Book 9 Chapter 10 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tasmin vilulite sainye vadhyamāne parasparam
dravamāṇeṣu yodheṣu ninadatsu ca dantiṣu |
2 | kūjatāṃ stanatāṃ caiva padātīnāṃ mahāhave
vidruteṣu mahārāja hayeṣu bahudhā tadā |
3 | prakṣaye dāruṇe jāte saṃhāre sarvadehinām
nānāśastrasamāvāpe vyatiṣaktarathadvipe |
4 | harṣaṇe yuddhaśauṇḍānāṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhane
gāhamāneṣu yodheṣu parasparavadhaiṣiṣu |
5 | prāṇādāne mahāghore vartamāne durodare
saṃgrāme ghorarūpe tu yamarāṣṭravivardhane |
6 | pāṇḍavās tāvakaṃ sainyaṃ vyadhaman niśitaiḥ śaraiḥ
tathaiva tāvakā yodhā jaghnuḥ pāṇḍavasainikān |
7 | tasmiṃs tathā vartamāne yuddhe bhīrubhayāvahe
pūrvāhṇe caiva saṃprāpte bhāskarodayanaṃ prati |
8 | labdhalakṣāḥ pare rājan rakṣitāś ca mahātmanā
ayodhayaṃs tava balaṃ mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |
9 | balibhiḥ pāṇḍavair dṛptair labdhalakṣaiḥ prahāribhiḥ
kauravy asīdat pṛtanā mṛgīvāgnisamākulā |
10 | tāṃ dṛṣṭvā sīdatīṃ senāṃ paṅke gām iva durbalām
ujjihīrṣus tadā śalyaḥ prāyāt pāṇḍucamūṃ prati |
11 | madrarājas tu saṃkruddho gṛhītvā dhanur uttamam
abhyadravata saṃgrāme pāṇḍavān ātatāyinaḥ |
12 | pāṇḍavāś ca mahārāja samare jitakāśinaḥ
madrarājaṃ samāsādya vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ |
13 | tataḥ śaraśatais tīkṣṇair madrarājo mahābalaḥ
ardayām āsa tāṃ senāṃ dharmarājasya paśyataḥ |
14 | prādurāsaṃs tato rājan nānārūpāṇy anekaśaḥ
cacāla śabdaṃ kurvāṇā mahī cāpi saparvatā |
15 | sadaṇḍaśūlā dīptāgrāḥ śīryamāṇāḥ samantataḥ
ulkā bhūmiṃ divaḥ petur āhatya ravimaṇḍalam |
16 | mṛgāś ca māhiṣāś cāpi pakṣiṇaś ca viśāṃ pate
apasavyaṃ tadā cakruḥ senāṃ te bahuśo nṛpa |
17 | tatas tad yuddham atyugram abhavat saṃghacāriṇām
tathā sarvāṇy anīkāni saṃnipatya janādhipa abhyayuḥ kauravā rājan pāṇḍavānām anīkinīm |
18 | śalyas tu śaravarṣeṇa varṣann iva sahasradṛk
abhyavarṣad adīnātmā kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram |
19 | bhīmasenaṃ śaraiś cāpi rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaḥ
draupadeyāṃs tathā sarvān mādrīputrau ca pāṇḍavau |
20 | dhṛṣṭadyumnaṃ ca śaineyaṃ śikhaṇḍinam athāpi ca
ekaikaṃ daśabhir bāṇair vivyādha ca mahābalaḥ tato 'sṛjad bāṇavarṣaṃ gharmānte maghavān iva |
21 | tataḥ prabhadrakā rājan somakāś ca sahasraśaḥ
patitāḥ pātyamānāś ca dṛśyante śalyasāyakaiḥ |
22 | bhramarāṇām iva vrātāḥ śalabhānām iva vrajāḥ
hrādinya iva meghebhyaḥ śalyasya nyapatañ śarāḥ |
23 | dviradās turagāś cārtāḥ pattayo rathinas tathā
śalyasya bāṇair nyapatan babhramur vyanadaṃs tathā |
24 | āviṣṭa iva madreśo manyunā pauruṣeṇa ca
prācchādayad arīn saṃkhye kālasṛṣṭa ivāntakaḥ vinardamāno madreśo meghahrādo mahābalaḥ |
25 | sā vadhyamānā śalyena pāṇḍavānām anīkinī
ajātaśatruṃ kaunteyam abhyadhāvad yudhiṣṭhiram |
26 | tāṃ samarpya tataḥ saṃkhye laghuhastaḥ śitaiḥ śaraiḥ
śaravarṣeṇa mahatā yudhiṣṭhiram apīḍayat |
27 | tam āpatantaṃ pattyaśvaiḥ kruddho rājā yudhiṣṭhiraḥ
avārayac charais tīkṣṇair mattaṃ dvipam ivāṅkuśaiḥ |
28 | tasya śalyaḥ śaraṃ ghoraṃ mumocāśīviṣopamam
so 'bhyavidhyan mahātmānaṃ vegenābhyapatac ca gām |
29 | tato vṛkodaraḥ kruddhaḥ śalyaṃ vivyādha saptabhiḥ
pañcabhiḥ sahadevas tu nakulo daśabhiḥ śaraiḥ |
30 | draupadeyāś ca śatrughnaṃ śūram ārtāyaniṃ śaraiḥ
abhyavarṣan mahābhāgaṃ meghā iva mahīdharam |
31 | tato dṛṣṭvā tudyamānaṃ śalyaṃ pārthaiḥ samantataḥ
kṛtavarmā kṛpaś caiva saṃkruddhāv abhyadhāvatām |
32 | ulūkaś ca patatrī ca śakuniś cāpi saubalaḥ
smayamānaś ca śanakair aśvatthāmā mahārathaḥ tava putrāś ca kārtsnyena jugupuḥ śalyam āhave |
33 | bhīmasenaṃ tribhir viddhvā kṛtavarmā śilīmukhaiḥ
bāṇavarṣeṇa mahatā kruddharūpam avārayat |
34 | dhṛṣṭadyumnaṃ kṛpaḥ kruddho bāṇavarṣair apīḍayat
draupadeyāṃś ca śakunir yamau ca drauṇir abhyayāt |
35 | duryodhano yudhāṃ śreṣṭhāv āhave keśavārjunau
samabhyayād ugratejāḥ śaraiś cābhyahanad balī |
36 | evaṃ dvaṃdvaśatāny āsaṃs tvadīyānāṃ paraiḥ saha
ghorarūpāṇi citrāṇi tatra tatra viśāṃ pate |
37 | ṛśyavarṇāñ jaghānāśvān bhojo bhīmasya saṃyuge
so 'vatīrya rathopasthād dhatāśvaḥ pāṇḍunandanaḥ kālo daṇḍam ivodyamya gadāpāṇir ayudhyata |
38 | pramukhe sahadevasya jaghānāśvāṃś ca madrarāṭ
tataḥ śalyasya tanayaṃ sahadevo 'sināvadhīt |
39 | gautamaḥ punar ācāryo dhṛṣṭadyumnam ayodhayat
asaṃbhrāntam asaṃbhrānto yatnavān yatnavattaram |
40 | draupadeyāṃs tathā vīrān ekaikaṃ daśabhiḥ śaraiḥ
avidhyad ācāryasuto nātikruddhaḥ smayann iva |
41 | śalyo 'pi rājan saṃkruddho nighnan somakapāṇḍavān
punar eva śitair bāṇair yudhiṣṭhiram apīḍayat |
42 | tasya bhīmo raṇe kruddhaḥ saṃdaṣṭadaśanacchadaḥ
vināśāyābhisaṃdhāya gadām ādatta vīryavān |
43 | yamadaṇḍapratīkāśāṃ kālarātrim ivodyatām
gajavājimanuṣyāṇāṃ prāṇāntakaraṇīm api |
44 | hemapaṭṭaparikṣiptām ulkāṃ prajvalitām iva
śaikyāṃ vyālīm ivātyugrāṃ vajrakalpām ayasmayīm |
45 | candanāgurupaṅkāktāṃ pramadām īpsitām iva
vasāmedosṛgādigdhāṃ jihvāṃ vaivasvatīm iva |
46 | paṭughaṇṭāravaśatāṃ vāsavīm aśanīm iva
nirmuktāśīviṣākārāṃ pṛktāṃ gajamadair api |
47 | trāsanīṃ ripusainyānāṃ svasainyapariharṣiṇīm
manuṣyaloke vikhyātāṃ giriśṛṅgavidāriṇīm |
48 | yayā kailāsabhavane maheśvarasakhaṃ balī
āhvayām āsa kaunteyaḥ saṃkruddham alakādhipam |
49 | yayā māyāvino dṛptān subahūn dhanadālaye
jaghāna guhyakān kruddho mandārārthe mahābalaḥ nivāryamāṇo bahubhir draupadyāḥ priyam āsthitaḥ |
50 | tāṃ vajramaṇiratnaughām aṣṭāśriṃ vajragauravām
samudyamya mahābāhuḥ śalyam abhyadravad raṇe |
51 | gadayā yuddhakuśalas tayā dāruṇanādayā
pothayām āsa śalyasya caturo 'śvān mahājavān |
52 | tataḥ śalyo raṇe kruddhaḥ pīne vakṣasi tomaram
nicakhāna nadan vīro varma bhittvā ca so 'bhyagāt |
53 | vṛkodaras tv asaṃbhrātas tam evoddhṛtya tomaram
yantāraṃ madrarājasya nirbibheda tato hṛdi |
54 | sa bhinnavarmā rudhiraṃ vaman vitrastamānasaḥ
papātābhimukho dīno madrarājas tv apākramat |
55 | kṛtapratikṛtaṃ dṛṣṭvā śalyo vismitamānasaḥ
gadām āśritya dhīrātmā pratyamitram avaikṣata |
56 | tataḥ sumanasaḥ pārthā bhīmasenam apūjayan
tad dṛṣṭvā karma saṃgrāme ghoram akliṣṭakarmaṇaḥ |