Book 9 Chapter 9 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā madrarājaḥ pratāpavān
uvāca sārathiṃ tūrṇaṃ codayāśvān mahājavān |
2 | eṣa tiṣṭhati vai rājā pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ
chatreṇa dhriyamāṇena pāṇḍureṇa virājatā |
3 | atra māṃ prāpaya kṣipraṃ paśya me sārathe balam
na samarthā hi me pārthāḥ sthātum adya puro yudhi |
4 | evam uktas tataḥ prāyān madrarājasya sārathiḥ
yatra rājā satyasaṃdho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ |
5 | āpatantaṃ ca sahasā pāṇḍavānāṃ mahad balam
dadhāraiko raṇe śalyo velevoddhṛtam arṇavam |
6 | pāṇḍavānāṃ balaughas tu śalyam āsādya māriṣa
vyatiṣṭhata tadā yuddhe sindhor vega ivācalam |
7 | madrarājaṃ tu samare dṛṣṭvā yuddhāya viṣṭhitam
kuravaḥ saṃnyavartanta mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |
8 | teṣu rājan nivṛtteṣu vyūḍhānīkeṣu bhāgaśaḥ
prāvartata mahāraudraḥ saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ samārchac citrasenena nakulo yuddhadurmadaḥ |
9 | tau parasparam āsādya citrakārmukadhāriṇau
meghāv iva yathodvṛttau dakṣiṇottaravarṣiṇau |
10 | śaratoyaiḥ siṣicatus tau parasparam āhave
nāntaraṃ tatra paśyāmi pāṇḍavasyetarasya vā |
11 | ubhau kṛtāstrau balinau rathacaryāviśāradau
parasparavadhe yattau chidrānveṣaṇatatparau |
12 | citrasenas tu bhallena pītena niśitena ca
nakulasya mahārāja muṣṭideśe 'cchinad dhanuḥ |
13 | athainaṃ chinnadhanvānaṃ rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
tribhiḥ śarair asaṃbhrānto lalāṭe vai samarpayat |
14 | hayāṃś cāsya śarais tīkṣṇaiḥ preṣayām āsa mṛtyave
tathā dhvajaṃ sārathiṃ ca tribhis tribhir apātayat |
15 | sa śatrubhujanirmuktair lalāṭasthais tribhiḥ śaraiḥ
nakulaḥ śuśubhe rājaṃs triśṛṅga iva parvataḥ |
16 | sa chinnadhanvā virathaḥ khaḍgam ādāya carma ca
rathād avātarad vīraḥ śailāgrād iva kesarī |
17 | padbhyām āpatatas tasya śaravṛṣṭim avāsṛjat
nakulo 'py agrasat tāṃ vai carmaṇā laghuvikramaḥ |
18 | citrasenarathaṃ prāpya citrayodhī jitaśramaḥ
āruroha mahābāhuḥ sarvasainyasya paśyataḥ |
19 | sakuṇḍalaṃ samukuṭaṃ sunasaṃ svāyatekṣaṇam
citrasenaśiraḥ kāyād apāharata pāṇḍavaḥ sa papāta rathopasthād divākarasamaprabhaḥ |
20 | citrasenaṃ viśastaṃ tu dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ
sādhuvādasvanāṃś cakruḥ siṃhanādāṃś ca puṣkalān |
21 | viśastaṃ bhrātaraṃ dṛṣṭvā karṇaputrau mahārathau
suṣeṇaḥ satyasenaś ca muñcantau niśitāñ śarān |
22 | tato 'bhyadhāvatāṃ tūrṇaṃ pāṇḍavaṃ rathināṃ varam
jighāṃsantau yathā nāgaṃ vyāghrau rājan mahāvane |
23 | tāv abhyadhāvatāṃ tīkṣṇau dvāv apy enaṃ mahāratham
śaraughān samyag asyantau jīmūtau salilaṃ yathā |
24 | sa śaraiḥ sarvato viddhaḥ prahṛṣṭa iva pāṇḍavaḥ
anyat kārmukam ādāya ratham āruhya vīryavān atiṣṭhata raṇe vīraḥ kruddharūpa ivāntakaḥ |
25 | tasya tau bhrātarau rājañ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
rathaṃ viśakalīkartuṃ samārabdhau viśāṃ pate |
26 | tataḥ prahasya nakulaś caturbhiś caturo raṇe
jaghāna niśitais tīkṣṇaiḥ satyasenasya vājinaḥ |
27 | tataḥ saṃdhāya nārācaṃ rukmapuṅkhaṃ śilāśitam
dhanuś ciccheda rājendra satyasenasya pāṇḍavaḥ |
28 | athānyaṃ ratham āsthāya dhanur ādāya cāparam
satyasenaḥ suṣeṇaś ca pāṇḍavaṃ paryadhāvatām |
29 | avidhyat tāv asaṃbhrāntau mādrīputraḥ pratāpavān
dvābhyāṃ dvābhyāṃ mahārāja śarābhyāṃ raṇamūrdhani |
30 | suṣeṇas tu tataḥ kruddhaḥ pāṇḍavasya mahad dhanuḥ
ciccheda prahasan yuddhe kṣurapreṇa mahārathaḥ |
31 | athānyad dhanur ādāya nakulaḥ krodhamūrchitaḥ
suṣeṇaṃ pañcabhir viddhvā dhvajam ekena cicchide |
32 | satyasenasya ca dhanur hastāvāpaṃ ca māriṣa
ciccheda tarasā yuddhe tata uccukruśur janāḥ |
33 | athānyad dhanur ādāya vegaghnaṃ bhārasādhanam
śaraiḥ saṃchādayām āsa samantāt pāṇḍunandanam |
34 | saṃnivārya tu tān bāṇān nakulaḥ paravīrahā
satyasenaṃ suṣeṇaṃ ca dvābhyāṃ dvābhyām avidhyata |
35 | tāv enaṃ pratyavidhyetāṃ pṛthak pṛthag ajihmagaiḥ
sārathiṃ cāsya rājendra śarair vivyadhatuḥ śitaiḥ |
36 | satyaseno ratheṣāṃ tu nakulasya dhanus tathā
pṛthak śarābhyāṃ ciccheda kṛtahastaḥ pratāpavān |
37 | sa rathe 'tirathas tiṣṭhan rathaśaktiṃ parāmṛśat
svarṇadaṇḍām akuṇṭhāgrāṃ tailadhautāṃ sunirmalām |
38 | lelihānām iva vibho nāgakanyāṃ mahāviṣām
samudyamya ca cikṣepa satyasenasya saṃyuge |
39 | sā tasya hṛdayaṃ saṃkhye bibheda śatadhā nṛpa
sa papāta rathād bhūmau gatasattvo 'lpacetanaḥ |
40 | bhrātaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā suṣeṇaḥ krodhamūrchitaḥ
abhyavarṣac charais tūrṇaṃ padātiṃ pāṇḍunandanam |
41 | nakulaṃ virathaṃ dṛṣṭvā draupadeyo mahābalaḥ
sutasomo 'bhidudrāva parīpsan pitaraṃ raṇe |
42 | tato 'dhiruhya nakulaḥ sutasomasya taṃ ratham
śuśubhe bharataśreṣṭho giristha iva kesarī so 'nyat kārmukam ādāya suṣeṇaṃ samayodhayat |
43 | tāv ubhau śaravarṣābhyāṃ samāsādya parasparam
parasparavadhe yatnaṃ cakratuḥ sumahārathau |
44 | suṣeṇas tu tataḥ kruddhaḥ pāṇḍavaṃ viśikhais tribhiḥ
sutasomaṃ ca viṃśatyā bāhvor urasi cārpayat |
45 | tataḥ kruddho mahārāja nakulaḥ paravīrahā
śarais tasya diśaḥ sarvāś chādayām āsa vīryavān |
46 | tato gṛhītvā tīkṣṇāgram ardhacandraṃ sutejanam
sa vegayuktaṃ cikṣepa karṇaputrasya saṃyuge |
47 | tasya tena śiraḥ kāyāj jahāra nṛpasattama
paśyatāṃ sarvasainyānāṃ tad adbhutam ivābhavat |
48 | sa hataḥ prāpatad rājan nakulena mahātmanā
nadīvegād ivārugṇas tīrajaḥ pādapo mahān |
49 | karṇaputravadhaṃ dṛṣṭvā nakulasya ca vikramam
pradudrāva bhayāt senā tāvakī bharatarṣabha |
50 | tāṃ tu senāṃ mahārāja madrarājaḥ pratāpavān
apālayad raṇe śūraḥ senāpatir ariṃdamaḥ |
51 | vibhīs tasthau mahārāja vyavasthāpya ca vāhinīm
siṃhanādaṃ bhṛśaṃ kṛtvā dhanuḥśabdaṃ ca dāruṇam |
52 | tāvakāḥ samare rājan rakṣitā dṛḍhadhanvanā
pratyudyayur arātīṃs te samantād vigatavyathāḥ |
53 | madrarājaṃ maheṣvāsaṃ parivārya samantataḥ
sthitā rājan mahāsenā yoddhukāmāḥ samantataḥ |
54 | sātyakir bhīmasenaś ca mādrīputrau ca pāṇḍavau
yudhiṣṭhiraṃ puraskṛtya hrīniṣedham ariṃdamam |
55 | parivārya raṇe vīrāḥ siṃhanādaṃ pracakrire
bāṇaśabdaravāṃś cogrān kṣveḍāṃś ca vividhān dadhuḥ |
56 | tathaiva tāvakāḥ sarve madrādhipatim añjasā
parivārya susaṃrabdhāḥ punar yuddham arocayan |
57 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhanam
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |
58 | yathā devāsuraṃ yuddhaṃ pūrvam āsīd viśāṃ pate
abhītānāṃ tathā rājan yamarāṣṭravivardhanam |
59 | tataḥ kapidhvajo rājan hatvā saṃśaptakān raṇe
abhyadravata tāṃ senāṃ kauravīṃ pāṇḍunandanaḥ |
60 | tathaiva pāṇḍavāḥ śeṣā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ
abhyadhāvanta tāṃ senāṃ visṛjantaḥ śitāñ śarān |
61 | pāṇḍavair avakīrṇānāṃ saṃmohaḥ samajāyata
na ca jajñur anīkāni diśo vā pradiśas tathā |
62 | āpūryamāṇā niśitaiḥ śaraiḥ pāṇḍavacoditaiḥ
hatapravīrā vidhvastā kīryamāṇā samantataḥ kauravy avadhyata camūḥ pāṇḍuputrair mahārathaiḥ |
63 | tathaiva pāṇḍavī senā śarai rājan samantataḥ
raṇe 'hanyata putrais te śataśo 'tha sahasraśaḥ |
64 | te sene bhṛśasaṃtapte vadhyamāne parasparam
vyākule samapadyetāṃ varṣāsu saritāv iva |
65 | āviveśa tatas tīvraṃ tāvakānāṃ mahad bhayam
pāṇḍavānāṃ ca rājendra tathābhūte mahāhave |