Book 9 Chapter 4 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | evam uktas tato rājā gautamena yaśasvinā
niḥśvasya dīrgham uṣṇaṃ ca tūṣṇīm āsīd viśāṃ pate |
2 | tato muhūrtaṃ sa dhyātvā dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ
kṛpaṃ śāradvataṃ vākyam ity uvāca paraṃtapaḥ |
3 | yat kiṃ cit suhṛdā vācyaṃ tat sarvaṃ śrāvito hy aham
kṛtaṃ ca bhavatā sarvaṃ prāṇān saṃtyajya yudhyatā |
4 | gāhamānam anīkāni yudhyamānaṃ mahārathaiḥ
pāṇḍavair atitejobhir lokas tvām anudṛṣṭavān |
5 | suhṛdā yad idaṃ vācyaṃ bhavatā śrāvito hy aham
na māṃ prīṇāti tat sarvaṃ mumūrṣor iva bheṣajam |
6 | hetukāraṇasaṃyuktaṃ hitaṃ vacanam uttamam
ucyamānaṃ mahābāho na me viprāgrya rocate |
7 | rājyād vinikṛto 'smābhiḥ kathaṃ so 'smāsu viśvaset
akṣadyūte ca nṛpatir jito 'smābhir mahādhanaḥ sa kathaṃ mama vākyāni śraddadhyād bhūya eva tu |
8 | tathā dautyena saṃprāptaḥ kṛṣṇaḥ pārthahite rataḥ
pralabdhaś ca hṛṣīkeśas tac ca karma virodhitam sa ca me vacanaṃ brahman katham evābhimaṃsyate |
9 | vilalāpa hi yat kṛṣṇā sabhāmadhye sameyuṣī
na tan marṣayate kṛṣṇo na rājyaharaṇaṃ tathā |
10 | ekaprāṇāv ubhau kṛṣṇāv anyonyaṃ prati saṃhatau
purā yac chrutam evāsīd adya paśyāmi tat prabho |
11 | svasrīyaṃ ca hataṃ śrutvā duḥkhaṃ svapiti keśavaḥ
kṛtāgaso vayaṃ tasya sa madarthaṃ kathaṃ kṣamet |
12 | abhimanyor vināśena na śarma labhate 'rjunaḥ
sa kathaṃ maddhite yatnaṃ prakariṣyati yācitaḥ |
13 | madhyamaḥ pāṇḍavas tīkṣṇo bhīmaseno mahābalaḥ
pratijñātaṃ ca tenograṃ sa bhajyeta na saṃnamet |
14 | ubhau tau baddhanistriṃśāv ubhau cābaddhakaṅkaṭau
kṛtavairāv ubhau vīrau yamāv api yamopamau |
15 | dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca kṛtavairau mayā saha
tau kathaṃ maddhite yatnaṃ prakuryātāṃ dvijottama |
16 | duḥśāsanena yat kṛṣṇā ekavastrā rajasvalā
parikliṣṭā sabhāmadhye sarvalokasya paśyataḥ |
17 | tathā vivasanāṃ dīnāṃ smaranty adyāpi pāṇḍavāḥ
na nivārayituṃ śakyāḥ saṃgrāmāt te paraṃtapāḥ |
18 | yadā ca draupadī kṛṣṇā madvināśāya duḥkhitā
ugraṃ tepe tapaḥ kṛṣṇā bhartṝṇām arthasiddhaye sthaṇḍile nityadā śete yāvad vairasya yātanā |
19 | nikṣipya mānaṃ darpaṃ ca vāsudevasahodarā
kṛṣṇāyāḥ preṣyavad bhūtvā śuśrūṣāṃ kurute sadā |
20 | iti sarvaṃ samunnaddhaṃ na nirvāti kathaṃ cana
abhimanyor vināśena sa saṃdheyaḥ kathaṃ mayā |
21 | kathaṃ ca nāma bhuktvemāṃ pṛthivīṃ sāgarāmbarām
pāṇḍavānāṃ prasādena bhuñjīyāṃ rājyam alpakam |
22 | upary upari rājñāṃ vai jvalito bhāskaro yathā
yudhiṣṭhiraṃ kathaṃ paścād anuyāsyāmi dāsavat |
23 | kathaṃ bhuktvā svayaṃ bhogān dattvā dāyāṃś ca puṣkalān
kṛpaṇaṃ vartayiṣyāmi kṛpaṇaiḥ saha jīvikām |
24 | nābhyasūyāmi te vākyam uktaṃ snigdhaṃ hitaṃ tvayā
na tu saṃdhim ahaṃ manye prāptakālaṃ kathaṃ cana |
25 | sunītam anupaśyāmi suyuddhena paraṃtapa
nāyaṃ klībayituṃ kālaḥ saṃyoddhuṃ kāla eva naḥ |
26 | iṣṭaṃ me bahubhir yajñair dattā vipreṣu dakṣiṇāḥ
prāptāḥ kramaśrutā vedāḥ śatrūṇāṃ mūrdhni ca sthitam |
27 | bhṛtyā me subhṛtās tāta dīnaś cābhyuddhṛto janaḥ
yātāni pararāṣṭrāṇi svarāṣṭram anupālitam |
28 | bhuktāś ca vividhā bhogās trivargaḥ sevito mayā
pitṝṇāṃ gatam ānṛṇyaṃ kṣatradharmasya cobhayoḥ |
29 | na dhruvaṃ sukham astīha kuto rājyaṃ kuto yaśaḥ
iha kīrtir vidhātavyā sā ca yuddhena nānyathā |
30 | gṛhe yat kṣatriyasyāpi nidhanaṃ tad vigarhitam
adharmaḥ sumahān eṣa yac chayyāmaraṇaṃ gṛhe |
31 | araṇye yo vimuñceta saṃgrāme vā tanuṃ naraḥ
kratūn āhṛtya mahato mahimānaṃ sa gacchati |
32 | kṛpaṇaṃ vilapann ārto jarayābhipariplutaḥ
mriyate rudatāṃ madhye jñātīnāṃ na sa pūruṣaḥ |
33 | tyaktvā tu vividhān bhogān prāptānāṃ paramāṃ gatim
apīdānīṃ suyuddhena gaccheyaṃ satsalokatām |
34 | śūrāṇām āryavṛttānāṃ saṃgrāmeṣv anivartinām
dhīmatāṃ satyasaṃdhānāṃ sarveṣāṃ kratuyājinām |
35 | śastrāvabhṛtham āptānāṃ dhruvaṃ vāsas triviṣṭape
mudā nūnaṃ prapaśyanti śubhrā hy apsarasāṃ gaṇāḥ |
36 | paśyanti nūnaṃ pitaraḥ pūjitāñ śakrasaṃsadi
apsarobhiḥ parivṛtān modamānāṃs triviṣṭape |
37 | panthānam amarair yātaṃ śūraiś caivānivartibhiḥ
api taiḥ saṃgataṃ mārgaṃ vayam apy āruhemahi |
38 | pitāmahena vṛddhena tathācāryeṇa dhīmatā
jayadrathena karṇena tathā duḥśāsanena ca |
39 | ghaṭamānā madarthe 'smin hatāḥ śūrā janādhipāḥ
śerate lohitāktāṅgāḥ pṛthivyāṃ śaravikṣatāḥ |
40 | uttamāstravidaḥ śūrā yathoktakratuyājinaḥ
tyaktvā prāṇān yathānyāyam indrasadmasu dhiṣṭhitāḥ |
41 | tais tv ayaṃ racitaḥ panthā durgamo hi punar bhavet
saṃpatadbhir mahāvegair ito yādbhiś ca sadgatim |
42 | ye madarthe hatāḥ śūrās teṣāṃ kṛtam anusmaran
ṛṇaṃ tat pratimuñcāno na rājye mana ādadhe |
43 | pātayitvā vayasyāṃś ca bhrātṝn atha pitāmahān
jīvitaṃ yadi rakṣeyaṃ loko māṃ garhayed dhruvam |
44 | kīdṛśaṃ ca bhaved rājyaṃ mama hīnasya bandhubhiḥ
sakhibhiś ca suhṛdbhiś ca praṇipatya ca pāṇḍavam |
45 | so 'ham etādṛśaṃ kṛtvā jagato 'sya parābhavam
suyuddhena tataḥ svargaṃ prāpsyāmi na tad anyathā |
46 | evaṃ duryodhanenoktaṃ sarve saṃpūjya tad vacaḥ
sādhu sādhv iti rājānaṃ kṣatriyāḥ saṃbabhāṣire |
47 | parājayam aśocantaḥ kṛtacittāś ca vikrame
sarve suniścitā yoddhum udagramanaso 'bhavan |
48 | tato vāhān samāśvāsya sarve yuddhābhinandinaḥ
ūne dviyojane gatvā pratyatiṣṭhanta kauravāḥ |
49 | ākāśe vidrume puṇye prasthe himavataḥ śubhe
aruṇāṃ sarasvatīṃ prāpya papuḥ sasnuś ca tajjalam |
50 | tava putrāḥ kṛtotsāhāḥ paryavartanta te tataḥ
paryavasthāpya cātmānam anyonyena punas tadā sarve rājan nyavartanta kṣatriyāḥ kālacoditāḥ |