
aṅgāravarṣaṃ mumuce tad adbhutam ivābhavat |
14 | dantair iva mahānāgau śṛṅgair iva maharṣabhau
tottrair iva tadānyonyaṃ gadāgrābhyāṃ nijaghnatuḥ |
15 | tau gadānihatair gātraiḥ kṣaṇena rudhirokṣitau
prekṣaṇīyatarāv āstāṃ puṣpitāv iva kiṃśukau |
16 | gadayā madrarājena savyadakṣiṇam āhataḥ
bhīmaseno mahābāhur na cacālācalo yathā |
17 | tathā bhīmagadāvegais tāḍyamāno muhur muhuḥ
śalyo na vivyathe rājan dantinevāhato giriḥ |
18 | śuśruve dikṣu sarvāsu tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ
gadānipātasaṃhrādo vajrayor iva nisvanaḥ |
19 | nivṛtya tu mahāvīryau samucchritagadāv ubhau
punar antaramārgasthau maṇḍalāni viceratuḥ |
20 | athābhyetya padāny aṣṭau saṃnipāto 'bhavat tayoḥ
udyamya lohadaṇḍābhyām atimānuṣakarmaṇoḥ |
21 | prārthayānau tadānyo 'nyaṃ maṇḍalāni viceratuḥ
kriyāviśeṣaṃ kṛtinau darśayām āsatus tadā |
22 | athodyamya gade ghore saśṛṅgāv iva parvatau
tāv ājaghnatur anyonyaṃ yathā bhūmicale 'calau |
23 | tau parasparavegāc ca gadābhyāṃ ca bhṛśāhatau
yugapat petatur vīrāv ubhāv indradhvajāv iva |
24 | ubhayoḥ senayor vīrās tadā hāhākṛto 'bhavan
bhṛśaṃ marmaṇy abhihatāv ubhāv āstāṃ suvihvalau |
25 | tataḥ sagadam āropya madrāṇām ṛṣabhaṃ rathe
apovāha kṛpaḥ śalyaṃ tūrṇam āyodhanād api |
26 | kṣībavad vihvalatvāt tu nimeṣāt punar utthitaḥ
bhīmaseno gadāpāṇiḥ samāhvayata madrapam |
27 | tatas tu tāvakāḥ śūrā nānāśastrasamāyutāḥ
nānāvāditraśabdena pāṇḍusenām ayodhayan |
28 | bhujāv ucchritya śastraṃ ca śabdena mahatā tataḥ
abhyadravan mahārāja duryodhanapurogamāḥ |
29 | tad anīkam abhiprekṣya tatas te pāṇḍunandanāḥ
prayayuḥ siṃhanādena duryodhanavadhepsayā |
30 | teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ putras te bharatarṣabha
prāsena cekitānaṃ vai vivyādha hṛdaye bhṛśam |
31 | sa papāta rathopasthe tava putreṇa tāḍitaḥ
rudhiraughapariklinnaḥ praviśya vipulaṃ tamaḥ |
32 | cekitānaṃ hataṃ dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ
prasaktam abhyavarṣanta śaravarṣāṇi bhāgaśaḥ |
33 | tāvakānām anīkeṣu pāṇḍavā jitakāśinaḥ
vyacaranta mahārāja prekṣaṇīyāḥ samantataḥ |
34 | kṛpaś ca kṛtavarmā ca saubalaś ca mahābalaḥ
ayodhayan dharmarājaṃ madrarājapuraskṛtāḥ |
35 | bhāradvājasya hantāraṃ bhūrivīryaparākramam
duryodhano mahārāja dhṛṣṭadyumnam ayodhayat |
36 | trisāhasrā rathā rājaṃs tava putreṇa coditāḥ
ayodhayanta vijayaṃ droṇaputrapuraskṛtāḥ |
37 | vijaye dhṛtasaṃkalpāḥ samabhityaktajīvitāḥ
prāviśaṃs tāvakā rājan haṃsā iva mahat saraḥ |
38 | tato yuddham abhūd ghoraṃ parasparavadhaiṣiṇām
anyonyavadhasaṃyuktam anyonyaprītivardhanam |
39 | tasmin pravṛtte saṃgrāme rājan vīravarakṣaye
anileneritaṃ ghoram uttasthau pārthivaṃ rajaḥ |
40 | śravaṇān nāmadheyānāṃ pāṇḍavānāṃ ca kīrtanāt
parasparaṃ vijānīmo ye cāyudhyann abhītavat |
41 | tad rajaḥ puruṣavyāghra śoṇitena praśāmitam
diśaś ca vimalā jajñus tasmin rajasi śāmite |
42 | tathā pravṛtte saṃgrāme ghorarūpe bhayānake
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nāsīt kaś cit parāṅmukhaḥ |
43 | brahmalokaparā bhūtvā prārthayanto jayaṃ yudhi
suyuddhena parākrāntā narāḥ svargam abhīpsavaḥ |
44 | bhartṛpiṇḍavimokṣārthaṃ bhartṛkāryaviniścitāḥ
svargasaṃsaktamanaso yodhā yuyudhire tadā |
45 | nānārūpāṇi śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ
anyonyam abhigarjantaḥ praharantaḥ parasparam |
46 | hata vidhyata gṛhṇīta praharadhvaṃ nikṛntata
iti sma vācaḥ śrūyante tava teṣāṃ ca vai bale |
47 | tataḥ śalyo mahārāja dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram
vivyādha niśitair bāṇair hantukāmo mahāratham |
48 | tasya pārtho mahārāja nārācān vai caturdaśa
marmāṇy uddiśya marmajño nicakhāna hasann iva |
49 | taṃ vārya pāṇḍavaṃ bāṇair hantukāmo mahāyaśāḥ
vivyādha samare kruddho bahubhiḥ kaṅkapatribhiḥ |
50 | atha bhūyo mahārāja śareṇa nataparvaṇā
yudhiṣṭhiraṃ samājaghne sarvasainyasya paśyataḥ |
51 | dharmarājo 'pi saṃkruddho madrarājaṃ mahāyaśāḥ
vivyādha niśitair bāṇaiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ |
52 | candrasenaṃ ca saptatyā sūtaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ
drumasenaṃ catuḥṣaṣṭyā nijaghāna mahārathaḥ |
53 | cakrarakṣe hate śalyaḥ pāṇḍavena mahātmanā
nijaghāna tato rājaṃś cedīn vai pañcaviṃśatim |
54 | sātyakiṃ pañcaviṃśatyā bhīmasenaṃ ca pañcabhiḥ
mādrīputrau śatenājau vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ |
55 | evaṃ vicaratas tasya saṃgrāme rājasattama
saṃpreṣayac chitān pārthaḥ śarān āśīviṣopamān |
56 | dhvajāgraṃ cāsya samare kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
pramukhe vartamānasya bhallenāpaharad rathāt |
57 | pāṇḍuputreṇa vai tasya ketuṃ chinnaṃ mahātmanā
nipatantam apaśyāma giriśṛṅgam ivāhatam |
58 | dhvajaṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ ca vyavasthitam
saṃkruddho madrarājo 'bhūc charavarṣaṃ mumoca ha |
59 | śalyaḥ sāyakavarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān
abhyavarṣad ameyātmā kṣatriyaṃ kṣatriyarṣabhaḥ |
60 | sātyakiṃ bhīmasenaṃ ca mādrīputrau ca pāṇḍavau
ekaikaṃ pañcabhir viddhvā yudhiṣṭhiram apīḍayat |
61 | tato bāṇamayaṃ jālaṃ vitataṃ pāṇḍavorasi
apaśyāma mahārāja meghajālam ivodgatam |
62 | tasya śalyo raṇe kruddho bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ
diśaḥ pracchādayām āsa pradiśaś ca mahārathaḥ |
63 | tato yudhiṣṭhiro rājā bāṇajālena pīḍitaḥ
babhūva hṛtavikrānto jambho vṛtrahaṇā yathā |