Book 9 Chapter 8 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurūṇāṃ bhayavardhanam
sṛñjayaiḥ saha rājendra ghoraṃ devāsuropamam |
2 | narā rathā gajaughāś ca sādinaś ca sahasraśaḥ
vājinaś ca parākrāntāḥ samājagmuḥ parasparam |
3 | nāgānāṃ bhīmarūpāṇāṃ dravatāṃ nisvano mahān
aśrūyata yathā kāle jaladānāṃ nabhastale |
4 | nāgair abhyāhatāḥ ke cit sarathā rathino 'patan
vyadravanta raṇe vīrā drāvyamāṇā madotkaṭaiḥ |
5 | hayaughān pādarakṣāṃś ca rathinas tatra śikṣitāḥ
śaraiḥ saṃpreṣayām āsuḥ paralokāya bhārata |
6 | sādinaḥ śikṣitā rājan parivārya mahārathān
vicaranto raṇe 'bhyaghnan prāsaśaktyṛṣṭibhis tathā |
7 | dhanvinaḥ puruṣāḥ ke cit saṃnivārya mahārathān
ekaṃ bahava āsādya preṣayeyur yamakṣayam |
8 | nāgaṃ rathavarāṃś cānye parivārya mahārathāḥ
sottarāyudhinaṃ jaghnur dravamāṇā mahāravam |
9 | tathā ca rathinaṃ kruddhaṃ vikirantaṃ śarān bahūn
nāgā jaghnur mahārāja parivārya samantataḥ |
10 | nāgo nāgam abhidrutya rathī ca rathinaṃ raṇe
śaktitomaranārācair nijaghnus tatra tatra ha |
11 | pādātān avamṛdnanto rathavāraṇavājinaḥ
raṇamadhye vyadṛśyanta kurvanto mahad ākulam |
12 | hayāś ca paryadhāvanta cāmarair upaśobhitāḥ
haṃsā himavataḥ prasthe pibanta iva medinīm |
13 | teṣāṃ tu vājināṃ bhūmiḥ khuraiś citrā viśāṃ pate
aśobhata yathā nārī karajakṣatavikṣatā |
14 | vājināṃ khuraśabdena rathanemisvanena ca
pattīnāṃ cāpi śabdena nāgānāṃ bṛṃhitena ca |
15 | vāditrāṇāṃ ca ghoṣeṇa śaṅkhānāṃ nisvanena ca
abhavan nāditā bhūmir nirghātair iva bhārata |
16 | dhanuṣāṃ kūjamānānāṃ nistriṃśānāṃ ca dīpyatām
kavacānāṃ prabhābhiś ca na prājñāyata kiṃ cana |
17 | bahavo bāhavaś chinnā nāgarājakaropamāḥ
udveṣṭante viveṣṭante vegaṃ kurvanti dāruṇam |
18 | śirasāṃ ca mahārāja patatāṃ vasudhātale
cyutānām iva tālebhyaḥ phalānāṃ śrūyate svanaḥ |
19 | śirobhiḥ patitair bhāti rudhirārdrair vasuṃdharā
tapanīyanibhaiḥ kāle nalinair iva bhārata |
20 | udvṛttanayanais tais tu gatasattvaiḥ suvikṣataiḥ
vyabhrājata mahārāja puṇḍarīkair ivāvṛtā |
21 | bāhubhiś candanādigdhaiḥ sakeyūrair mahādhanaiḥ
patitair bhāti rājendra mahī śakradhvajair iva |
22 | ūrubhiś ca narendrāṇāṃ vinikṛttair mahāhave
hastihastopamair anyaiḥ saṃvṛtaṃ tad raṇāṅgaṇam |
23 | kabandhaśatasaṃkīrṇaṃ chatracāmaraśobhitam
senāvanaṃ tac chuśubhe vanaṃ puṣpācitaṃ yathā |
24 | tatra yodhā mahārāja vicaranto hy abhītavat
dṛśyante rudhirāktāṅgāḥ puṣpitā iva kiṃśukāḥ |
25 | mātaṅgāś cāpy adṛśyanta śaratomarapīḍitāḥ
patantas tatra tatraiva chinnābhrasadṛśā raṇe |
26 | gajānīkaṃ mahārāja vadhyamānaṃ mahātmabhiḥ
vyadīryata diśaḥ sarvā vātanunnā ghanā iva |
27 | te gajā ghanasaṃkāśāḥ petur urvyāṃ samantataḥ
vajrarugṇā iva babhuḥ parvatā yugasaṃkṣaye |
28 | hayānāṃ sādibhiḥ sārdhaṃ patitānāṃ mahītale
rāśayaḥ saṃpradṛśyante girimātrās tatas tataḥ |
29 | saṃjajñe raṇabhūmau tu paralokavahā nadī
śoṇitodā rathāvartā dhvajavṛkṣāsthiśarkarā |
30 | bhujanakrā dhanuḥsrotā hastiśailā hayopalā
medomajjākardaminī chatrahaṃsā gadoḍupā |
31 | kavacoṣṇīṣasaṃchannā patākāruciradrumā
cakracakrāvalījuṣṭā triveṇūdaṇḍakāvṛtā |
32 | śūrāṇāṃ harṣajananī bhīrūṇāṃ bhayavardhinī
prāvartata nadī raudrā kurusṛñjayasaṃkulā |
33 | tāṃ nadīṃ pitṛlokāya vahantīm atibhairavām
terur vāhananaubhis te śūrāḥ parighabāhavaḥ |
34 | vartamāne tathā yuddhe nirmaryāde viśāṃ pate
caturaṅgakṣaye ghore pūrvaṃ devāsuropame |
35 | akrośan bāndhavān anye tatra tatra paraṃtapa
krośadbhir bāndhavaiś cānye bhayārtā na nivartire |
36 | nirmaryāde tathā yuddhe vartamāne bhayānake
arjuno bhīmasenaś ca mohayāṃ cakratuḥ parān |
37 | sā vadhyamānā mahatī senā tava janādhipa
amuhyat tatra tatraiva yoṣin madavaśād iva |
38 | mohayitvā ca tāṃ senāṃ bhīmasenadhanaṃjayau
dadhmatur vārijau tatra siṃhanādaṃ ca nedatuḥ |
39 | śrutvaiva tu mahāśabdaṃ dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau
dharmarājaṃ puraskṛtya madrarājam abhidrutau |
40 | tatrāścaryam apaśyāma ghorarūpaṃ viśāṃ pate
śalyena saṃgatāḥ śūrā yad ayudhyanta bhāgaśaḥ |
41 | mādrīputrau sarabhasau kṛtāstrau yuddhadurmadau
abhyayātāṃ tvarāyuktau jigīṣantau balaṃ tava |
42 | tato nyavartata balaṃ tāvakaṃ bharatarṣabha
śaraiḥ praṇunnaṃ bahudhā pāṇḍavair jitakāśibhiḥ |
43 | vadhyamānā camūḥ sā tu putrāṇāṃ prekṣatāṃ tava
bheje diśo mahārāja praṇunnā dṛḍhadhanvibhiḥ hāhākāro mahāñ jajñe yodhānāṃ tava bhārata |
44 | tiṣṭha tiṣṭheti vāg āsīd drāvitānāṃ mahātmanām
kṣatriyāṇāṃ tadānyonyaṃ saṃyuge jayam icchatām ādravann eva bhagnās te pāṇḍavais tava sainikāḥ |
45 | tyaktvā yuddhe priyān putrān bhrātṝn atha pitāmahān
mātulān bhāgineyāṃś ca tathā saṃbandhibāndhavān |
46 | hayān dvipāṃs tvarayanto yodhā jagmuḥ samantataḥ
ātmatrāṇakṛtotsāhās tāvakā bharatarṣabha |